Lesbók Morgunblaðsins - 09.10.1993, Blaðsíða 6

i I
t :%
Reykjavík frá sjó árið 1872, sama árið og gufuskipið Jón Sigurðsson var í förum. Málverk Eckenbrechers.
Norska samlagið og
gufuskipið Jón Sigurðsson
lendingar eignuðust ekki gufuskip fyrr en um 1890
og reglulegar siglingar gufuskipa meðfram strönd-
um landsins hófust ekki fyrr en árið 1898. Löngu
fyrr hafði menn þó dreymt um slíkar siglingar enda
höfðu erlend gufuskip lagt leið sína til íslands allt
íslendingar voru enn ekki
reiðubúnir eða höfðu
bolmagn til að slíta sig
frá gömlu dönsku
.kaupmönnunum og þetta
ævintýri varð því hálfgert
feigðarflan.
Eftir GUÐJÓN
FRIÐRIKSSON
frá því um 1855. Nokkrir ákaflyndir og ung-
ir þjóðfrelsismenn voru um 1870 að reyna
að bijóta á bak aftur ofurvald danskra kaup-
manna sem nánast einokuðu verslun og sigl-
ingar til landsins. Þeir horfðu einkum til Bret-
landseyja annars vegar en Noregs hins vegar
og vildu að kaupmenn þar kæmu inn í íslands-
verslunina því að sjálfir voru þeir nánast fé-
lausir og höfðu lítið bolmagn til framkvæmda
hjálparlaust. Einn þessara ungu ofurhuga var
Sigfús Eymundsson sem síðar varð þekktur
athafnamaður í Reykjavík en ein stærsta
bókaverslun landsins ber enn nafn hans.
Hann var í Bergen í Noregi 1869 og stund-
aði þar iðn sína, bókband, og lærði jafnframt
ijósmyndun. Þar komst hann í kynni við norsk-
an kaupmann, hugsjónamann og þjóðernis-
sinna sem stóð meðal annars í bréfaskriftum
við Jón Sigurðsson forseta í Kaupmannahöfn.
Sá hét Henrik Krohn og brátt báru þau kynni
nokkum ávöxt.
Sigfús Eymundsson tók sig til veturinn
1869 til 1870 og skrifaði fjölmörg bréf frá
Bergen til málsmetandi manna á Islandi og
hvatti þá til að stofna samvinnufélög um að
selja íslenskar vörur til Noregs og hét að
útvega þeim útlendan vaming í staðinn. A
sama tíma fór annar ungur Islendingur, Þor-
steinn Egilson í Hafnarfírði, sonur Svein-
bjarnar Egilssonar rektors, á stúfana og skrif-
aði bréf til Krohns og tjáði honum að hann
hefði löngun til að stofna til viðskipta milli
íslands og Noregs en þyrði þó varla að fara
af stað vegna ofurvalds hinna dönsku gróss-
éra sunnanlands. Henrik Krohn skrifaði Þor-
steini til baka og bað hann að koma til Nor-
egs hið snarasta. Fór hann utan vorið 1870
og komst alla leið til Bergen. Krohn tók hon-
um með kostum og kynjum og kynnti hann
fyrir ýmsum verslunarfyrirtækjum en flestum
fundust þó fyrirætlanir Þorsteins hæpnar
vegna fátæktar hans. Það varð þó úr að þeir
Þorsteinn og Sigfús Eymundsson stofnuðu
Det islandske Handelssamlag í Bergen 24.
maí 1870 og ákváðu norskir stórkaupmenn
að fjármagna fyrirtækið.
Þeir Sigfús og Þorsteinn fengu því til leið-
ar komið sumarið 1870 að þijú skip voru
send til ísiands á vegum félagsins sem á Is-
landi gekk undir nafninu Norska samlagið.
