Lesbók Morgunblaðsins - 21.10.1995, Síða 3

E
LESBOE
U @ ® [ö] [u| 0 0 B S [sl [S E1 ® S
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Árbók
Ferðafélags íslands 1995 heitir „Á Hekluslóðum“
og er höfundurinn Árni Hjartarson jarðfræðingur.
Hér er gripið niður í kafla um Heklugos fyrr á
öldum, sem voru mörgogþað lengsta, gosið 1764,
stóð í tvö ár og mánuði betur. Gosið 1510 var svo
stórkostlegt að í Skálholti rotaðist maður af steini
úr gosinu og „svo voru brestir og dynkir skelfileg-
ir, að mörgum doðnaði heyrnin, sem úti voru...“
Árbókin er prýdd fjölda fallegra litmynda.
Landið
hefur verið að eyðast og fjúka á haf út. Eitt hrika-
legasta landeyðingarsvæði landsins hefur verið
Haukadalsheiði ofan við byggð í Biskupstungum.
Um 1963 hófst þar skipuleg og árleg landgræðsla
jafnframt því að heiðin var girt. Blaðamaður Les-
bókar var þar á ferð í sumar og leit á þann ótrú-
lega árangur sem orðinn er, ekki sízt á fáeinum
undanförnum árum.
Kjarval
írakonungur var með afbrigðum kynsæll maður
og hitt er ekki síður merkilegt, að Helgi magri
var dóttursonur hans, á Gnúpum í Ölfusi bjó Korm-
löð dóttir Kjarvals og hin þriðja, Friðgerður Kjarv-
alsdóttir, bjó á Höfða á Höfðaströnd og átti 19
börn. Hermann Pálsson veltir því fyrir sér hvort
íslendingar séu komnir af Kjarval Irakonungi.
ÞORSTEINN
GYLFASON
Skírnarsálmur
Anastasíu
Suncl og vogar sálma yrkja,
syngur Esjan helgilag.
Móðir, faðir, kristin kirkja
kætast við þinn skírnardag.
Lofið Drottin! Lofið Drottin!
Lofið Drottin! Amen.
Megi hann þig styðja og styrkja,
stundir líði þér í hag.
Sund og vogar sálma yrkja,
syngur Esjan heigilag.
Daga ljósa, daga svarta
dafni ást þín, von og trú.
Geymdu þá í þínu hjarta
þetta barn sem ertu nú.
Lofið Drottin! Lofið Drottin!
Lofið Drottin! Amen.
Hann í sínum bjarma bjarta
blessi þennan skírnardag.
Sund og vogar silfri skarta,
syngur Keilir skírnarlag.
Sálmurinn var sunginn af Garðari Cortes þegar Pítírím erkibiskup frá Moskvu
skírði nýfædda frænku sína, Anastasíu Jónsdóttur, í Bessastaðakirkju laugar-
daginn 26. ágúst 1995. Lagið er eftir Dmítrí Stepanovitsj Bortníanskí (1751-
1825), en hann var og er eitt af höfuðtónskáldum rússnesku kirkjunnar. Þetta
lag er kunnugt á íslandi úr íslenzku söngvasafni („Fjárlögunum") þar sem
það heitir „Ljúfur ómur". Frá skírninni var itarlega sagt í Morgunblaöinu þriðju-
daginn 29. ágúst. Höfundurinn er prófessor við Háskóla íslands.
B
B
Endurminningin
merlaræ ...
IKIÐ getur það verið
gaman að blaða í
Kennaratalinu, sem
Ólafur Þ. Kristjáns-
son ritstýrði. Nýlega
flettum við vinkona
mín þessu riti. Við
stöldruðum við hér
og þar, rifjuðum upp kunnugleg andlit, spáð-
um í önnur og skemmtum okkur konung-
lega. Sum þessara andlita, stórskorin og
rist djúpum rúnum, virtust fremur heyra til
kynslóð Snorra Sturlusonar en hinu unga
íslenska skólasamfélagi. Mörg stóðu okkur
nær í tímanum. Þarna var samferðafólk
okkar, gömlu kennararnir, samstarfsmenn
og jafnvel nánir ættingjar. Sum þessara
ungu andlita minntu á leikaramyndirnar
sem við hengdum yfír rúmin okkar í
bernsku. Yngra fólkið var ósjaldan af kenn-
urum komið og stundum fundum við þijá
ættliði í Kennaratalinu.
