Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1992, Blaðsíða 9

Það var engin spuming 1972, að Glaumbær var vinsælasti skemmtistaðurinn og fólk lagði á sig að standa í löngum biðröð-
um til að komast inn. Eins og sést af myndinni hefur pilsfaldurinn verið vel ofan við hnéð.
í kjallara Norræna hússins í árslok 1972.
Það var önnur einkasýning Gunnars Amar
og myndirnar eins konar sambland af poppi
ogsúrrealisma.
í Kvosinni, miðbænum, á milli Aðalstræt-
is og Lækjargötu, var kvika mannlífsins í
Reykjavík. Ólafur heitinn Þorvaldsson, Óli
blaðasali, í ljósgráu úlpunni á þeytingi fram
og til baka um Pósthússtræti, Austur-
stræti, með dagblöðin, hafði bækistöðvar á
homi Pósthússtrætis og Austurstrætis, fyrir
framan Reykjavíkurapótek. Af handahófi
man ég í svipinn eftir nokkmm minnisstæð-
um persónum sem oft brá fyrir í kjama
miðborgarinnar, t.d. í Pósthússtræti á leið
yfir að Hótel Borg í síðdegiskaffið, Tómasi
Guðmundssyni skáldi, Indriða G. Þorsteins-
syni rithöfundi, Clausenbræðram Emi og
Hauki, Hilmari heitum Helgasyni, stofnanda
SÁÁ, er rak verslunina Týli í Austurstræti,
Vilmundi heitnum Gylfasyni, fyrrverandi
alþingismanni og ráðherra, Albert Guð-
mundssyni, sendiherra og fyrrverandi ráð-
herra, Jóni heitnum Engilberts, Iistmálara,
þeim mikla húmorista. Eitt sinn þann 7.
nóvember, líklega á fimmtíu ára byltingaraf-
mæli októberbyltingarinnar í Rússlandi,
kallaði hann til okkar Vemharðs Linnets á
leið í sendiráðið við Túngötu að fagna bylt-
ingarafmælinu af tröppum pósthússins í
Pósthússtræti: „Lifi Albanía, lifi byltingin".
Og í stríðnistóni, því hann vissi að allavega
Vernharður fylgdi Brésnév og félögum að
málum í hugmyndafræðilegum deilum í þá
daga.
Jóhann Þórir Jónsson útgefandi, forstjóri
og skákfrömuður og Nýalssinni, vann í þá
daga hjá Verðlagsstofnun og fór oft á dag
um miðborgina að innheimta. Var brosmild-
ur, geðugur, dökkskolhærður, kominn með
kollvik og tíndi upp áskrifendur að tímarit-
inu Skák, hvem af öðrum, jafnvel á ólíkleg-
ustu stöðum, niðri í skurði, vélarrúmi eða
uppi í himinháu mastri.
Jóhannes Jónsson, kaupmaður í Bónus,
var verslunarstjóri í matvöraverslun Slátur-
félags Suðurlands í Hafnarstræti og hafði
þá ekki látið sér vaxa alskegg. Garðar Sig-
geirsson kaupmaður opnaði Herragarðinn í
Aðalstræti síðari hluta árs 1972. Herragarð-
urinn er enn í fullum rekstri og að því er
virðist blómlegum. Guðni Jónsson forstjóri
var innanbúðarmaður hjá Andersen og
Lauth á Vesturgötunni og Þorsteinn Stein-
grímsson, framkvæmdastjóri og eigandi
Fasteignaþjónustunnar, þá sölumaður hjá
því fyrirtæki, sem Ragnar Tómasson rak á
sjöunda áratugnum og eitthvað fram á þann
áttunda eða níunda.
Ég átti stundum viðskipti við Þorstein
og Ragnar. Þorsteinn var svo sannfærandi
að hann var líkastur töframanni. Hann vildi
gera mig að voldugum athafnamanni, fá
mig til að kaupa húseignir í miðborginni,
leigja þær síðan út fyrir atvinnustarfsemi
eða íbúðarhúsnæði og lifa á bankavöxtum,
þetta var rétt áður en óðaverðbólgan kom
til sögunnar, þegar lánin brannu upp á
mettíma. En ég hikaði. Að hika og þora
ekki að taka áhættuna er víst sama og að
tapa, í viðskiptum.
Jón Guðmundsson og Sverrir Kristinsson
fasteignasalar ásamt Sigurði heitnum Óla-
syni hæstaréttarlögmanni voru innandyra
hjá Eignamiðluninni í Vonarstræti 12.
