Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.1993, Blaðsíða 7

ersku landslagi, sem getur tekið á sig
lufjöllum.
’asir við margbreytileiki bæja og borga.
ónákvæmir með sínar upplýsingar og því
áríðandi fyrir fararstjórann að þekkja vel
til aðstæðna. Annars getur svo farið, að
ferðamennirnir hreinlega missi af sumu
af því sem áhugavert er. Ég hef hvað eft-
ir annað rekist á þetta, og hef þá tekið í
taumana. Ég læt það ekkert á mig fá þó
að leiðsögumaðurinn verði fúll út í mig
þegar ég ráðskast, ég vil bara að mínir
farþegar fái það mesta — og besta — út
úr sinni Kínaferð. Mér fínnst kínverskir
leiðsögumenn eiga töluvert eftir ólært í
ferðaþjónustu.
Ég vildi óska þess, að allir sem vilja
ferðast út fyrir landsteinana, eigi þess
kost að komast fyrr eða síðar til Kína —
helst fyrr, því breytingarnar eru svo örar
þar. Þetta gamla Kína, sem maður getur
ennþá séð og upplifað, mun hverfa áður
en varir. í borgum landsins éta risagi'öfur
upp heilu bústaðahverfm, sem staðið hafa
óbreytt í aldaraðir, þar sem heimilishættir
fólks hafa haldist óbreyttir jafnlengi, - til
þess að byggja fjölbýlishús, eins og í Breið-
holtinu.
Það eru ekki bara lifnaðarhættir fólks
sem eru áhugaverðir, það er margt annað
sem gerir ferð til Kína svo ánægjulega,
t.d. náttúra landsins, sem er svo marg-
breytileg. Hér getur maður ferðast um
dali, steppur, eyðimerkur, frumskóga, fjöll,
jökla, flatlendi með hrísgijónaökrum og
dvalið í litlum þorpum eða milljónaborgum.
Hér er líka hægt að gera „góð kaup“, hér
er hægt að njóta lista og matarlystar, hér
kemur svo margt á óvart.
Kína hefur mikið aðdáttarafl á mig, og
þangað ætla ég aftur, sem oftast.
Höfundur er balletdansari og danshöfundur
og býr í Stokkhólmi.
FALLIÐ
íðasta skáldsaga franska Nóbelsverðlaunaskálds-
ins Alberts Camus, sem fórst í bílslysi 46 ára
gamall árið 1960, heitir Fallið. Heiti og efni
skáldsögunnar, sem fjallar um fall úr sjálfshrifn-
ingu í sjálfsfyrirlitningu, bendir til þess, að hon-
Hinir sígildu harmleikir
skáldanna snúast um
fallið og orsakir þess. En
það eru ekki aðeins hinar
harmsögulegu persónur
sem falla af stalli, heldur
hefur það hent margan
sem nær okkur eru í
tímanum, allt frá Hákoni
Hlaðajarli til nútíma
stjómmálamanna og
þjóðhöfðingja.
Eftir ÓLAF SIGURÐSSON
um hafí orðið þetta lífsfyrirbæri hugstætt.
Fall í lífinu svo og í þeim ritverkum þar
sem skáld nota orðið merkir, að einhver
hrapar úr hæð í dýpi, úr auðlegð í örbirgð,
úr völdum á áhrifaleysi, úr virðingu í smán.
Fallið er ekki ýkja sjaldgæft en það hefur
í hvert sinn einkennilega mikil áhrif á sýn
og huga þeirra, sem verða vitni að því.
Hinir sígildu harmleikir skáldanna snúast
um fallið og orsakir þess. Og allt frá tímum
Forn-Grikkja hefur mönnum orðið íhugun-
arefni sú listræna unun og fylling, sem hin
harmrænu skáldverk og leikrit veita lesend-
um og áhorfendum þeirra. Hér á eftir verð-
ur drepið á fáein dæmi um fallið úr lífi og
bókmenntum og orsakir þess.