Margir kennarar urðu þjóðkunnir menn;
ráðherrar, rónar, prestar, biskupar, skáld,
embættismenn, forsetar, alþingismenn, rit-
stjórar og listamenn. Það hvarflaði að okkur
að um tíma hafi það verið liður í því að
takast á við lífsháska kynslóðanna að verða
kennari. Líklega var það einskonar mann-
dómspróf þeirra sem síðar erfðu landið og
valdastóla þess að þjóna æskunni um stund.
„Sjáðu þennan,“ sagði vinkona mín. „Við
hefðum getað glapist á honum þessum á
Borginni í gamla daga.“ Ég leit á mynd af
ungum, dökkhærðum manni, með dreymin
augu og munúðarfullar varir. „Já,“ sagði
ég. „Hann er miklu sætari en Presley en
með sömu hárgreiðsluna og löðrandi í brill-
iantíni." Við skelltum upp úr enda þekkjum
við manninn í sjón og samfögnuðum hvor
annarri að hann skyldi ekki hafa rekið á
fjörur okkar forðum. Ég sá fyrir mér hroka-
fullan svip þunnhærðs manns, með slappar
kinnar niður á háls og mjúkan maga.
Draumurinn er slokknaður. Svona getur líf-
ið afskræmt hið fagra. Þama er líka mynd
af honum afa mínum gamla og tveim systk-
inum hans. Hann langafi minn, presturinn,
er þarna líka. Ég vissi ekki að hann hefði
verið kennari á Eyrarbakka. Þarna er pabbi
vinkonu minnar, alvarlegur í bragði, þótt
votti fyrir glettni við augnakrókana.
Við blöðum áfram í ritinu. Konurnar eru
forvitnilegar. Gaman væri að þekkja sögur
þeirra. Þarna er gullfallegt stelpukríli með
ljósan topp og Monu Lísu-bros. Sú er nú
roskin kona, en samt enn í blóma. Hún
hefur varðveitt drauminn. Hann er blandinn
reynslu og fordómaleysi þess, sem víða hef-
ur farið um garða. Margar kennslukonurnar
af eldri kynslóðunum eru merkilega vel
menntaðar. Þá vekur athygli hversu margar
þeirra voru ógiftar og barnlausar og einnig
það að þær virðast hafa varið mestum
starfsaldri sínum í barnakennslu. Margar
fátækar stúlkur urðu líklega að velja milli
menntunar og svo kennarastarfsins og þess
að giftast og eignast börn.
Konan er nefstór með kringlótt gleraugu
og hefur skipt dökku hárinu kæruleysislega
fyrir miðju. Hún er smáeyg og minna augun
á tvær dökkar lindir sem liggja of þétt sam-
an sitt hvorum megin við háan fjallgarð
nefsins. Hún horfir hiklaust yfir gleraugun
framan í myndasmiðinn. Fagurlega boga-
dregnar varirnar eru vendilega klemmdar
saman. Ég horfi fast á þennan svip og fyll-
ist fögnuði. Svona leit hún þá út, hún frök-
en Guðrún Jónsdóttir, íslenskukennarinn
minn í Landakoti, þegar hún var ung. Hún
var kennarabarn og prestsdóttir og átti
kennara fyrir bræður. Hún stundaði kenn-
aranám hér og í Danmörku og lærði síðar
germönsk og rómönsk mál erlendis. Ef hún
fröken Guðrún, líkt og margir samtíðarmenn
hennar í Kennaratalinu, hefði vaxið úr grasi
eftir að blessaður stríðsgróðinn breytti ís-
lensku samfélagi, hefði hún án efa orðið
doktor í bókmenntum eða málvísindum og
líklega aldrei fengist við barnakennslu.
