Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1995, Qupperneq 5

TEIKNING af úlfakreppumyndinni úr Sutton-haug. Takið eftir því hvernig
höfuð manns og dýra eru stílfærð sem hringir, og einkennilegri stöðu úlf-
anna, svo sem þeir hangi í lausu lofti. (Ur Aspects of Anglo-Saxon Archeo-
logy eftir R.M.Mitford, 1974).
í, ef hann náir“.fP Ekki fer úlfseðlið og tröll-
skapurinn milli mála, og ef við lesum “skolla"
í stað skalla, og “skollóttur" fyrir sköllóttur,
þá er ljóst hveijum Skolla-Grímur líkist: Skoll
föður sínum. .P Úlfur gamli ofgerði sér í úlfa-
leiknum, og lést í hafí á leið til íslands, en
Skalla-Grímur bjó lengi síðan á Borg á Mýr-
um. Má finna þess nokkur merki að hann
hafi enn hatast við tunglið? Mér sýnist sem
hann hafí a.m.k. tvisvar enn grandað tungli.
Sagt er frá leikum í Sandvík á Digranesi
(Borgarnesi), þar sem Skalla-Grími var skipað
á móti Agli syni sínum, og Þórði félaga hans
í knattlerk. Þá var Egill á 12.
vetri. Grímur hafði framan af
ekki við strákunum, en um kvöld-
ið eftir “fIsólarfall“fP jókst hon-
um svo kraftur að hann fleygði
Þórði svo hart niður að hann
beið bana, og greip síðan til Eg-
ils. Hér er gefið til kynna að
Grímur sé kominn í kveldúlfs-
haminn. Þá mælti ambáttin Þor-
gerður brák: fI“Hamast þú nú,
Skalla-Grímur, at syni þínum“fP.
Hann sleppti þá óðar Agli og tók
á rás eftir henni, en hún hljóp
út allt Digranes og kastaði sér
-til sunds, en hann kastaði eftir
henni steini miklum fI“ok kom
hvárki upp síðan“fP. Þar er nú
kallað Brákarsund, yst á nesinu.
í orðabók Menningarsjóðs má sjá
að brák getur verið hringur eða bogi úr horni
til að elta skinn. Minnir það á lögun tungls,
hvort sem það er fullt eða sem sigð. Þessa
sögu má því einnig skilja á þann veg að úlfur-
inn elti himinhnöttinn þar til hann sest í sæ
í vestri, og þar grandar hann honum. Reynd-
ar fyllti Egill upp í úlfatvenndina, því hann
hefndi sín þegar og drap þann mann á heimil-
inu sem Skalla-Grímur hafði mestar mætur
á. .P Annað tilfelli má fínna í sögunni um
öxi þá sem Eiríkur konungur blóðöxi sendi
Skalla-Grími með Þórólfí syni hans, eflaust
til að láta í ljós sáttarhug. Öxin var hinn
besti gripur, snaghymd og gullbúin og skaft-
ið silfurskreytt. Snaghymd öxi er lík hálf-
mána eða mánasigð í lögun, og óráð var að
láta slíkan grip í'höndurnar á öðrum eins
“tungls tjúgara" og Skalla-Grími. Enda spillti
hann egginni með því að höggva í einu höggi
hausa af tveimur nautgripum og ofan í grjót.
Síðan geymdi hann öxina uppi á bita í elda-
húsi. Þaðan kom hún ryðguð, og var silfur-
búið skaftið svart af reyk. Silfur er málmur
tungls í miðaldaspeki, svo það á vel við að
hún fari frá honum fTaptur með roknu skapt-
i“fP, eins og hann segir í vísu. Úlfurinn hef-
ur slökkt silfrað ljós mána. Skalla-Grímur
ætlaðist til að Þórólfur skilaði aftur öxinni í
þessu ástandi, en hann fleygði henni í sjávar-
djúpið, “flsvá at hon kom ekki upp síðanfP".