Sverrir var sölustjóri, Jón sölumaður og
Sigurður heitinn mun líklega hafa rekið
fyrirtækið. Þeir Jón og Sverrir voru í þá
daga að kortleggja fasteignamarkaðinn í
Reykjavík, leggja drögin að því sem síðar
varð, þegár þeir eru nú á miðjum aldri,
Fastir liðir eins og venjulega: Háspennulína liggur á hliðinni eftir ofsaveður í
desember.
t marzmánuði var haldið Pressuball Blaðamannafélags íslands og þótti mikill
viðburður í skemmtanalífinu. Heiðursgestur átti að vera norður-írski þingmaður-
inn Bernadetta Devlin. Hún forfallaðist, en bandaríska tónskáldið Jerry Bock
var heiðurgestur í staðinn.
báðir í nýjum húsakynnum, á sitthvoram
vígstöðvum orðnir stöndugir athafnamenn.
Þá er mér minnisstæður Helgi heitinn
Guðmundsson, deildarstjóri hjá Landsbanka
íslands í Austurstræti, skákmaður góður
og myndlistarmaður, sem hélt nokkrar at-
hyglisverðar sýningar. Ljúfmenni og dreng-
ur góður, sem varð ekki langlífur, lést á
fimmtugsaldri.
Árið 1972 var mikið byggt á höfuðborgar-
svæðinu. Heilu íbúðarhverfín risu á skömm-
um tíma. Ég var þá, eins og fyrr segir, í
múrverki sem handlangari hjá Jörundi Guð-
laugssyni múrarameistara og vann þá eink-
um undir stjórn vinar míns, Gunnars heitins
Óskarssonar, sem var lærlingur hjá Jörandi
á þeim áram. Þá voru þau fyrrverandi hjón,
Valdimar Jóhannsson og Fanný Jónmunds-
dóttir, að reisa sér nýtískulegt einbýlishús
í Vogalandi 8 og þar störfuðum við Gunnar
um tíma. Og einnig í Skerjafirðinum, í rað-
húsi við Einarsnesið, þar sem nokkrir starfs-
menn ríkissjónvarpsins byggðu á sínum
tíma, t.d. Haukur Hergeirsson og Sigríður
Ragna Sigurðardóttir og hennar maður,
Hákon Ólafsson, arkitekt.
Atburður ársins
En atburður sá sem vitanlega ber hæst
þegar horft er tuttugu ár aftur í tímann,
er einvígið um heimsmeistaratitilinn í skák,
er fram fór í Laugardalshöllinni sumarið
1972. Robert James Fischer, tuttugu og níu
ára gamall bandarískur skáksnillingur, var
áskorandi heimsmeistarans, Boris Spasskýs
frá Sovétríkjunum. Einvígið var í heimsfrétt-
unum nánast allt árið 1972. Lengi vel leit
út fyrir að ekkert yrði af einvíginu vegna
duttlunga og undarlegheita af hálfu hins
sérvitra skáksnillings Bobby Fischers. Ýms-
ir voru hreinlega búnir að afskrifa einvígið
á íslandi enda vildi Fischer að einvígið færi
fram í Júgóslavíu.
Það gekk sannarlega ekki vandræðalaust
að fá Fischer til að mæta til einvígisins á
réttum tíma. Hann hafði komið til íslands
fyrr á árinu, í febrúarmánuði ásamt fylgdar-
manni sínum, Edmondson, forseta banda-
ríska skáksambandsins, til að kanna aðstæð-
ur fyrir einvígið. Þá var hann hinn viðkunn-
anlegasti. Að því er fram kemur í dagblöðum
frá þeim tíma kom hann vel fyrir og var
(fi ’iff"
hinn alúðlegasti, leit t.d. inná tvær umferð-
ir á alþjóðlegu skákmóti sem haldið var hér
á íslandi og heilsaði upp á keppendur og
áhorfendur.
Frásagnir af komu Fischers hingað til
lands, hálfu ári síðar, til að heyja heims-
meistaraeinvígið era líkastar spennandi
reyfara. Hann afpantaði flugfar sem hann
hafði bókað með Loftleiðavél frá New York,
og síðan kom fréttaskeyti frá NTB þar sem
stóð að stórmeistarinn Robert James Fisch-
er hefði sést á flugvellinum í New York,
sitjandi á bar og barinn dyggilega varinn
af lífvörðum, þannig að enginn fréttamaður
komst í námunda við stórmeistarann. Það
síðasta sem talið var að hefði sést til Fisch-
ers var að hann stakk fréttamenn og Ijós-
myndara af á hlaupum yfir bílastæði í
grennd flugvallarins og hvarf út í nátt-
myrkrið.
