Lesbók Morgunblaðsins - 11.09.1993, Qupperneq 3

PETRAREA
IFgPáHf
II® H ® S1 |íij tU B H © 11E g] ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Kringlunni 1. Sími 691100.
Scheving
Gunnlaugur Scheving listmálari dvaldi langdvölum
í Grindavík og Hafnarfírði. Á þeim árum málaði
hann mikið af húsamyndum og sjávarmyndum.
Litaáferðin var þykk á þessum myndum, en eftir
að hann flutti til Reykjavíkur árið 1956 breyttist
stíll hans. Þá málaði hann með þunnri litaáferð.
Forsíða
Ijörnin í Reykjavík er og verður sérstakt aðdráttar-
afl fyrir ungu kynslóðina. Ekki spillir það fyrir,
þegar endumar eða svanirnir eru svo gæfir, að þeir
þiggja brauðmola úr litlum lófa eða leyfa bömunum
að nálgast sig. Kristinn Ingvarsson ljósmyndari tók
forsíðumyndina nýlega niður við Tjörn.
Sturlungaöld
Á tíma Sturlungaaldar var barizt hatrammlega um
völd og eignir. Þar koma mikið við sögu frændurnir
Guðmundur Arason, biskup á Hólum, og Ögmundur
sneiss, sem nefndur hefur verið fyrsti Jökuldælingur-
inn.
Bessastaðir
Eftir hernám Danmerkur þótti nauðsynlegt að færa
konungsvaldið heim til íslands og var Sveinn Björns-
son gerður að ríkisstjóra. Aðsetur vantaði fyrir hann
og þá bauðst Sigurður Jónasson til að gefa ríkinu
Bessastaði. Gjöfín var þegin og hafa Bessastaðir
verið aðsetur þjóðhöfðingjans upp frá því.
Ó, þér, sem heyrið
Ó, þér, sem heyrið andvarpanna óminn
af óði breyttum, sem mitt nærði hjarta,
á meðan glapti’ og ginnti ástin bjarta -
þótt gengið sé mér nú og horfin blómin -
og hlustið á mig hækka’ og lækka róminn,
er heimsku-töfrar gleðja, særa, narta, -
ef yður sjálfum eitt sinn varð að kvarta,
þá aumkið mig, en stillið harða dóminn.
En glöggt ég veit, að undri er ég orðinn
og orðskvið löngu meðal kaldra þjóða,
og ber því harm og blygðun oft í laumi.
Og hver er allur ávaxtarins forðinn?
Mín angurs-blygð og reynslan sorgarfróða,
og lífsins gleði líkist fleygum draumi.
Franesco Petrarea (1304-1374) var ítalskt skáld.
B
B
Af tjóna- og
kleinubakstri
0
Islenskt þjóðlíf verður nú sífellt ein-
hæfara, þrengra og leiðinlegra. Boð
og bönn eru dagskipunin og fjölgar
jafnt og þétt. Það er nokkuð föst
regla að sjaldan knýr nokkur nauð-
syn til allra nýju laganna, reglugerð-
anna og bannanna og vitaskuld koma
þau fáu góðu til leiðar enda ótrúlega sjaldan
byggð á þekkingu eða rannsóknum.
Nú um árabil hefur það þótt sjálfgefið á
íslandi að vera grimmur andstæðingur er-
lendra hreyftnga grænfriðunga og er það
að vonum enda öllum íslendingum Ijóst að
annarleg sjónarmið koma þar oftar en ekki
við sögu.
Það hefur farið heldur lægra um það að
eins konar grænfriðungar hafa stundum
leikið lausum hala á íslandi og bakað fólki
tjón. Þessi friðun héfur á sér margt birting-
arformið og má minna á ofsóknir embættis-
manns eins í Reykjavík á hendur konu nokk-
urri sem vann sér það eitt til saka að baka
kleinur en átti sér til bakstursins ekkert
flennistórt verksmiðjuhúsnæði. Tókst þess-
um stórvini verksmiðjuhúsnæðis á höfuð-
borgarsvæðinu að kippa stoðum undan
kleinubakstri konunnar og hvekkja hana á
alla lund svo lá við heilsutjóni. Má því segja
að umræddur óvinur kleinubaksturs sé orð-
inn stórbakari sjálfur og baki fólki tjón í
stað kleina og er þeirri spurningu ósvarað
hvort til tjónabaksturs þurfi lögboðið verk-
smiðjuhúsnæði.
Ég legg til að þessi varðmaður réttlætis-
ins verði gerður að heiðursfélaga heimssam-
bands grænfriðunga. Þykir mér einsýnt að
hann setjist þegar á þing enda verðugt efni
í umhverfisráðherra og síðan sendiherra
þjóðar sinnar.
Ég hef um nokkurra ára skeið lagt leið
mína til Drangeyjar á Skagafirði þar sem
ég veiði nokkra lunda mér til heilsubótar,
skemmtunar og neyslu auk þess sem mér
þykir slík iðja ákaflega karlmannleg. Lunda-
veiðar eru nú stundaðar með háfi. Skammt
er þó síðan önnur áhrifameiri veiðiaðferð
var notuð, svokallaðar flekaveiðar. Voru þá
flekar festir við stjóra skammt frá landi en
snörur festar við hann og festust síðan fugl-
arnir í þessum snörum. Af þessum veiðum
höfðu skagfírskir bændur og raunar fleiri
miklar tekjur, er tugir tonna fugls fengust
á flekana — og vissu þó allir að ekki var
um ofveiði að ræða.
