Lesbók Morgunblaðsins - 19.02.1994, Blaðsíða 9

Björn Jónsson, ritstjóri og síðar ráð-
herra, sat í nefnd sem undirbjó stofnun
Isfélagsins við Faxaflóa.
Ljósm.: Árni Thorsteinssson. Myndadeild
Þjóðminjasafns íslands.
En hver var Drechsel sá sem hélt fyrirlest-
urinn á vegum verslunarmanna sumarið
1894? Hann var sjóliðsforingi, eins og áður
sagði, og ráðunautur danska innanríkisráðu-
neytisins um fiskveiðar á árunum 1894-
1907. Þá var hann einnig ráðunautur fisk-
veiðafélagsins Dan sem þá þegar hafði látið
skip sín flytja ísaðan fisk af miðum út af
Vestfjörðum og selja á enskum markaði.
Bréf fóru á milli Tryggva Gunnarssonar
og Drechsels í heilt ár um íshús og flutning
á ísuðum og frystum fiski á markað erlend-
is Fróðlegt er að athuga hvernig þeir hugðu
að þessum málum yrði best komið fyrir og
hvemig gekk að ná þeim fram.
I fyrsta bréfi sínu til Drechsels 15. októ-
ber þá um haustið segir Tryggvi að hann
sé að láta smíða íshús á vegum félagsins sem
nýlega hafi verið myndað, en eins og komið
hefui’ fram var það formlega stofnað 5. nóv-
ember. Hann hafi fengið mann frá Ameríku
sem viti hvernig eigi að reka íshús. Hér á
Tryggvi við Jóhannes Nordal, en hann var
þá kominn til landsins fyrir einum tveim
vikum að frumkvæði Tryggva og hóf störf
við byggingu íshússins þegai’ um vika var
liðin af október.8 Þá segir Ti’yggvi í fyrr-
nefndu bréfi að húsið verði fyllt um veturinn
svo að fiskveiðifélagið Dan, sem Drechsel
starfi hjá, geti fengið nógan ís. Hann segist
vona að félag Drechsels geti flutt nokkurn
ísaðan fisk í frystikössum á erlendan mark-
að. Bankastjóri vill að Drechsel hafi þau
áhrif á stjórn fiskveiðafélagsins að það sendi
skip nokkrar ferðir til Reykjavíkm- eftir fiski.
Þá spyi- hann Drechsel nokkurra spurninga
að síðustu hvort félagið hafi flutt fiskinn í
kössum í skipunum síðasta sumar, hvort
nokkur frystiklefi eða frystibúnaður sé í
skipunum og hve hátt verð að meðaltali
hafi verið á heilagfiski og rauðsprettu á
enskum mai’kaði.4
Ti-yggva var mjög í mun að danska fisk-
veiðifélagið flytti ísaðar eða frystar vörur
frá hinu nýreista íshúsi á enskan markað.
íslendingar áttu þá ekkert flutningaskip sem
flytti vörur milli landa. Þá hafði hann í
hyggju að láta veiða lúðu og rauðsprettu í
Faxaflóa fyrir hið nýreista íshús. Þessu bréfi
Tryggva svaraði Drechsel 9. nóvember þá
um haustið. Þar segh’ hann að stjórn fisk-
veiðifélagsins sé að kaupa barkskip frá Nor-
egi til ísflutninga. Ef ekkert óvænt komi
fyrir verði þetta skip sent til íslands í mars
á næsta ári. Ciinbría, sem var aðalskip fé-
lagsins í fiskflutningum, muni þá koma til
Reykjavíkur á hálfs mánaðar fresti. Mögu-
legt sé að skip komi á átta daga fresti en
þá verði það að vera enskt skip annað hvort
skipti. I sumar sem leið hafi Cimbría flutt
rauðsprettu frá Önundarfirði til Englands
fyrir danskan kútter sem hafi fengið rúm-
lega helming andvirðis þegar kostnaður
hefði verið dreginn frá. En verð sé mjög
breytilegt á enskum mai-kaði. Rauðsprett-
una verði að flokka, senda meðalstóran fisk
en taka frá þær stærstu. Drechsel leggur
til að bæði rauðsprettu og laxi verði pakkað
í pergamentpappír. Þannig geymist fiskur-
inn best. Fiskurinn verði ekki fluttur í köss-
um, heldur pakkað í frystiklefa skipsins.
Ekkert eigi þó að mæla gegn því að flytja
fiskinn í kössum vilji menn það fremur. Að
síðustu biður Drechsel Tryggva að láta sig
Tryggvi Gunnarsson, bankastjóri Lands-
bankans og formaður Isfélagsins við
Faxaflóa 1894-1917.
Ljósm.:Hölgnberg. Myndadeild Þjóð-
minjasafns Isl.

Helgi Helgason kaupmaður og tónskáld,
var í fyrstu stjórn Isfélagsins við Faxa-
flóa.