Hún týndist sem sagt í vatni eins og fleiri
fórnarlömb “úlfanna". Ekki er erfitt að skilja
hvernig tungli er líkt við silfurskefta öxi, ef
við hugsum okkur að við stöndum úti við
stilltan sjó á Mýrum þegar mánasigðin nálg-
ast hafsbrún í vestri, en silfurgljáandi geisla-
skaftið teygist eftir hafsfletinum til lands -
uns hún hverfur í hafíð. .P .B Niðurlag .P
Ég tel að ofangreind dæmi styðji þá tilgátu
Einars, um að sögnin um úlfakreppu sólar
standi á bak við frásögn Egils sögu. Að vísu
hlýtur ávallt að vera erfitt að sýna fram á
að menn meini í raun annað en það sem þeir
skrifa, en ef allar vísbendingar eru skoðaðar
í samhengi getur niðurstaðan orðið nokkuð
sannfærandi. Við rannsóknir af þessu tagi
er ákaflega mikilvægt að hafa skýra og ein-
falda fyrirmynd eða tilgátu að líklegri laun-
sögn - annars getur ímyndunaraflið leitt okk-
ur í gönur. í þessu tilfelli erum við svo hepp-
in að líkleg fyrirmynd hefur varðveist í Snor-
ra-Eddu, og það auðveldar eftirleikinn. ,P
Þótt úlfakreppusaga Snorra-Eddu sé uppi-
staðan í launsögn Egils sögu, er þar að finna
ýmis einkenni sem ekki er að finna í frum-
sögninni. Til dæmis er það áberandi að fórn-
arlömb “úlfanna“ týnast í sjó, og drápið á
sér stað eftir sólsetur. Þetta atriði mætti þó
samræma úlfakreppu sólar“, ef við minnumst
þess að hjásólimar styrkjast og
færast að baugnum þegar sólin
sígur að sjóndeildarhring. Ekki
er erfitt að ímynda sér að úlfarn-
ir færist síðan í ham og stökkvi
á sólina þegar hún er gengin
undir - dreyrrauð, veik og varn-
arlaus í undirheimum. Annað
sem einkennir oft-fórnarlömbin
eru tölurnar 11 eða 22, en að
vísu dulbúnar á' ýmsan hátt
(frændur konungs voru 10 og
12 ára, samtals 22 ára; Egill var
á 12. ári). Þessi talnaspeki er
allmikil ráðgáta og verður ekki
rædd hér í stuttu máli. Af þessu
og ýmsu öðru verður að gera ráð
fyrir að í launsögnum Egils sögu
felist einnig flóknari hugmynda-
heimur, sem er þó samofínn hinni
einföldu og frumstæðu úlfakreppusögn. .P
Hvaða tilgangi gegnir þessi launsögn í Egils-
sögu? Ef við gerum ráð fyrir að nokkur al-
vara búi á baki, en ekki kjánalegur gátuleik-
ur, má reyna að geta sér til um boðskapinn,
þótt það sé nokkuð djarft að draga víðtækar
ályktanir af svo lítilli rannsókn. Mér finnst
einfaldast að skilja söguna sem harða gagn-
rýni á íslenskt þjóðfélag. Þeir sem setja sig
upp á móti hinu guðdómlega konungsvaldi
eru fulltrúar hinna illu afla sem rífa niður
hið rétta skipulag heimsins. íslenskir lesendur
hafa löngum staðið með Agli í baráttu hans
við hina leiðu Noregskónga, en nú kemur í
ljós að sagan fordæmir framferði Egils og
frænda hans. Nærtækt er að hugsa sér að
sagan fjalli um upplausn í stjórnmálum og
siðferði á Sturlungaöld, samtíma höfundar.
