Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1995, Page 10
HIÐ LEYNDARDÓMSFULLA musteri Borobodur á Jövu, byggt af Búddatrúarmönnum um 750-860.
Allt er þar reglubundið. Ginnheilög tala staðarins er 432.
ímynd alheimsins
Hinn 3. sept. 1994 birti Lesbók grein eftir Sól-
veigu Kr. Einarsdóttur er bar nafnið „ímynd
hins búddíska alheims - úr steini“. Fjallaði
sú grein um reisu sem Sólveig og maður
hennar höfðu gert til hins fræga musteris
Nú er komið í ljós að
bæði Borobodur-
musterið á Jövu og
Keisarahöllin í Kína voru
skilgreind sem ímyndir
hins helga alheims og
mörkuð tölunni 432 eins
og áður hefur komið í ljós
um Þingvelli, Jalangur
og Uppsali.
Eftir EINAR PÁLSSON
Borobudur á Mið-Jövu. Nokkru síðar heyrð-
um við utanríkisráðherra, Jón Baldvin
Hannibalsson, og eiginkonu hans, Bryndísi
Schram, lýsa í útvarpsþætti för þeirra í
annað frægt musteri, keisarahöllina í Pek-
ing. Munu þau forsætisráðherra Davíð
Oddsson og eiginkona hans Ástríður Thorar-
ensen hafa verið þar enn nokkru síðar, svo
að mjög gerist nú gestkvæmt í musterum,
er varða Islendinga meir en flest annað.
Og mun nú einhverjum verða spurn, hvem-
ig í ósköpunum unnt er að segja að þessi
tvö, að því er virðist, gjörsamlega framandi
musteri, varða íslendinga meir en flest ann-
að. Og það er nú einmitt það sem hér skal
rakið.
Þingvellir Og Norræn
KONUN GDÆMI
Eitt af því fáa sem við vitum með vissu
um Alþingi á Þingvöllum í öndverðu er að
það var „markað". Hefur það lengi vafizt
fyrir mönnum hvað þetta merkti. Það var
í
t
i
t
t
i
— ---4KÁW*•180muOI«^-0M•»2'.2<r|•Á32MlW•)-
/
flifjtrnzfqwzfCTj/uip
JAVA
SIZES m WOO-CMINA
‘ 6HSU • 6M*p chano = 6Miookuhc * 18Msu*18Míochw«>
N 11 prima 5 :4 ouADPiAGON 12: 5 ooueu ouaormcon
eurhythmy
10 20 W 40 Ihuofc
I- J-@-
1-2-0-"
2000
—V—
GRUNNMYNDIR af Borobudur-musterinu til vinstri, og Keisarahöllinni í
Peking til hægri. Eins og sést er hvorttveggja grundvallað á tölunni 432.
svo um það bil fyrir 35 ámm að ég þóttist
sjá lausn á þessari gátu: fomt táknmál
(symbólik) gaf eindregið til kynna að Al-
þingi á Þingvöllum hefði verið markað að
sérstökum hætti fornrar tölvísi, nánar til
tekið sem Miðja á 432.000 feta vegalengd
milli Steinkross á Rangárvöllum og Álftá-
róss. Alþingi var helgur staður, þar skyldi
lög rétta og höfðingjar dæma sakir; í stuttu
máli skyldu Þingvellir verða miðlægasti
staður íslands, eftir því sem unnt var vegna
náttúmfars og leiða. Annars vegar lá stað-
urinn vel við með tilliti til vatns og hrossa-
hafnar, hins vegar varð hann m.ö.o. ginn-
helgur sem Miðja. Þetta mátti skilja af líkum
sem em of flóknar til að hér verði ræddar,
en hitt varð brátt ljóst, að Jalangur, kon-
ungssetur Gorms hins gamla í Danmörku,
auk konungsseturs Ynglinga að Uppsölum,
vora svo mörkuð einnig. Voru því tilgátur
settar fram er leguna varða. Þegar þetta
var hafði ég aldrei heyrt getið um fornar
markleiðir (,,lay-lines“), hvað þá heldur um
mörkun helgra staða með þessum hætti, svo
að í fyrstu vom settar fram mjög varlegar
athuganir sem að þessu lutu, til prófunar.