En viti menn. Skyndilega gerist það að
nokkrum grænfriðungum íslenskum flýgur
í hug að þetta sé með afbrigðum ómannúð-
legt og var þó kynbomban Birgitta Bardot
ekki enn komin á stúfana nema fáklædd
mjög sem fór henni aldeilis prýðilega.
Fundu menn þessir mörg ljót dæmi þess
að fuglarnir kveldust mjög á flekunum, slitu
af sér fætur eða flytu vítt um sjóinn er
mönnum láðist að sækja flekana. Tókst
þeim að telja alþingismenn marga og vitra
á sitt band og gerðist loft lævi bjandið.
Fóru nú ýmis hjól að snúast sem við íslend-
ingar þekkjum af illu einu er sel- og hval-
veiðar okkur voru rústaðar.
Svo fór að flekaveiðarnar voru bannaðar
með lögum árið 1965. Öllum var þó eftirfar-
andi ljóst:
1. Stofninn beið ekki hnekki og svart-
fugli ljölgaði stöðugt.
2. Veiðarnar voru sýnu mannúðlegri en
þær veiðar sem menn stunda með byssu
að vopni. Allur veiðiskapur kostar eins og
flestir vita einhveija kvöl fórnarlambsins
og voru flekaveiðar náttúrlega engin undan-
tekning.
3. Mjög sjaldgæft var að slys yrðu, flek-
ar slitnuðu frá landi eða fuglar slitu fætur
sína í snörunum.
En þetta er dæmigert. Menn, sem marg-
ir hverjir þekktu lítið sem ekkert til lífsbar-
áttunnar í byggðum landsins og ekki nenntu
að setja sig inn í hana, samþykktu lög sem
bitnuðu illa á bændum. Þeir þingmenn, sem
svarið höfðu bændum hollustu, voru margir
hveijir vitaskuld ekki hótinu skárri. Biðu
margir mikið tjón af sem að litlu sem engu
var bætt.
Ekki stendur væntanlega á þeim mönnum
sem samþykktu þessi lög að hneykslast á
málflutningi grænfriðunga úti í hinum stóra
heimi enda mönnum ekki tamt að líta í eig-
in barm.
E.t.v. var þetta fyrsta aðgerð grænfrið-
unga hér á landi og var hún rekin heldur
óvísindalega með mörgum ljótum sögum
sem menn vissu fáar sönnur á. Mér er þó
kunnugt um að þar komu margir mætir
menn við sögu.
Vart þarf að tíunda það nú að margt
verður ógæfu íslands að vopni á vorum
dögum, t.d. það að við skulum ekki bera
gæfu til að nýta þær afurðir betur sem land-
ið og sjórinn færa okkur á silfurfati. Ég
fullyrði að hér við land mætti veiða þúsund-
ir tonna sjófugla árlega og sæi ekki högg
á vatni. Kjöt þessara fugla er óvenjugott
og einstaklega hollt mönnum. Auðveldlega
mætti síðan nýta fíður fuglanna betur en
nú tíðkast en því er mestöllu hent. Eggja-
töku mætti og margfalda hér á landi.
Menning þjóðar er ekki eingöngu hvað
hún les, heldur hvað hún aðhefst. Sé ein
atvinnugrein lögð af eða bönnuð hverfa sið-
ir þeir og mál sem henni tengjast og menn-
ingin verður fátækari og einhæfari. Þetta
hafa Færeyingar og Grænlendingar fengið
að reyna á undanförnum árum.
Mér finnst það hlutverk stjórnvalda að
hlúa að allri atvinnu sem lengi hefur verið
stunduð — án tillits til þess hvort hún „borg-
ar sig“ alltaf. Ég fullyrði að það sé fullkom-
inn misskilningur að það sé hlutverk um-
hverfísverndunarsamtaka að vernda um-
hverfið í þröngum skilningi eins og oft má
heyra, með alls kyns fíflalegum boðum og
bönnum sem nóg er af fyrir. Hlutverk góðr-
ar umhverfisverndunar er að meta samspil
manns og náttúru, setja sig inn í líf og starf
manna vítt um landið — og þar með menn-
ingu, kanna nýtingarmöguleika og greiða
fyrir nytjum þar sem þær geta orðið meiri
og betri. Góð umhverfissamtök hugsa um
fólk og umhverfi í sömu andrá.
Flest verndun á íslandi hefur á sér ein-
hvem dómadags fýlusvip. Þeir sem telja sig
vera að vernda íslenska tungu eru margir
hveijir á svipinn eins og þeir séu með heift-
arlega magapínu enda málflutningur í sam-
ræmi við það. Þeir sem á undanförnum ámm
hafa gengið fram fyrir skjöldu og talið sig
vera að veija hefðbundna íslenska ljóðið
hafa ekki litið glaðan dag síðan á dögum
Bólu-Hjálmars. Umhverfísverndun má ekki
lenda í sama farinu.
Umhverfisráðuneyti á íslandi er ekki ald-
ið að árum enda man enginn eftir neinu því
tengt nema einhveijum jeppa sem hvolfdi í
Bláfjöllum nú um árið. Samt ætti einmitt
það ráðuneyti að vera einstaklega virkt.
Öllum er ljós sú staðreynd að íslensk
menning verður nú alþjóðlegri með hveijum
deginum sem líður. Allt það sem gerði þjóð-
líf okkar sérstakt eða einstakt er að hverfa.
Atvinnulíf er að falla í fastar þröngar skorð-
ur sem varðaðar eru boðum og bönnum,
kvótum og lögum. Við þessari óheillaþróun
verður að sporna. Til þess er gott umhverfis-
ráðuneyti vel fallið.
Ég legg til að menn baki hér eftir rnarg-
ar kleinur en engum manni tjón.
ÞÓRÐUR HELGASON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11. SEPTEMBER 1993 3