Ljósm.:Árni Thorsteinsson. Myndadeils
Þjóðminjasafns Isl.
vita hvenær hann vilji að Ciinbría komi í
sína fyrstu ferð.6
ÍSAÐUR FlSKUR OG PÓSTUR í
Sama Skipi
í bréfi í ársbyrjun 1895 er Drechsel ekki
viss um að fiskflutningar frá Reykjavík geti
borið sig. Reikna verði með að i heild verði
flutningskostnaður um þriðjungur af sölu-
verði fisksins. En samt verði að gera þessa
tilraun sem með tímanum geti orðið til gagns
fyrir báða aðila. Drechsel nefnir síðan að
síðustu tvö ár hafi Cimbría flutt póst frá
Vestfjörðum til Englands, en það sé að vísu
ekki leyfilegt. Hann stingur síðan upp á því
að komið verði á reglulegum póstflutningum
milli Vestfjai’ða, Reykjavíkur og Englands.
Tilraun til að flytja ísaðan fisk á erlendan
mai’kað muni fremur heppnast ef varið verði
nokkrum þúsundum króna árlega til póst-
flutninganna. Verslunarmenn í Reykjavík
eigi að hafa hug á þessu. Félagið sitt sé nú
að kaupa skip sem eigi að verða birgðaskip
með ís á Önundai’firði.6
Þar sem Drechsel vai’ svo óviss um hagn-
að af fiskflutningunum til Englands, hefur
hann viljað styrkja fjárhagsgrundvöll fyrir-
tækisins með því að skipið flytti bæði fisk
og póst. Og hvað átti flutningaskipið að flytja
til baka? Með því að nefna verslunarmenn
í bréfinu hefur Drechsel viljað að Ti-yggvi
ræddi við þá um vörupantanir frá Englandi.
Þetta bii’gðaskip sem Drechsel nefnir í
bréfi sínu sá Sigurður Briem úti fyrir Vest-
fjörðum. Skip hins danska veiðifélags nefnd-
ist Roma og Sigurður segir í minningum
sínum að hann hafi séð skip með því nafni
láta breska togara fá ís, en með honum hafi
átt að kæla fiskinn sem togararnir fluttu á
markað á Englandi.7
Dan Kaupi Ís Hjá Ísfélag-
inu Eða Byggi Íshús í
Reykjavík
Báðum þessum bréfum Drechsels svaraði
Tryggvi með bréfi 2. febrúar 1895. Þá segh’
hann að byggingu íshússins sé lokið, þar séu
nú 180 tonn af ágætum ís. Hann telur lík-
legt að þennan ís verði hægt að geyma langt
fram á sumar. Hafi reyndar ætlað að geyma
150 tonn úti og verja ísinn með torfi, en
áður en því hafi verið komið í verk hafi hlýn-
að og rignt og hálfur ísinn bráðnað. Þetta
segist hann hafa gert í tilraunaskyni. Veiðifé-
lagið Dan geti fengið nokkm’ tonn ef allur
ísinn verði þá ekki bráðnaður. ísinn sé að
vísu fyrir Isfélagið, en stuðla verði að því
að fiskveiðifélagið danska geti fengið allan
sinn ís í Reykjavík sumarið 1896. Það geti
orðið arðvænlegt fyrir hið danska fiskveiðifé-
lag ef það flytji vörur frá útlöndum til kaup-
manna i Reykjavík og síðan ís frá höfuð-
staðnum til Vesturlands og Vestfjarða þegai’
erlendu vörunum hafi verið skipað upp hér.
Hann vilji gjarnan stuðla að nánari sam-
vinnu íslendinga og Dana í þessu efni sem
öðrum. Þá segist hann geta annast byggingu
íshúss í bænum, séð um að ís verði safnað
um veturinn ef fiskveiðifélagið ætli að koma
upp íshúsi í Reykjavík. Tryggvi segist ekki
trúa öðru en fiskveiðifélagið geti fengið ísinn
á lægra verði hjá Isfélaginu en fáist erlend-
is, í það minnsta að vori og fram í miðjan
júní. Mestu máli skipti að ísinn sé ágætur.
Hann hafi sent tvær flöskur með bræddum
ís eða ísvatni til Steen í Kaupmannahöfn til
efnagreiningai’ og þar geti Drechsel séð nið-
urstöðumar. Vatnið sé glært og gagnsætt.
Á Að Frysta Fiskinn Eða
LeggjahannÍ ís?
Tryggvi segir í þessu bréfi að þeir hjá
ísfélaginu hafi ameríska frystingai’aðferð og
fiskurinn sé fluttur frjrstur um borð í skipið.
Heppilegt sé að skipið sé þannig útbúið að
fiskurinn haldist þar frosinn. En hann segist
ekki gera ráð fyrir að því verði komið við á
þessu ári. Ef leggja eigi fiskinn í ís vilji
hann fremur að hann verði laus en að honum
verði komið í kassa.
Hann segist skilja tilboð Danfélagsins
þannig að félagið ætli að borga allan kostn-
að, þ. á m. ísinn en fái í staðinn þriðjung
af brúttótekjum. Isfélagið fái því tvo þriðju
og telur Tryggvi líklegt að félagið muni sam-
þykíya það. Þá segir hann Drechsel að þeir
hjá Isfélaginu hafi hugsað sér að taka skip
á leigu og láta það liggja úti á Faxaflóa frá
14. júní til 30. ágúst. Fiskibátar yrðu gerðir
út frá skipinu til að veiða heilagfiski.