Árið 995 féll Hákon Hlaðajarl. „Hann
hafði marga hluti til þess að vera höfðingi,
fyrst kynkvíslir stórar, þar með speki og
kænleik að fara með ríkdóminn, röskleik í
orrustum og þar með hamingjuna að vega
sigurinn og drepa fjandmennina,“ segir í
Heimskringlu. Hann var myrtur af þræli
sínum Karki í svínabæli Þóru af Rimul í
Gaulárdal, en hann var þá sigraður maður
af Ólafí konungi Tryggvasyni, sem boðaði
kristna trú og nýja siði. Grimur Thomsen
kvað svo um orsök falls hans: „Ef striða
menn gegn straumi aldar, sterklega þótt
vaði seggir, yfir skella unnir kaldar, engir
brekann standa leggir, aldar boðar áfram
halda, allir fornir hrynja veggir; Hákoni
varð helst að falli, að hlýddi hann eigi
tímans kalli.“
Árið 1238 féll Sturla Sighvatsson á Ör-
lygsstöðum i Skagafirði og í fallinu dró
hann með sér til dauða föður sinn og þijá
af bræðrum sínum. Hann hafði áður verið
í uppgangi að áhrifum og völdum í landinu
en var haldinn ofmetnaði og ætlaði sér allt
ísland. Hann hóf baráttu gegn sér hyggn-
ari og þrekmeiri mönnum, sem voru grónir
í ríkjum sínum. Það hefur verið sagt um
hann, að hann hafi verið valdafíkinn met-
orðamaður, sem reyndist of veikur, þá er
á hólminn var komið.
Árið 1908 féll Alberti áður dómsmálaráð-
herra Dana úr stjórnmálum, sá sem var
síðastur danskur íslandsmálaráðherra.
Hann var dæmdur í margra ára fangelsi
fyrir fjárdrátt 18 milljóna danskra króna á
þágildandi verðlagi. Hann hafði þá í all-
mörg ár stundað fjárglæfra og kauphallar-
brask og fjármagnað tap sitt með ófijálsri
úttekt úr sparisjóði, sem hann hafði umsjón
með. Alberti var yfírburðamaður að gáfum,
hæfileikum og starfshæfni. Það gréri undan
honum í ráðherratíð hans. Hins vegar virt-
ist sem hann hafi haft óhóflega fyrirlitningu
á samfélagi sínu, talið sig vera hafínn upp
yfir lög og rétt og hann var sagður siðblind-
ur maður.
„Ríkir slen í Rússa her/rauði Lenin fallinn“, segir í vísu sem ort var löngu fyrir
fall kommúnismans. Líklega getur það talizt fall áldarinnar. Lenin var persónu-
gervingur stefnunnar og því var það táknræn aðgerð víða í fyrrverandi Sovét-
ríkjum og Austanijaldsríkjum að fella goðið af stalli.
Árið 1957 féll Sir Anthony Eden úr valda-
mestu stöðu lands síns. Raunar baðst hann
lausnar vegna vanheilsu en það mun þó
frekar hafa verið átylla en raunveruleg
orsök afsagnar hans. Áður hafði hann lengi
verið utanríkisráðherra, reynst hæfur í því
starfi og var sagður samningamaður um
alla hluti en nú átti hann mestan þátt í
því, að Bretar, Frakkar og ísraelsmenn
gerðu innrás í Egyptaland árið 1956 eftir
að Eygyptar tóku í sínar hendur yfirráð
yfir Súezskurði. Hann hafði ekki samráð
við Bandaríkjamenn um innrásina og var
hún gerð í óþökk þeirra. Þá voru Bandarík-
in orðin risaveldi en máttur Bretlands hafði
minnkað mjög. Vegna mikils þrýstings frá
bandarískum stjórnvöldum urðu Bretar,
Frakkar og ísraelsmenn að stöðva innrásina
og draga hersveitir sínar algerlega tilbaka
frá Egyptalandi. Eden hafði beðið ósigur í
Súezstríðinu, hafði gerst herskár á röngum
tíma og röngum forsendum, skorti rétt mat
á breyttum valdahlutföllum, sem orðið
höfðu í heiminum. Það var talið, að hæfi-
leiki Edens til að taka ákvarðanir hefði
rýrnað við að vera undir stjórn Churchills
í hálfan annan áratug. Hann sagði af sér
embætti forsætisráðherra í jariúar 1957 og
hafði þá glatað trausti og tiltrú til stjórn-
málastarfa fyrir fullt og allt en lifði til 1977.
