Lesbók Morgunblaðsins - 19.02.1994, Blaðsíða 4

„Uppruni nútímans“ er um Islandssög-
una eftir 1830. Þetta er 373 blaðsíðna bók
með fróðlegu myndefni. En
áherzlur eru skringilegar. Tii
dæmis er mynd af verkamanni
sem stundum skrifaði í Þjóðvilj-
ann, en á hinn bóginn er ekki
hægt að sjá að Thor Jensen hafi
verið til. „Samferða um söguna“
er eina mannkynssagan sem ætluð
er grunnskólum. Höfundurinn,
Bengt Ake Héger, leitast við að
halla réttum staðreyndum um þró-
unina í Austur-Evrópu og að bylt-
ingarnar þar séu í raun framhald til
lýðræðislegs sósíalisma.
þjóða og hafa alltaf gert og gera. Eru þetta
hinar „fornu dyggðir, sem höfundar kversins
um samfélagsfræði eiga við? Höfundar velja
söguleg viðfangsefni til þess að „skýra af
hvaða rótum þjóðfélög nútímans eru sprott-
in“. Því nefndist kennslubók, sem er ætluð
framhaldsskólum í íslandssögu frá 1830 til
níunda áratugs 20. aldar: „Uppruni nútím-
ans“, sem kom út í fyrstu útgáfu 1988, eftir
Braga Guðmundsson og Gunnar Karlsson.
Höfundar skrifa í inngangi að kennarahand-
bók sem var gefin út sama ár með kennslubók-
inni: „Okkar hugmynd er að þessi bók sé
fyrsta skrefið í áttina til að samþykkja kennslu
í sögu og félagsvísindum í framhaldsskól-
um ..Þetta þýðir, að frásögn um liðna at-
burði og viðhorf fyrri tíðar manna eru rakin
að nokkru, en megin þungamiðjan eru „félags-
vísindi“ undir forteiknum marxískrar sögu-
skoðunar í gervi þróunar til þess sem höfund-
ar nefna aukið lýðræði í mynd aukinnar stöðl-
unar og aukins ríkisvald, sem er ætluð forsjór-
hyggjan yfir þegnunum. Þar með hefur lýð-
ræðið snúist upp í andstæðu sína.
Stefna marxískra félagsvísinda 1988 í ríkj-
um Austur-Evrópu var talin stefna að kór-
réttri þróun til samstillts og hnökralítils sam-
eignarsamfélags, að dómi marxískra félags-
hyggjumanna þar og á Vesturlöndum. Smá-
vegis ágallar yrðu lagfærðir í tímanna rás og
þrátt fyrir vafasamar tiltektir vissra valda-
manna, stefndi þó í rétta átt. Fyrirmynd fram-
tíðarríkis á íslandi var að finna í velferðarríkj-
um Austur-Evrópu sem einkenndust af lýð-
ræðisþróun og aukinni velferð þegnanna. I
kennslubókum í sögu í alþýðuvísindunum var
dregin upp heldur dökk mynd af fortíðinni,
eins og höfundar Uppivna nútímans gera
Skólakerfið sem verkfæri
Vinstri slagsíða
í kennslubókum
Laugardaginn 6. nóvember sl. birtist leiðari í
Morgunblaðinu: „Skólastefna á villigötum“.
Höfundurinn ræðir skólastefnu undanfarinna
tveggja áratuga og í sambandi við það er vitn-
að í viðtal við Helgu Sigurjónsdóttur, en hún
/ „Uppruna nútímans“ er slagsíða íþá veru að mikil áherzla er á verkalýðsbaráttu
og allar vinstri sinnaðar hreyfingar.
Gluggað í kennslubækur
í íslandssögu og
mannkynssögu fyrir
grunnskóla, „Uppruna
nútímans“ eftir Gunnar
Karlsson og Braga
Guðmundsson, og
„Samferða um söguna“
eftir Svíann Bengt Ake
Háger. Þar er gengið út
frá marxískri söguskoðun,
víða hallað réttu máli en
annað beinlínis falsað.
Eftir SIGLAUG
BRYNLEIFSSON
hefur ritað mjög athyglisverðar greinar um
skólakerfið og árangur þess undanfama ára-
tugi, sem er vægast sagt ákaflega bágborinn.