Honum er efst í huga andstæða þeirra stjórn-
arhátta sem þá tíðkuðust á Islandi, og þess
kristna konungsvalds sem var um þær mund-
ir óumdeilanleg fyrirmynd góðra stjórnar-
hátta í Evrópu. .P Hér höfum við rithöfund
sem er vel að sér í Eddukvæðum og líklegast
Snorra-Eddu, er skáld og vísindamaður, brýt-
ur heilann um stjórnmál og er heldur hallur
undir norska konungsvaldið. Þessi lýsing á
ekki illa við Snorra Sturluson sjálfan, og
gæti þetta enn styrkt þá útbreiddu skoðun
að hann sé höfundur Egils sögu. .P HEIMILD-
IR ,VL 6 .LI flEdda Snorra SturlusonarfP,
Guðni Jónsson gaf út, íslendingasagnaút-
gáfan 1954, bls. 22-24. .LI Egils saga. Stuðst
er við útgáfu Sigurðar Nordal fyrir Hið ís-
lenska fornritafélag: flíslensk fornrit, 2. bind-
ifP, 1933. .LI Einar Pálsson, flEgils saga og
úlfar tveirfP, 1990, bls. 14-22 og víðar. .LI
flEncyclopedia Britt.fP, 1950, bls 110
(“Halo“). .LI Jón Árnason, flíslenskar þjóð-
sögur og ævintýrifP, I, 1961, bls. 655. .LI
Þorsteinn Sæmundsson, flStjörnufræði, rím-
fræðifP 1972, bls. 10 (“Aukasólir“). .LE .P
Höfundur er jarðeðlisfræðingur og slarfar é
Orkustofnun.
sem sýnir helstu
Ijósfyrirbrigði sem
fylgja tvöföldum
rosabaug um sólu,
„p“ táknar hjásól
(Encyclopedia Brit-
anica, 1950, bls 110).
Umsagnir
erlendra ferða-
manna um ísland
UMSAGNIRNAR eru byggðar á spurningalistum,
sem fylgdi ferðamannabæklingi. Hér hefur 23 ára
Þjóðverji frá Freiburg sagt álit sitt.
Á fyrra ári birtist hér í Les-
bók grein eftir mann sem býr
úti á landi og hefur veg og
vanda af því að taka á móti
erlendum og innlendum
ferðamönnum. Hann gerði
að umtalsefni að nokkrir
hinna erlendu gesta höfðu
þakkað honum sérstaklega
fyrir kurteisi og alúð - og
bættu þá við að hann væri
sá fyrsti í íslandsferðinni sem
talaði vingjarnlega við þá.
Þessi maður er grandvar og
heiðarlegur og ekki þarf að
efast um sannleiksgildi þess
sem hann segir.
Ferðamannaþjónusta er
margskonar; einn angi henn-
ar er útgáfa á kynning-
arbæklingum um land og
þjóð. Það gerir Nesútgáfan
og hefur sent frá sér falleg
kynningarrit, bæði um höfuð-
staðinn og landsbyggðina
(Around Reykjavík og Aro-
und Iceland). Forstöðumaður
útgáfunnar hafði samband
við Lesbók eftir að fyrrnefnd
grein birtist og taldi að þar
væri um að ræða undantekn-
ingartilvik. Langflestir hinna
erlendu ferðamanna _ væru
ánægðir með viðmót íslendinga og förina
til íslands almennt. Hann byggði þetta álit
sitt á því að í kynningarbæklingnum er
spurningalisti sem gesturinn getur útfyllt,
rifið úr heftinu og látið í póst til útgáfunn-
ar. Dregið er úr því sem inn kemur og
ferðalangurinn getur unnið aðra ferð til
íslands á kostnað útgáfunnar. Fjölmargir
ferðamenn höfðu tekið þátt í þessu.
Á spurningalistanum er gesturinn beðinn
um að tilgreina fjögur íslenzk veitingahús,
þar sem hann hafði komið og fengið þjón-
ustu; gefa þeim einkunn fyrir matinn, þjón-
ustuna, verð miðað við gæði og „andrúms-
loft“ (atmosphere).