Árið 1958 féll Sherman Adams, starfs-
mannastjóri Eisenhowers forseta, og varð
hár brestur. Hann var þá talinn vera næst-
valdamesti maður í innanríkismálum lands
síns. Hann var knúinn til að segja af sér
vegna yfirsjónar, hafði haft mikil áhrif en
litlar tekjur og hafði glapist á því að þiggja
litlar gjafir af ríkum vini, kaupsýslumanni,
og í staðinn fyrir það lagt inn gott orð fyr-
ir hann hjá stjórnskipuðum nefndum, sem
önnuðust fyrir hönd ríkisins kaupsamninga
við einkafyrirtæki. En önnur skekkja stuðl-
aði að falli hans. Það var ótilhlýðilegur
hroki, sem bakaði honum fjandskap áhrifa-
mikilla stjórnmálamanna, sem heimtuðu
höfuð hans við fyrsta víxlspor hans, svo
að framúrskarandi dugnaður hans og ár-
vekni í starfí bjargaði honum ekki né þörf
húsbónda hans Eisenhowers á honum. Upp
á Sherman Adams mátti heimfæra orðtak-
ið,_að dramb sé falli næst.
í hinum sígildu harmleikjum skáldanna
falla persónumar einnig af ýmsum orsök-
um.
Ödipus konungur Sófóklesar fellur að
nokkru leyti vegna þótta síns og þó fremur
vegna þeirrar syndar sem hann hefur drýgt
og er ómeðvitað föðurmorð og blóðskömm
en þó einkum af því að hann fær innsýn í
eðli sjálfs sín. Hann þolir ekki sjálfan sig
án blekkingar, ekki lífið án lygi. Hann sting-
ur úr sér augun þegar honum opnast sýn.
Ibsen segir í Villiöndinni: „Ef þú tekur lífs-
lygina frá hversdagsmanninum tekurðu
lukkuna frá honum þegar í stað.“
Creon konungur í Antígónu Sófóklesar
er sekur um hroka og sjálfbirgingshátt og
fellur af þeim sökum. Hann heldur að hann
geti staðið einn. Hann fylgir miskunnar-
laust því eftir sem hann álítur sér vera
skylt og rétt að gera og eyðileggur með
því son sinn, konu sína, ást þeirra á honum
og þá persónu, sem sonur hans ætlar að
eiga, Antígónu, og þar með sjálfan sig um
leið. Hún er hollust því sem í hennar augum
er siðferðilega rétt og skylt og verður þar
árekstur milli ríkislaga og siðalögmála, ver-
aldlegra boða og réttlætis.
Hamlet Shakespeares hefur verið túlkað-
ur á þann hátt að hann falli á hiki. Hann
hefur verið sagður sjá of margar hliðar á
hveiju máli og ekki greina aðalatriði frá
aukaatriðum. Þrátt fyrir menntun sína og
gáfur vanti hann dómgreind, sjái ekki besta
leikinn í flókinni stöðu, ekki aðalþáttinn í
margbrotinni atburðarás og hefjist því ekki
handa fyrr en um seinan.
Macbeð fellur á ofmetnaði og ódæði, sem
hann fremur til að svala honum. Hann
ætlar sjálfum sér, sem ekki er konungbor-
inn, konungdóminn og svífst einskis í sókn
sinni eftir honum, brýtur jafnt manna- og
siðalög.
Lér konungur er blindur á hollustu og
óhollustu í fari vandamanna sinna, greinir
ekki ást frá óvild í huga þeirra, sér ekki í
gegnum fagurgala og mjúkmæli tveggja
dætra sinna af þremur, ber ekki kennsl á
SJÁ NÆSTU SÍÐU
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 29. MAM993 7 %