Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1992, Blaðsíða 6

Nýjar kenningar um líf og dauða risaeðlanna. IQ
Hvað olli aldauða
risaeðlanna?
Fyrir um sextíu og fimm milljónum ára urðu mikl-
ar breytingar á heiminum. Skriðdýr, sem fram
að því höfðu sett hvað mestan svip á dýralíf
jarðar, liðu að miklu leyti undir lok. Sömu örlög
hlaut raunar meira en helmingur allra plöntu-
Fyrir um það bil 65
milljónum ára urðu
einhverjar þær
náttúruhamfarir, að
helmingur dýralífs á
jörðinni þurrkaðist út.
Þessi feikn gjöreyddu
risaeðlunum, sem fram
að því höfðu óneitanlega
verið í forustuhlutverki í
dýraríkinu.
tegunda, svo og rösklega helmingur allra
tegunda land- og sjávardýra. En þar sem
vitað er, að dýrategundir geta lifað af jafn-
vel þótt afar stór skörð séu höggvin í stofn-
inn, þá bendir sú staðreynd að svona marg-
ar tegundir dýra skyldu með öllu deyja út
undir lok krítartímabilsins eindregið til
þess, að aðstæður allar á jarðríki hafi á
þeim tímum verið ákaflega lítt lífvænlegar
og það um nokkurt skeið.
RISALOFTSTEINN EÐA GEYPI-
ELDGOS?
Meðan á öllu því mikla harðræði á jarð-
ríki stóð stókst spendýrum samt einhvern
veginn að lifa af, sennilega með því að
taka sér bólfestu á þeim vistfræðilegu
svæðum sem risaeðlur höfðu þá rýmt. Og
smátt og smátt tóku spendýr að bera af
öðrum stærri dýrategundum og gerðust æ
umsvifameiri. Löngu, löngu síðar tók svo
einn flokkur úr hópi spendýra sig til og
fór að rannsaka steingerðar menjar um
þennan fjarlæga uppruna sinn. Þessar
menjar fela í sér mjög margvíslegar vís-
bendingar. Auk beina úr risaeðlum — til-
tölulega sjaldgæfar — hafa fundist leifar
og ummerki margra annarra lífvera, þar á
meðal ógiynni af örsmáum steinrunnum
götungum eða foraminifera svo sem
amömbum og öðrum sjávarlífverum. Þykkt
og efnasamsetning jarðlaga segir líka sína
sögu. Hitt er svo annað mál, að skilningur
manna á söguefninu virðast mjög fara eft-
ir því, hver það er sem les það. Jarðfræðing-
urinn Walter Alvares og kjarnaefnafræð-
ingurinn Frank Asaro við Kalifomíuhá-
skóla í Berkeley sjá fyrir sér ummerki gíf-
urlega sterkra og tortímanda áhrifa utan
úr geimum í steinrunnum setlögum Apenn-
ínafjalla á Ítalíu og á öðrum stöðum víðs
vegar í heiminum. Jarðeðlisfræðingurinn
Vincent E. Courtillot við Jarðeðlisfræði-
stofnunina í París hefur þann skilning á
þessum jarðsögulegum menjum, að þau
náttúrunnar ragnarök, sem gengið hafa
yfir jörðina á krítartímabilinu, ættu rætur
að rekja til geypilegra eldgosa sem m.a.
mynduðu hina hjöllóttu Dekan-hásléttu í
Indlandi, en gjóskan frá þessum gosum
lagðist eins og dökk tjöld um allan heim
þannig að sól sortnaði um langt skeið, og
mengun jarðar af völdum öskufalls varð
geigvænleg.
V OÐ ASENDIN G UTAN
Úr Geimnum
Álit þeirra W. Alvares og F. Aseros
Fyrir um það bil 65 milljónum ára varð
eitthvað þess valdandi, að helmingur alls
hins lifandi á jörðu dó. Þau feikn gjöreyddu
risaeðlum, sem fram að því höfðu óumdeil-
anlega verið í forystusæti í dýraríkinu; hin
heldur lítilfjörlegu spendýr urðu þá til að
erfa ríki risaeðlanna. Mennimir, sem komn-
ir eru af þessari dýrafylkingu sem lifði
ósköpin af, geta ekki varist því að spyija,
hver eða hvað hafi valdið eyðingu lífs í svo
Tveir gígir eftir risastóra loftsteina ert
í Kanada. Gígirnir tveir sýna, að það e
en einn loftsteinn rekist & jörðu með s
þarna hafi komið til tveggja stór-árekst
og gæti hafa haft í för með sér aldauða
krítartímabilsins.
stórum stíl, og hvað hafi á hinn bóginn
gert fjarskyldum fýrirrennurum okkar í
dýraríkinu kleift að lifa af.
Síðastliðinn áratug og vel það hafa vís-
indamenn alls staðar í heiminum og í hinum
margvíslegustu fræðigreinum, allt frá
steingervingafræði til stjameðlisfræði,
beitt athuganagáfu sinni til hins ýtrasta,
svo og hugkvæmni á sviði tilrauna og
hæfni til að setja fram rökstuddar fræði-
kenningar, í viðleitninni til að finna svör
við þessum spurningum. Við, sem í þessu
höfum staðið, höfum eytt í það mörgum
löngum og erfiðum mánuðum að gera
hámákvæmar mælingar og stundum staðið
uppi í algjöru ráðaleysi um hríð, stundum
fengið leiftrandi innsæi eða upplifað æsi-
legar stundir þegar einhverjir hlutar í
púsluspilinu vom loks komnir á sinn rétta
stað. Núna álítum við, að okkur hafí tekist
að leysa þessa ráðgátu. Fyrir um það bil
65 milljónum ára geystist risavaxinn loft-
steinn eða halastjama ofan úr himinhvolf-
inu og skall til jarðar á ofsahraða sem nam

v*. iT f/\ U1
4' V ' 1 - 1 V 1