Það var svo árið 1969 að málið sýndist ful-
ljóst og fram voru settar formlegar og
ákveðnar hypótesur um mörkun Steinkross
og Jalangurs í ritinu Baksvið Njálu (nr. 63
og nr. 64). Ári seinna var svo fyllt út í
myndina með hýpótesunni um Þingvelli og
Uppsali sem helgar Miðjur í ritinu Trú og
landnám (k. 5 og k. 18). Af framanskráðu
dró ég eftirfarandi ályktanir: a) Þingvellir,
Jalangur og Uppsalir vom ímyndir alheims,
b) staðimir vom af einhveijum ástæðum
hugmyndafræðilegar Miðjur og c) staðirnir
vom konungssetur. Þessum ályktunum hef-
ur ekki verið hnikað síðan. Hefur raunar
slíkur fjöldi staðfestinga borizt, að telja
verður málið löngu leyst.
ÚTREIKNINGAR
TlNE KURENT
Það var svo, er ég var að vinna við rann-
sóknir í Flórenz 1980, að ég kynntist þekkt-
um arkitekt, Paolo Aberto Rossi, sem vinn-
ur að því að mæla út byggingar Endurfæð-
ingarinnar. Ég dvaldist þama í fimm vikur
að því sinni; hafði unnið heimavinnuna eftir
mætti áður en ég fór út. Er frá þeim athug-
unum sagt í ritinu Hvolfþak himins, sem
út kom 1985. Rossi fékk þama upplýsingar
um niðurstöður mínar varðandi Þtngvelli,
Jalangur og Uppsali. Það var svo nokkrum
mánuðum eftir að ég kom heim, að Rossi
sendi mér þær forundarlegu upplýsingar
sem hér em til umræðu. í stuttu máli sagt,
hafði þekktur arkitekt, Tine Kurent, unnið
við það um margra ára skeið að reikna út
mælieiningar hofsins Borobodur á Jövu og
Keisarahallarinnar í Peking. Gaf hann út
niðurstöður sínar í hinu þekkta listtímariti,
Critica d’Arte í Flórenz, sumarið 1980, og
viti menn, hvort tveggja setrið var markað
sömu tölu og Þingvellir, Jaiangurog Uppsal-
ir. Fylgir myndin af þessu hér með (Critica
d’Arte, Anno XLV, nuova serie, fascicolo
172-174, luglio-dicembre 1980, s. 27).
Nú verða menn að muna meginatriði töl-
vísinnar: hver tala í fornri tölvísi breytir
ekki um eðli við tífeldi, hundraðfeldi eða
þúsundfeldi. Það er að segja talan 432 er
„sama talan“ og 4.320, 43.200 og 432.000
(þ.e. annað er einungis talning eininga og
er aukaatriði. Hverri tölu má fjölga eða
fækka um 10, 100 eða 1000 einingar án
þess hún breytist). Þannig kom í ljós, mim-
bile dictu, að þessi tvö helgisetur voru eins
mörkuð og norræn konungssetur, svo sem
þau höfðu verið reiknuð út í RÍM um aldar-
fjórðungi fyrr. Þess skal getið, að bókstafur-
inn M er notaður við helgar mælingar vegna
þess að mælieiningarnar em ólíkar með hinu
ýmsu þjóðum og á ýmsum tímum. Þar sem
meginatriði er ekki stærðin sem slík, heldur
hin helga mæling, er notað M fyrir orðið
„modulus“ á latínu, sem merkir mælieining.
Hún getur verið fet, alin, faðmur, þumlung-
ur, tvífingur eða eitthvað annað sem ekki
er gefið fyrirfram að unnt sé að upþgötva.
En mestöll tölvísin var launhelg og mátti
ekki greina frá henni í rituðum gögnum.
Því liggur fyrir geysimikið rannsóknarverk-
efni, t.d. hjá Rossi í Flórenz.