Ekki sé hægt að segja fyrirfram hvaða
dag skip fiskveiðifélagsins eigi að koma. Ef
það komi í apríl eða maí, vilji hann gjarnan
að það sigli inn til Reykjavíkur svo að ljóst
verði hve mikinn fisk það geti fengið úr ís-
húsinu þegar það sigli til Englands. Hann
telur að eftfr 14. júní geti skipið fengið tals-
verðan fisk á hálfsmánaðar fresti.
Þetta mál verði að afgreiða á Alþingi
næsta sumar. Hann muni styðja að félagið
fái nokkurra þúsunda króna styrk til að flytja
póst hálfsmánaðarlega frá Reykjavík, Vest-
m’landi og Vestfjörðum. Heppilegt sé ef fé-
lag Drechsels geti komið því til leiðar hjá
íslandsráðherra að einhverri upphæð verði
varið til þessa máls í fjárlagafrumvarpi fyrir
næsta ár.8 Sameinaða gufuskipafélagið tók
að sér 1880 allar millilandasiglingar milli
Islands og meginlands Evrópu og fimm ferð-
ir með ströndum Islands. Landssjóður
gi-eiddi 55.000 kr. styrk til strandferðanna.
Með því að skiptast á þessum bréfum
voru þefr Tryggvi að velta þvi fyrir sér hve
mikinn póstflutning fiskveiðifélagið gæti
fengið. Ef af því yrði að félagið flytti póst
samkvæmt heimild frá Alþingi, þyrfti að
sjálfsögðu að semja aftur við gufusldpafélag-
ið um þessa flutninga.
FRAMHALD í LESBÓK5. MARZ
Tilvísanir:
1 Bréf ísaks Jónssonar 30. júní 1889 til Tryggva Gunn-
arssonar. Bréfasafn Tryggva Gunnarssonar 10, 162,
1. Skjalasafn Seðlabanka íslands.
2 Gjörðabók Vei’slunamiannafélags Reykjavíkur 1891-
1907, 69-60.
3 Uppkast að ársreikningi fyrir árið 1894. Safn
Tryggva Gunnarssonar ( Skjalasafni Seðlabanka.
4 Bréfabók Tryggva Gunnarssonar 1894-97, 222-223.
Skjalasafn Seðlabanka.
5 Bréf Drechsels sjóliðsforingja til Tryggva Gunnars-
sonar 9. nóvember 1894. Bréfasafn Tryggva Gunnars-
sonar 4, 60, 2. Skjalasafn Seðlabanka.
6 Bréf Drechsels til Tryggva Gunnarssonar 9. janúai’
1896. Bréfasafn Tryggva Gunnarssonar 4, 60, 2.
Skjalasafn Seðlabanka.
7 Sigurður Briem: Minningar (Rv. 1949), 149-50.
8 Bréf Tryggva Gunnarssonar til Drechsels 2. febrúar
1896. Bréfabók Tryggva Gunnarssonar 1894-97,
341—44. Skjalasafn Seðlabanka.
Höfundur er sagnfræðingur og kennari.
ÁSGEIR JÓN
JÓHANNSSON
Þorri
kemur
Þá er hann kominn,
gamli maðurinn
með grílukerti í skeggi
og hríðarbagga á herðum.
Þungstígur gengur hann
um garð, hvassyrtur.
Glaðbeitth’ stika
Frosti og Snær
í fótspor.
Draga helslóða
yfir auðnutefta menn
á ögurstundum.
Blótsamir bjóðum við
hann velkominn
með átveislum til árs
ogfriðar.
Örvænt um árangur.
Vetur
Norðurljósalogai'af
lýsir ósa, fjöll og haf.
Fölar rósir Frosti gaf.
Fegurð hrósum vetri af.
Þó er vetur beggjablands,
brugðist getm- fegurð hans.
Oft hann hvetm' lýði lands
lífs að meta krappan dans.
Lyfth’ földum hryðja hátt,
heyrist nöldur kvenna brátt.
Gríma völd að svika sátt
sveipar tjöldum hverja gátt.
Hylur hvelið fannafjúk
flögrar él um kaldan búk,
frískir delar halda á hnúk,
hikstai' vélin kuldasjúk.
Flana um heiðar tryllitröll,
torsótt skeiða regin-fjöll.
Oft af leiðh’ líkamsspjöll.
Loks við greiðum tjónið öll.
Fréttamanna flónin þá
fávís kanna slysa-vá.
Heimska glanna dýrka og dá,
í draumi sanna hetju sjá.
Þó að vetur hvessi klær,
kaldur freti Þorri ær,
oft í fleti mjúklát mær
mínar getur yljað tær.
Víst mun líða vetrartíð,
vorið skrýða grund og hlíð,
fyrnasf síðan frost og hríð,
fagna lýðum veðrin blíð.
Höfundur er umsjónarmaður í skóla f Hafn-
arfirði.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19. FEBRÚAR 1994 9