Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1993, Page 4

Theódóra með fálkaorðuna..
Theódóra á námsárum sínum í Kaup-
mannahöfn.
í Reykjavík, var við matreiðslunám í Kaup-
mannahöfn um aldamótin og hún getur
þess í endurminningum sínum að sér hafi
reynst ókleift að komast að á Hótel Phoen-
ix. Eftir heimkomuna var Theódóra ráðs-
kona Valhallar á Þingvöllum sem Sigmund-
ur bróðir hennar rak en bjó í Hafnarfirði á
vetrum og rak þar matsölu. Hún hafði þar
nokkra fasta kostgangara, m.a. norska sjó-
menn, en maturinn var mjög fábrotinn eins
og gerðist og gekk í íslensku sjávarplássi,
nýtt dilkakjöt var einungis fáanlegt í slát-
urtíðinni, annars lifðu menn á hvers kyns
fiskmeti og saltkjöti. Pólk þekkti varla ann-
að krydd en pipar og allrahanda. Fljótt fór
orð af matreiðslukunnáttu Theódóru og
ýmsar fínar frúr í Reykjavík fengu hana
til að annast fyrir sig veislumatseld. Börnin
hennar segjast líka muna hana á þönum
með matarsendingar til sjúklinga í spænsku
veikinni 1918. Hún fékk fljótt orð fyrir að
vera greiðug og hjálpfús. Ef ég geri ein-
hverjum gott fæ ég það til baka þegar
mest liggur á,“ er haft eftir henni og þótti
stundum sannast. Henni tókst fljótlega að
koma sér upp góðum samböndum við toga-
raskipstjóra og bryta sem gátu fært henni
frá útlöndum ýmsan varning sem hvergi
var fáanlegur hér, t.d. ýmsar niðursuðuvör-
ur og ávexti. Ævinlega hafði hún fínar
danskar matreiðslubækur við höndina.
Bar krásir konung-
um og krossberum4í
hraðfleygri stund breytist nútíðin skyndilega í sögu
en oft er undir hælinn lagt hvað skráð er á spjöld
hennar. Söguskilningur þjóðarinnar hefur tekið
ýmsum breytingum að undanförnu og ljóminn
af sumum þjóðhetjum hefur dofnað en sagnfræð-
THEÓDÓRA
SVEINSDÓTTIR
matreiðslukona fyrr á
öldinni var einnig nefnd
veislumatselja, því hún
stóð fyrir veislum þegar
tignir gestir komu til
landsins. Hún var
brautryðjandi, einstæð
móðir fjögurra barna, sá
um margháttaðan
atvinnurekstur, var
forfrömuð frá fínum
hótelum í
Kaupmannahöfn og
lærði að útbúa kóngafæði
þó að aðstæður hér væru
oft frumstæðar. Þessi
merka kona verðskuldar
að nafn hennar gleymist
ekki.
Eftir GUÐRÚNU
EGILSON
ingar hafa gert sér aukinn mat úr heimild-
um um alþýðu manna og þau svið þjóðlífs-
ins sem litla athygli vöktu til skamms tíma.
Fyrir skömmu vakti glöggur samborgari
athygli mína á fámennri starfsstétt sem
lægi óbætt hjá garði en hefði átt dtjúgan
þátt í að tengja Island umheiminum á fyrri
hluta þessarar aldar. Hér er um að ræða
konur sem stunduðu veislumatseld og fengu
það erfiða hlutverk að elda og bera á borð
fyrir erlenda tignarmenn sem áttu ekki
öðru að venjast en dýrindiskrásum. Þetta
var, vel að merkja, fyrir daga rafmagnselda-
véla og ísskápa, á tímum þegar íslendingar
lifðu mestmegnis á trosi, saltkjöti og mjólk-
urgrautum og innlend húsmæðramennt á
frumstigi. Hér voru vaskar konur á ferð
og hafa þær ugglaust ekki lagt fram síðri
skerf til landkynningar en ýmsir þeir sem
komist hafa á spjöld sögunnar fyrir embætt-
isstörf. Trúlega hefur Theódóra Sveinsdótt-
ir verið þar fremst í flokki að öðrum ólöstuð-
um. Hún er'jafnframt fyrsta íslenska konan
sem hefur hlotið orðu fyrir veitingastörf.
Það var árið 1948, hálfu öðru ári áður en
hún lést.