Einkunnin er gefin
með því að krossað er
við „frábært", „gott“,
„miðlungs“ og „lé-
legt“. í annan stað er
gesturinn beðinn um
samskonar álit á
hótelum; hann er
spurður hvað hafi orð-
ið til þess að hann
ákvað að fara til ís-
lands og þar að auki:
A) um ferðina í heild,
B) menningarlega og
félagsleg upplifun, C)
Náttúru og landslag,
D) útilíf, E) Flugþjón-
ustuna, F) hótelþjón-
ustuna, G) veitinga-
húsin, mat og þjón-
ustu, H) svæðis-
bundna ferðaþjónustu,
I) svæðisbundið verð-
lag og J) annað. í
nokkrar auðar línur
getur gesturinn skrif-
að hvað sem hann vill.
Það er vissulega
gott að sjá, að hinir erlendu gesir sem
fylltu út spurningalistana hafa yfirleitt
verið ánægðir. Oft gefa þeir hærri einkunn-
ir en búast mætti við. Tökum til dæmis
M.J.Lewis frá Englandi. Heildarniðurstaða
hans er: „Vingjarnleg þjónusta allsstaðar".
Tvisvar mat hann veitingahús „í meðal-
lagi“, langoftast eða 11 sinnum „gott“ og
íjórum sinnum „frábært“. Verðlagið á ein-
stökum stöðum úti á landi er það sem
hann gerir neikvæða athugasemd við, svo
og það að á fínu veitingahúsi í Reykjavík
var borðvínið ranglega afgreitt.
Sumir hafa auk þess að fylla út listann,
skrifað fylgibréf. Þar á meðal er Doris M.
Rogers frá Port Orchard í Virginíu í Banda-
ríkjunum. Hún skrifaði m.a. svo:
„íslandsferð mín byijaði í raun og veru
fyrir mörgum árum þegar ég las um íslend-
ingasögurnar. Seinn las ég um eldfjöllin,
hverina og fegurð landsins. Seinna fór ég
að leggja stund á fuglaskoðun og las þá
um íslenzka fugla. Landið hafði vakið
áhuga minn og mig langaði til að heim-
sækja það. Síðastliðið sumar fór ég svo til
íslands ásamt dóttur minni og ferðaðist
þar í mánuð. Við ókum á bílaleigubíl um
allt landið. Sérhver dagur var ævintýri.
Hver dagur var fegurri en dagarnir á und-
an. Við sáum dásamleg fuglabjörg; um-
hverfið var hrikalegt og fagurt. Við sáum
líka hestana á kappreiðum, tókum myndir,
ræddum við fólk, nut-
um góðs matar og
gestrisni. Þetta var
dásamleg ferð en
tíminn var of fljótur
að líða. Báðar tölum
við um að fara aftur.
Hvorug getur þó nefnt
sérstakan uppáhalds-
stað. Þegar ég tala um
ferðina spyr fólk:
Hversvegna ísland?
Og ég segi: Vegna
þess að það hefur allt:
Fegurð, jarðfræði, dá-
samlegt fólk og gott
og hreint loft.“
Engin smá ræða a
tama. Konan hefði
sannarlega getað
svarað hinni alkunnu
spurningu: How do
you like Iceland? sem
verður hálfgerður
brandari þegar reynt
er að kreista svarið
uppúr fólki sem er
rétt komið út úr flug-
vélinni.
Til sannindamerkis um að oft líkar
ferðamönnum ákaflega vel að koma til
Islands, sendi Nesútgáfan Lesbókinni
bunka af fyrrnefndum spurningalistum.
Ekki er ástæða til að fara nákvæmlega út
í allar þær niðurstöður, enda yrði það langt
mál. En það er athyglisverð niðurstaða
að þeir sem fylla út spurningalistana eru
allir ánægðir. Aðeins er á'einstaka lista
bent á eitthvað sem betur mætti fara. Að
líkindum höfum við náð góðum tökum á
því sem kalla mætti túristafæði; ótrúlega
er sjaldgæft að gesturinn telji veitingarn-
ar lélegar. Og sem betur fer er þarna ein-
ungis hrós um viðmót þeirra íslendinga,
sem hafa ferðamanriaþjónustu á sinni
könnu.
GS.
ÍSLENZK veitingahús - oftast í
Reykjavík - fá afargóða einkunn,
bæði fyrir mat og þjónustu.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 18.MARZ 1995 5