Lesbók Morgunblaðsins - 21.10.1995, Qupperneq 4

Eru íslendingar komnir
af Kjarval írakonungi?
fomöld var stundum kvartað undan því að enginn
geti ráðið uppmna sínum eða valið sér foreldri eftir
eigin hugþokka. Þó var sú bót í máli að til vom
lærðir menn sem tókust á hendur að yrkja hefðar-
fólki nýjar og betri ættartölur en það átti skilið.
Kjarvalur ríkti yfír litlu
ríki, en þó var hann
einhver áhrifamesti
leiðtogi íra um þá fjóra
áratugi sem hann var
konungur yfír Osraige.
Eftir HERMANN
PÁLSSON
Margt bendir í þá átt að skapandi ættfræði
hafi verið stunduð af miklum áhuga hérlend-
is á fyrra hluta tólftu aidar. Ýmsar hug-
myndir okkar um uppruna þjóðarinnar virð-
ast eiga rætur að rekja til þeirra ættfræð-
inga sem þá létu einkum til sín taka. Aftan
við íslendingabók rekur Ari hinn fróði lang-
feðgatal Ynglinga og Breiðfirðinga; sú þula
hefst aftur í grárri forneskju með Yngva
nokkrum Tyrkjakonungi og lýkur þrjátíu
og sex kynslóðum síðar með Ara sjálfum
vestur við Breiðafjörð. Hér er ekki verið að
höggvast í mitt mál.
Ari ber þrjá heimildarmenn fyrir því að
ísland byggðist fyrst úr Noregi í þann mund
er „Ivar Ragnarsson sonur loðbrókar lét
drepa Játmund hinn helga Englakonung",
en sá atburður gerðist árið 870. Nú hagar
svo til að allir heimildarmenn Ara, þau
Þuríður Snorradóttir (d. 1111), Teitur
ísleifsson fóstri hans (d. 1110), Þorkell
Gellisson föðurbróðir Ara og vitaskuld Ari
sjálfur röktu ættir sínar til sameiginlegs
forföður sem hét Játmundur. Sturla Þórðar-
son segir í Landnámu sinni að Þórður
skeggi, sem fyrstur manna bjó á Skeggja-
stöðum í Mosfellssveit, ætti Vilborgu dóttur
Ósvalds og Úlfrúnar Játmundar dóttur. Hér
eru saman komin ijögur ensk nöfn, svo að
ekki þarf að efast um þjóðemi þessa fólks;
af þessum nöfnum er Vilborg hið eina sem
hefur verið í notkun hérlendis síðan.
Sturla fræðir okkur ekkert um foreldra
og afa fyrstu húsfreyjunnar á Skeggjastöð-
um, en Haukur Erlendsson eignar þessu
fólki mikinn virðingarsess í þjóðfélaginu.
Hann telur Vilborgu dóttur Ósvalds konungs
„og Úlfrúnar hinnar óbornu, dóttur Ját-
mundar Englakonungs". Skyld ættfærsla
er í Sturlungu, þótt frábrugðin sé í einstök-
um atriðum. Njála gengur feti framar en
3ui‘?£—
KORMLÖÐ hét ein dóttir Kjarv-
als írakonungs. Hún varmóðir
Þprgríms, sem bjó á Gnúpum í
Ölfusi.
Mynd: Búi Kristjánsson.
Hauksbók að því leyti, að þeir Ósvaldur og
Játmundur eru ekki einungis taldir konung-
ar heldur einnig ’helgir menn! Slíkt þykir
grunsamlegt, enda lést Ósvaldur hinn helgi
árið 642. Jakob Benediktsson telur að hug-
myndin í Hauksbók og Sturlungu um kon-
ungdóm þeirra Ósvalds og Játmundar, föður
og afa Vilborgar á Skeggjastöðum, muni
vera komin úr gamalli ættartölu, sameigin-
legri heimild. Sú staðhæfing að Úlfrún hafi
verið „óborin“ (þ.e.a.s. ófeðruð) bendir til
ættfræðings sem kunni íþrótt sína til hlítar.
Hann gefur í skyn sérþekkingu á faðerni
konu sem öðrum er hulin.
FYRSTA húsfreyjan á Höfða á Höfðaströnd varÞorgerður dóttir Friðgerðar Kjarvalsdóttur írakonungs. Hún varmeð
afbrigðum kynsæl og eignaðist 19 börn.
Mynd: Búi Kristjánsson.
II
■ Sturla^ Þórðarson nefnir fjögur börn
Kjarvals Irakonungs og rekur ættir frá þeim
til íslands. Um Kjarval þennan segir Sturla
enn fremur að hann sæti að ríkjum í Dyflinni
um það leyti sem ísland fór að byggjast,
en hér skýtur þó heldur skökku við. Kjarval-
ur (d. 888) var konungur í kotríki því sem
Osraige hét dijúgan spöl í útsuðurátt frá
Dyflinni, sem um þessar mundir og lengi
síðan laut norrænum víkingum. Yfirleitt
voru íslenskir fræðimenn fyrr á öldum furðu
ófróðir um írland. í Laxdælu siglir Ólafur
pá til Irlands í því skyni að hitta Mýrkjart-
an konung afa sinn. Fundum þeirra ber
fyrst saman einhvers staðar í írskri fjöru.
Eftir nokkurt þóf á móðurmáli Ólafs pá,
fagnar konungur dóttursyni sínum vestan
úr Dölum, skýtur undir hann gæðingi, og
síðan ríða þeir saman til Dyflinnar, þar sem
norræn tunga hafði gengið um langan aldur
og víkingar réðu lögum og lofum. Ef Mýr-
kjartan hefur nokkurn tíma verið uppi, þá
hefur karl haft aðsetur annars staðar en í
Dyflinni.
1. Sturla Þórðarson staðhæfir að fýrsta
húsfreyjan á Höfða á Höfðaströnd væri
Þorgerður, dóttir Friðgerðar Kjarvalsdóttur
írakonungs. Hún giftist Þórði Bjarnasyni,
niðja Ragnars loðbrókar, enda hefur löngum
verið talið að þar hafi góðar ættir runnið
saman. Þau hjónin áttu nítján börn, sem
munu eiga dijúgan þátt í yfirburðum Skag-
firðinga yfir fólk í öðrum byggðum hérlend-
is.
2. Samkvæmt Sturlu og ýmsum öðrum
heimildum var Helgi magri dóttursonur
Kjarvals írakonungs. Foreldrar Helga voru
þau Eyvindur austmaður og Raförta Kjarv-
alsdóttir. Raförta er írskt nafn. Heimildum
ber saman um að Helgi hafi verið alinn upp
á írlandi, eftir sult í suðureysku fóstri. Síð-
an gekk hann að eiga Þórunni hyrnu, dótt-
ur Ketils flatnefs, sem virðist hafa dvalist
um langa hríð í Suðureyjum. Þau Helgi og
Þórunn munu hafa haldið brúðkaup sitt
vestan hafs, og eftir að hingað kemur fara
þau að búa í Kristnesi.
3. „Áskell hnokkan, son Dufþaks Dufn-
íalssonar, Kjarvalssonar Irakonungs, hann
nam land milli Steinslækjar og Þjórsár og
bjó í Áskelshöfða.“ Svo hljóða bæði Sturlu-
bók og Hauksbók. Hér vekur keltneskur
svipur á niðjatali sérstaka athygli: viður-
nefni Áskels og nöfnin Dufþakur og Dufn-
íall eru írsk.
4. Álfur egðski flýði úr Noregi fyrir
Haraldi hárfagra, kom skipi síhu í Álfsós