Heppnuðust þessar siglingar vel til að byija
með og vom höfuðstöðvar Det islandske
Handelssamlags annars vegar í Reykjavík á
vegum Sigfúsar en hins vegar í Hafnarfírði
á vegum Þorsteins. Deildir frá félaginu vom
stofnaðar árið eftir í Stykkishó|mi, Grafa-
rósi, á ísafirði, Borðeyri og jafnvel víðar.
Virtist fyrirtækið ætla að heppnast vel og
tóku danskir kaupmenn að ýfast við þessum
nýja keppinaut.
Hinn 17. maí 1871 hélt Samlagið aðalfund
sinn í Bergen og var ákveðið að auka hlutaf-
éð verulega og ennfremur að félagið keypti
sitt eigið gufuskip til íslandsferða. í mars-
mánuði 1872 voru fest kaup á þriggja ára
gömlu sænsku gufuskipi að nafni Karlssund,
þvi var síðan breytt allmikið og gefið nafnið
Jón Sigurðsson. Sýnir nafngiftin vel hversu
Norska samlagið var nátengt þjóðfrelsisbar-
áttunni. Skipið átti að halda uppi siglingum
til íslands en jafnframt að annast strandferð-
ir á íslandi yfír sumartímann.
Gufuskipið Jón Sigurðsson kom í fyrsta
sinn til Reykjavíkur 26. maí 1872 og meðal
farþega sem þá komu frá Noregi voru þeir
Egill Egilson kaupmaður, bróðir Þorsteins,
Hafliði Eyjólfsson í Svefneyjum á Breiða-
fírði, Jón Jónsson frá Ökmm, sem stofnaði
þetta ár fyrstu verslunina í Borgarnesi með
norskum verslunarsamböndum og Pétur Eg-
gerz á Borðeyri en allir voru þeir komnir í
viðskipti við Samlagið. Meðal útlendinga með
skipinu vom tveir Norðmenn sem settust að
i Reykjavík og gerðust þar nýtir og vel metn-
ir borgarar. Annar var Matthias Johannessen,
verslunarfulltrúi Norska samlagsins, síðar
kaupmaður í Reykjavík, og Jensen bakari,
sem stofnaði þetta ár Norska bakaríið í Fisc-
hersundi. Til gamans má geta þess að fjórir
þýskir lúðurþeytarar voru einnig með skipinu
en þá var engin lúðrasveit til á íslandi og
enginn lúður.
Um þetta leyti hætti Sigfús Eymundsson
forstöðu fyrir Norska samlaginu í Reykjavík
en við tók Egill Egilson. Skipið losaði fyrst
í Reykjavík en síðan í Hafnarfírði, Stykkis-
hólmi, Flatey, ísafírði, Borðeyri og Grafar-
ósi. Þessir staðir vom á fastri ferðaáætlun
þess í síðari ferðum um sumarið. Margir not-
færðu sér að komast milli staða með skipinu.
Yfír hásumarið 1872 var það svo heilan mán-
uð í Bergen og var þá unnið að því að breyta
því í farþegaskip að hluta. En nú var reyndar
orðið deginum ljósara að skipið var afar sein-
fært í förum. Það hafði litla og úrelta gufu-
vél en var ákaflega kolafrekt.
Skipið kom í sína þriðju ferð til Reykjavík-
ur 9. ágúst og fór síðan vestur og norður um
land. Þjóðólfur skrifaði 29. ágúst:
„Með „Jóni Sigurðssyni" tóku sér enn
margir far í þessari ferð hans kringum land.
Fjöldi manna fór héðan bæði vestur og norð-
ur til ýmissa hafna og héraða hér innanlands
og skiptust á farþegarnir svo að á hverjum
stöðum fóm nokkrir á land en aðrir nýir komu
þar og tóku sér far ýmist fram eða aftur.