Kona nokkur, sem starfað hefur í ís-
lensku kvennahreyfingunni um langt ára-
bil, sagði fyrir skömmu að konur væru allt-
af að fínna upp hjólið. Baráttuhetjur rydd-
ust fram með vissu millibili, teldu víst að
þær væru boðberar nýs sannleika en hefðu
ekki hugmynd um hvað kynsystur þeirra
hefðu afrekað nokkrum áratugum áður.
Þessi orð komu upp í huga mér þegar ég
leit yfír sögu Theódóru Sveinsdóttur. Að
vísu kemur hvergi fram að hún hafí skipað
sér í sveit kvenréttindakvenna en hún lét
verkin tala, verk sem ef til vill féllu í
gleymsku ef slitróttar heimildir um starfs-
ævi hennar hefðu ekki fundist og börn henn-
ar hafa góðfúslega látið í té ítarlegri upplýs-
ingar. Kannski muna sumir af eldri kynslóð-
inni eftir svipmikilli og alúðlegri konu sem
rak sumargistihús i Reykholti í Borgarfírði
og jafnframt veitingaskála við Hvítárbrú.
Einhveijir muna kannski eftir því að hafa
snætt hádegisverðinn hennar á Alþingishá-
tíðinni 1930 en menn sem núna eru um
áttrætt muna eftir að hafa setið skólafundi
í veislusölum hennar við Kirkjutorg. Þar
hélt hún líka glæsilegar brúðkaupsveislur
og sumar brúðirnar höfðu ef til vill lært
eitthvað af henni í matreiðslulist á fjölsótt-
um námskeiðum sem hún hélt í sama húsi.
Hún stundaði sém sé margháttaðan at-
vinnurekstur, eigin herra og einstæð móðir
íjögurra barna, lítt skólagengin en þó for-
frömuð á fínum hótelum og veitingahúsum
í Kaupmannahöfn þar sem hún lærði að
elda sannkallað kóngafæði. Og svo halda
sumir að íslenskar konur hafi fyrst orðið
sjálfstæðar með tilkomu rauðsokkahreyf-
ingarinnar!
Theódóra Sveinsdóttir fæddist í Gerðum
í Garði 2. júlí 1876 og hefur að vonum
alist upp við fábreyttan kost eins og flest
íslensk börn á þeirri tíð en móðir hennar
var annáluð myndarkona og venjulega köll-
uð til þegar veisla skyldi haldin í Garðinum.
Um tvítugt fór Theódóra til náms í Hús-
stjórnarskólann í Reykjavík sem Elín Briem
hafði þá nýlega stofnað í húsi iðnaðar-
manna við Lækjargötu. Var þar fyrsti vísir-
inn að íslenskri húsmæðrafræðslu og gátu
ungar stúlkur setið þar þriggja mánaða
námskeið. Aðra formlega menntun á þessu
sviði var ekki að hafa hérlendis en til fróð-
leiks má geta þess að út höfðu komið á
íslensku tvær matreiðslubækur, Einfalt
matreiðslukver fyrir heldri manna húsfreyj-
ur“ eftir Mörtu Maríu Stephensen, fyrri
konu Stefáns Stephensens, amtmanns á
Hvítárvöllum, og Kvennafræðarinn" eftir
Elínu Briem. Sá skóli sem Theódóra taldi
að orðið hefði henni happadrýgstur var
heimili Björns Jónssonar, ritstjóra og síðar
ráðherra, og Elísabetar Sveinsdóttur, konu
hans. Elísabet var að sögn Theódóru ein-
stök húsmóðir en það þótti tíðindum sæta
að hún harðneitaði að verða ráðherrafrú
þegar maður hennar tók við ráðherradómi
árið 1909. Málið leystist á þann hátt að
Sigríður dóttir þeirra hjóna tók að sér að
sjá um veisluhöld fyrir föður sinn.
Bara Pipar
Og Allrahanda
Eftir ársdvöl í húsi þessara merkishjóna
hélt Theódóra til Kaupmannahafnar, félítil
og fákunnandi í erlendum málum“, eins og
henni sagðist sjálfri frá á efri árum en það
hefur verið töggur í þessari ungu konu því
að henni tókst að fá starf á eftirsóknarverð-
um vinnustöðum á fagsviði sínu, annars
vegar hjá Hótel Phoenix, stóru og víðfrægu
gistihúsi í Bredgade í Kaupmannahöfn og
hins vegar hjá Skrams Efterfölger sem
þótti mjög gott veitingahús. Kristín Da-
hlstedt, sem síðar varð kunn veitingakona
Theódóra ásamt nemendum sínum um 1930.
4
-t