Minnst er á kennslutilhögun í Islandssögu í
þessu sambandi og dregur Helga upp mynd
af þekkingarstigi nemenda í sögu þjóðarinnar
eftir að hafa notið fræðslu í þeirri grein í ríkis-
útgefnum kennslubókum. Samkvæmt niður-
stöðu hennar virðist þekking nemenda eftir
grunnskóla í íslandssögu vera tilviljunarkennt
hrafl, og kemur sú niðurstaða heim við reynslu
nemenda og kennara ef þeim bókakosti undan-
farin tuttugu ár. En það býr hér meira að
baki. í þessum kennslubókum í íslandssögu
virðist fylgt vissum hugmyndafræðilegum
kenningum og innrætingu. Það þarf ekki að
blaða mikið í þessum ritum til að merkja út-
listun á viðfangsefnunum til ákveðinnar hug-
myndafræðilegrar áttar. Leiðarahöfundur
skrifar: „Spyrja má hvort litið hafi verið á
skólakerfið sem verkfæri til að vinna að
ákveðnum hugmyndum varðandi þjóðfélags-
þróunina." Hvað snertir grunnskólakerfið þá
er svarið játandi. Ekki þarf annað en að at-
huga ríkisútgefnar kennslubækur í þeim
greinum, sem móta hugmyndir nemenda um
sögu þjóðarinnar fyrr og síðar og einnig svo-
nefndar kennslubækur í „félagsfræði" og
„bókmenntum". Bækur þessar eru afhentar
nemendum endurgjaldslaust svo að ekki kem-
ur til notkun annarra bóka í grunnskólakerf-
inu.
Stefna fræðsluyfirvalda hefur hingað til
mótast af kenningum um „samfélagsfræði"
varðandi sögukennslu, eins og þær kenningar
birtast í auglýsingu um gildistöku aðalnám-
skrár grunnskóla — Samfélagsfræði — frá
1977. Þótt reynt væri að hamla gegn „samfé-
lagsfræðinni" og „samfélagshópnum" á sínum
tíma og hann leystur upp, þá hafa „samfélags-
fræðasinnar“ verið iðnir við að setja saman
bækur í svipuðum dúr og hópurinn sálugi og
efninu síðan dreift í skólana. Þannig hefur
ríkisútgáfan — Námsgagnastofnun — dreift
hugmyndafræðinni frá 1977. Þær hugmyndir
byggjast í öllum aðalatriðum á marxískri sögu-
skoðun, sjálfkrafa „þróun“ þjóðfélagsins í átt
til fullkomnunar hins „vísindalega sósíalisma"
til hins endanlega samfélags, þar sem allar
andstæður upphefjast. í þessu lykilriti samfé-
lagsfræðinnar í íslensku skólakerfi er m.a.
lögð mikil áhersla á að „skýra af hvaða rótum
þjóðfélög nútímans eru sprottin". Samkvæmt
kenningum marxista voru vestræn þjóðfélög
og eru, þjóðfélög auðmagnsins og arðránsins
og því fordæmanleg samkvæmt kenningum
„vísindalegs sósíalisma". Þjóðfélög sem grund-
vallast á persónufrelsi, eignarrétti, lagasetn-
ingu sem var og er mótuð af virðingu fyrir
einstaklingnum og kristnum siðahugmyndum
eru samkvæmt marxískri kenningu leikvöllur
græðginnar og arðránsins. Hatur á ríkjandi
þjóðfélagsgerð Vesturlanda varð að magna á
allan hátt, enda segir í títtnefndum bæklingi
„Samfélagsfræði", að „fornar dyggðir" komi
að litlu haldi við uppbyggingu hinnar nýju
samfélagslegu vitundar. Spyrja má hvað höf-
undar bæklingsins eiga við með „fomum
dyggðum"? Eru það grundvallarkröfur um
mennska og mannlega hegðun, t.d. þú skalt
eigi stela, myrða, ljúga og svíkja, eins og þess-
ar kröfur birtast í hinum fornu boðorðum
kristninnar og skilyrðislausri kröfu Kants?
Þessar kröfur marka öll lög siðmenntaðra
svikalaust, kúgun, arðrán og illska vora ein-
kenni fortíðarinnar og til staðfestingar er vitn-
að í ýmsar heimildir, þar á meðal er oft tek-
inn kafli úr skáldsögu Halldórs Laxness, Sölku
Völku, að því er ætla má, sem heimild um lífið
í íslensku sjávarþorpi og kúgun kapítalistans
Jóhanns Bogesens á alþýðunni. Á öðrum stað
eru kenningar organistans í Atómstöð sama
höfundar notaðar sem raunsæ viðmiðun í sið-
ferðisefnum.
Framfarir í atvinnurekstri virðist hafa or-
sakast af sjálfu sér, ekki er annað að sjá en
að togararnir hafí tímgast af sjálfu sér, engir
athafnamenn nefndir í sambandi við togaraút-
gerð. Aftur á móti eru ítarlegir þættir um
forustumenn verkalýðsfélaga og nákvæm frá-
sögn af baráttu Kommúnistaflokks íslands,
síðar Sameiningarflokks alþýðu og siðan Al-
þýðubandalags.
Umfjöllun höfunda um utanríkismál hefur
ekkert breyst frá 1988, sú umfjöllun er endur-
prentuð í útgáfunni 1992. Á þessu tímabili
1988-1992 hefur margt gerst, e.t.v. örlagarík-
ustu atburðir í sögu Evrópu um aldir og þar
með heimsins alls. En byltingarnai' 1989 virð-
ist ekki hafa hamlað höfimdum og útgefndum
að endurprenta 1988 útgáfuna óbreytta. Því
verður margt í þessari bók einkum eftir 1917-