Vart var nokkm sinni færra milli hafna en
25-30 farþegar en aftur frá Stykkishólmi
hingað vom þeir yfir 40.“
Sigurður frá Balaskarði var farþegi með
skipinu þetta sumar til Grafaróss og segir
hann í ævisögu sinni að í áhöfn skipsins hafi
verið auk Adams Walthers Múllers skipstjóra,
1. og 2. stýrimaður, tveir vélstjórar, bryti
(sem hann kallar yfirforvaltara), 1. og 2.
matráðsmaður, tveir uppvartarar og ein
stúlka á 1. farrými og önnur stúlka á 2. far-
rými. Þar að auki vom 16 hásetar. Þar af
einn Islendingur.
Breytingamar á Jóni Sigurðssyni reyndust
dýrar og auk þess kom í ljós að sáralítið var
um farþega milli Noregs og íslands. Þar við
bættist að íslendingarnir, sem versluðu við
Samlagið, gátu margir hveijir ekki staðið í
skilum og fór því skipið hálftómt til Noregs
þó að það færi jafnan hlaðið dýrindis útlend-
um vamingi út þangað. Islendingar voru enn
ekki reiðubúnir eða höfðu bolmagn til að slíta
sig frá gömlu dönsku kaupmönnunum og
þetta ævintýri varð því hálfgert feigðarflan.
Gufuskipið Jón Sigurðsson fór í tvær áætlun-
arferðir til íslands haustið 1872 en eftir það
var ákveðið að hætta þessari norsk-íslensku
verslun. Hún bar sig ekki. Verslunarstjóram
á íslandi var sagt upp með hálfs árs fyrir-
vara og hættu þeir vorið 1873. Þar með var
einnig lokið fyrstu tilrauninni til gufuskips-
ferða meðfram ströndum íslands.
Stofnað hafði þó verið til verslunarsam-
banda við Noreg sem héldu áfram að ein-
hveiju leyti og þessi tilraun varð örvun fyrir
frekari tilraunir. Isinn var brotinn.
NORSK LJOÐ
RAGNVALD SKREDE
Sigurjón Guðjónsson þýddi
Hvíti fuglinn
Vilji einhver þér vel,
flýgur hvítur fugl úr hjarta hans,
kemur til þín
og kvakar hlíðlega.
Vilji einhver þér illt,
kemur svartur fugl,
sezt á stein,
starir stingandi.
Hversdagslega hafa allir fuglar
milliliti.
En liggir þú í djúpinu,
standir þú á tindinum,
þá eru allir fuglar
hvítir eða svartir.
Gleym aldrei aldrei
hvíta fuglinum
sem kom í djúpið
og kom á tindinn!
RANDI SANDVIK
Bernskuást
Við Iitum hvort á annað
án orða
án látbragða
eða atlota.
Aðeins einu sinni,
miðvetrarkvöld
á skautasvellinu
snarstoppaðir þú á bláum ísnum
og veifaðir til mín
þegar ég fór.
í hitanum frá upplyftri
hendi þinni
hélt ég heim.
JAN-MAGNUS BRUHEIM
Mold handa
blómi
Einn dag mun allt öðruvísi,
skógarnir niða eins og áður
og vatnið hverfur í höf.
En myrkur, stjörnur og máni
umlykja himininn
yfir gröf.
Einn morgun
mun allt verða öðruvísi.
Þú vaknar ekki á ný.
En sprotar spretta úr jörðu
og blómkrónur opnast birtu í.
Eitt kvöld mun allt verða öðruvísi.
Auðmjúkur muntu krjúpa
fyrir óþekktum dómi
og biðja um þá miklu náð
að verða mold blómi.
JAN-MAGNUS BRUHEIM
Ferðaör-
yggi
Öruggur á ferðum
um fold og sjá
sá er veit stefnuna
og viljann á.
Öruggari samt á ferð
um sæ og lönd,
einn er þér æðri
heldur í þína hönd.
Hann þekkir veginn,
hvert stefna ber.
Öruggast að vita hann
vera nærri sér.
LjóðskáldirV eru öll norsk. Þýðandinn er
fyrrv. prófastur í Saurbæ.
6