Eftir nokkrar atrennur við landgöngu-
brúna komst hann loks upp í Loftleiðavél
til íslands og lenti á Keflavíkurflugvelli árla
morguns 25. júní. Og enn var hann á eins
konar flótta, hljóp niður landganginn og
beint inn í leigubíl sem beið hans á Keflavík-
urflugvelli. Hann hafði ekki mætt á sjálfa
setningarathöfn heimsmeistaraeinvígsins í
Þjóðleikhúsinu og sennilega haft af því eitt-
hvert samviskubit. Flóttinn hélt samt áfram
og í nokkra daga eftir að skáksnillingurinn
var kominn til landsins var alveg óvíst hvort
nokkuð yrði úr einvíginu. Fischer kom með
nýjar og nýjar kröfur. Að lokum small allt
saman, einvígið var hafið og ekki aftur snú-
ið. Skákæði gerði vart við sig, ekki bara í
Reykjavík heldur víða um heim, einvígið var
nefnt einvígi aldarinnar.
FlSCHER VAR POPPSTJARNA
Ég kom oft í Laugardalshöllina framan
af einvíginu eða áður en ég réð mig á Brúar-
foss í byrjun septembermánaðar. Stemmn-
ingin var engu lík og ógleymanleg. Til lands-
ins komu margir heimskunnir stórmeistarar
til að fylgjast með, t.d. Gligorich, Najdorf,
Geller, sem reyndar var aðstoðarmaður
Spasskýs, Larsen, Lombardý, aðstoðarmað-
ur Fischers, og skýrðu einstakar skákir í
einvíginu á sýningartöflum. Þá minnist ég
þess, að oft brá fyrir kunnum andlitum,
kunnum íslendingum, Freysteini heitnum
Þorbergssyni, Agli rakara, Skúla heitnum
Thoroddsen og Þrándi bróður hans, Högna
heitnum Torfasyni, Inga R. Jóhannssyni,
alþjóðlegum skákmeistara, og fjölmörgum
öðrum sem of langt yrði að telja upp í blaða-
grein.
Ég minnist þess einnig að ég var í aðdá-
endalúbbi Bobbys Fischers, dýrkaði hann
líkt og unglingar era sagðir dýrka popp-
stjörnur og tefldi meira eða minna alla daga
á meðan á einvíginu stóð. Ég bjó þá í stór-
hýsi við Hátún og þangað komu stundum
skákáhugamenn eða skákmeistarar, t.d.
Björn Þorsteinsson, Leifur Jósteinsson, einn-
ig aðrir, sem ekki voru jafn þekktir skák-
menn, eins og t.d. Sæmundur Guðvinsson,
rithöfundur og blaðamaður, og nokkrir
meistaraflokksmenn úr 1. deildarliði Akra-
ness í knattspymu á þeim áram.
Einvígi aldarinnar lauk með sigri Bobbys
Fischers 12‘A vinningi gegn 8V2 og við í
aðdáendaklúbbnum réðum okkur ekki fyrir
kæti. Ég kom eitt sinn auga á snillinginn
í Brauðbæ við Óðinstorg þar sem hann
snæddi hádegisverð með vini sínum og líf-
verði, Sæmundi Pálssyni. Þá voru ungir
skákáhugamenn að koma að borðinu og
biðja um eiginhandaráritun og skáksnilling-
urinn veitti hana góðfúslega. Ég gerði einn-
ig tilraun til að fá áritun sem misheppnað-
ist. Snillingurinn og Sæmundur stóðu allt i
einu upp frá borðum, höfðu lokið við eftir-
réttinn og ég var einmitt á leið yfir að borð-
inu þegar þeir skunduðu út og ég varð hér
um bil á milli stafs og hurðar með fíngur
þegar útidyrahurðinni var allt í einu skellt
aftur. Aftur varð Hakinn, gullsmiðurinn,
fyrir óvæntri ánægju þegar hann átti við-
ræður við Bobby Fischer á Hótel Holti.
Starfsfólk Gulls og silfurs var þar í mat á
næsta borði við Fischer og Sæmund Páls-
son. Það var eftir að einvíginu lauk, skömmu
fyrir veislu aldarinnar í Laugardalshöllinni
sem haldin var til heiðurs Fischer og Spas-
ský. Þegar starfsfólk Gulls og silfurs hafði
lokið við að snæða gekk Hakinn yfir að
borðinu til Bobbys Fischers og þeir tókust
í hendur og óskuðu hvor öðram til ham-
ingju með lífið og tilveruna.
Eg á margar góðar endurminningar um
árið 1972. Heimsmeistarareinvígið í skák í
Laugardalshöllinni rís þó einna hæst í endur-
minningunni og ég þykist vita að svo sé
hjá mörgum sem upplifðu þann atburð og
muna þá stemmningu er var hér á landi þá
um sumarið.
Höfundur er rithöfundur í Reykjavik.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17.0KTÓBER 1992 9