Minningamar hrannast upp. Hvílík gæfa
að njóta kennslu fröken Guðrúnar. Ást henn-
ar og yfirgripsmikil þekking á íslensku
máli og bókmenntum smitaði okkur. Við
lærðum Gunnarshólma eins og hann lagði
sig og sáum landið um leið með augum
Jónasar í tjaldinu á bjartri sumarnóttu. Við
tókum afstöðu með ijúpunni horuðu sem
gæðakonan góða plokkaði, sauð og át.
Gæðakonan sú varð mér lengi tákn um illsku
heimsins. Ég sá hana fýrir mér afskræmda
af græðgi, með ljótar vörtur á nefinu, hysja
upp um sig pilsin, svo skein í ógeðsleg lærin
í skítugum lopabuxum, rétta fram kruml-
urnar og snúa sakleysið úr hálsliðnum. Frök-
en Guðrún sagði okkur sögur á meðan við
snæddum nestið okkar. Aldrei var hún með
bók með sér i þessum sögustundum. Hún
sagði okkur Laxdælu, Njálu, Grettlu og
Eglu af slíkri snilld að við lifðum okkur inn
í frásagnirnar og tókum skýra afstöðu með
sumum persónunum en gegn öðrum. Fröken
Guðrún sagði okkur líka af riddurum og
frúm þeirra í útlöndum og skrítnar sögur
af rússneskum fursta og aðra af manni sem
breyttist í skordýr. Aldrei man ég eftir að
við höfum látið illa í tímum hjá fröken
Guðrúnu. Ég minnist þess heldur ekki að
hún hafi misst þolinmæðina eða hækkað
róminn. Þegar ég missti föður minn ellefu
ára, var hún eini kennarinn, sem faðmaði
mig að sér án orða. Hinir tóku stirðbusalega
í höndina á mér, samhryggðust formlega
og héldu svo áfram eins og ekkert hefði í
skorist. Ég fann að fröken Guðrúnu var
ekki sama. Hún leyfði sér að finna til með
mér og sýna það.
Svona kennarar eru salt jarðar. Þeir hafa
alltaf verið til, vakið forvitni nemenda sinna,
sjálfstraust og gleði við að læra. Aðals-
merki þeirra er staðgóð þekking og djúp
ást á því efni sem þeir kenna, hógværð og
virðing fyrir nemendum.
Ég fletti Kennaratalinu áfram og velti
fyrir mér andlitunum. Þessir kennarar störf-
uðu flestir í allt öðrum heimi en við byggjum
nú. Þeir kunnu hvorki að búa til glærur né
skrifa á tölvur, og kennslufræðin var allt
önnur, ef hún var á annað borð til í hugum
þeirra. Líklega skipta umbúðir nútímans
minna máli en sá kjarni sem skapar góðan
kennara.
Margir núverandi nemendur Kennarahá-
skólans, eru þangað komnir vegna þess að
þeir höfðu sjálfir góða kennara. Þar eru líka
mörg kennarabörn. Vonandi verður þetta
unga fólk hinir góðu kennarar framtíðarinn-
ar. Á hinn bóginn er kennaramenntunin
ekki lengur svo til eini lykillinn að ævi-
starfí, vel gefins fátæks fólks, sem þyrstir
eftir menntun. Nú Ijúka margir nemendur
skólans prófum, kenna í nokkur ár og bæta
svo við sig frekara námi eða hverfa á vit
starfa sem gera þeim kleift að sjá sínum
eigin börnum fyrir tónlistartímum, ballet,
fimleikum og utanlandsferðum, sem við telj-
um mikilvægan þátt í uppeldi næstu kyn-
slóðar.
íslenski skólinn gæti verið betri vinnu-
staður bæði fyrir kennara og nemendur.
Nútímaskólinn er annars eðlis en Landa-
kotsskólinn forðum. Hann þarf að vera lif-
andi og metnaðarfullt menntunarsamfélag,
þar §em allir fá að njóta sín og þroska
hæfileika sína til hins ítrasta. Einungis slíkt
samfélag er líklegt til að halda í góðu kenn-
arana en skilja hina frá, sem hvort eð er
gagnast hvorki sjálfum sér né öðrum á þeim
vettvangi.
DÓRA S. BJARNASON.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21. OKTÓBER 1995 3