Hliðstæðurnar
En þama var fleira en tölurnar að at-
huga. Bæði setrin, Borobodur á Jövu og
Keisarahöllin í Peking, vora skilgreind sem
a) ímyndir hins helga alheims, b) hugmynda-
fræðilegar Miðjur og c) konungssetur. Þarna
komu m.ö.o. ekki aðeins tölurnar, heldur
beinlínis allar helztu niðurstöður RIM heim
og saman. Er fróðlegt að sjá, að Kurent
hefur enga hugmynd um aðra þætti málsins
en hina helgu tölu, hvorki a) alheiminn b)
Miðju-hugsunina, né c) konungssetrið. Er
niðurstaða hans enn merkari fyrir bragðið.
Hér verður að sjálfsögðu ekki farið út í
stærðfræðilegar mælingar Tine Kurent,
enda brestur mig kunnáttu til að ræða svo
flókin mál. Kurent þurfti að finna hinar
uppmnalegu mælieiningar sem hétu fornum
nöfnum á þarlendum málum, og má að
nokkm sjá þetta á mynd þeirri sem fylgir.
Eru lausnir Kurents svo óvæntar, að flestir
landar vorir munu verða furðu lostnir. Um
áratug eftir að niðurstöðurnar um helga
mörkun Þingvalla, Jalangurs og Uppsala
vom birtar í Reykjavík, vom þær staðfestar
lið fyrir lið í Flórenz á Ítalíu - án þess að
sá arkitekt sem þær fann hefði hugmynd
um, að niðurstöðurnar um norrænu kon-
ungssetrin hefðu verði settar fram. Hvað
þá heldur að flórum meginatriðum þurfti
að svara í dæminu, sem öll fengu fullkomna
svömn.
VÍSINDALEG VINNU AÐFERÐ
- TILGÁTAN
Skýringin á því að lausnin fannst hér
nyrðra er að unnt reyndist að beita tilgátu-
forminu, þekktustu aðferð raunvísinda, við
útreikninga. Tilgátan er gagnlegasta að-
ferðin sem til er við að reikna út það sem
nær ekkert er vitað um fyrirfram: maður
setur fram ákveðna og skýra niðurstöðu til
lausnar og athugar hvort hún stenzt. Ef
hún stenzt ekki, reynir maður aðra leið.
Tilgátan (hypotesan) er m.ö.o. bein and-
stæða fullyrðingar: hún er sett fram til próf-
unar, ekki til að nenni sé „trúa&'. Svo get-
ur farið að engin lausn finnist, en með úti-
lokunaraðferðinni finnst oft furðu glögg
mynd af viðfangsefninu. Þannig var unnið
að tölfræðilegri lausn Alþingis á Þingvöllum;
tilgáta sannast (eða afsannast) með því að
hliðstæður finnist (eða finnist ekki) þar sem
við þeim er að búast. Hins vegar var í raun-
inni alveg fjarstætt að ímynda-sér, að Bor-
ubodur á Jövu og Keisarahöllin í Peking
styddu kenninguna um Alþingi á Þingvöllum
árið 930. En kraftaverkin gerast enn.
Borobudur
Musterið Bombodur er mesti helgidómur
búddista á Jövu. Er það miðlægt, stendur
um 40-50 km frá suðurströndinni, umlukið
tveim ám og fjallgarði. Er talið að hofíð
hafi verið reist 750-860 e.Kr., miðstöð
Mahayana búddasiðar. Er allt nákvæmt og
reglubundið í musteri þessu. Það er óleyst
gáta hvernig hin fornu konungdæmi eyjanna
urðu gagntekin af hindúa- og búddasið, en
tenglin við hindúismann skýra hins vegar
vel hvernig á því stendur að finna má hlið-
stæðu við Þingvelli:
Borobudur sem heild var hugsuð sem
ímynd hins búddíska alheims úr steini.
Neðst er heimur hversdagsleikans sem
hringast upp á við til algleymisins -
hins eilífa einskis - hugmynd búddatrú-
10