Lesbók Morgunblaðsins - 21.10.1995, Page 5

RAFARTA dóttir Kjarvals
írakonungs eignaðist þann
strák, er Helgi hét og var
kallaður hinn magri. Hann
nam eins ogflestir vita land
í Eyjafirði og bjó í Krist-
nesi.
Mynd: Búi Kristjánsson.
(= Ölfusá) og „nam lönd öll fyrir utan Varmá
og bjó að Gnúpum". Þorgrímur Grímólfsson
tók arf eftir hann. „Móðir Þorgríms var
Kormlöð, dóttir Kjarvals írakonungs.“ Korm-
löð var algengt nafn með írum að fornu.
Þegar niðjatöl þessara fjögurra barna
Kjarvals eru athuguð gaumgæfilega kemur
brátt í ljós sameiginlegt atriði með þeim
öllum: fyrstu biskupar okkar áttu ættir sín-
ar til Kjarvals að rekja. Frá Friðgerði Kjarv-
alsdóttur var kominn Þorlákur Runólfsson
biskup í Skálholti (1118-33), frá Raförtu
Kjarvalsdóttur Ketill Þorsteinsson Hólabisk-
up (1122-45), frá Dufnjáli Kjarvalssyni Jón
Ögmundarson hinn helgi Hólabiskup (1106-
1121) og frá Kormlöðu Kjarvalsdóttur tveir
fyrstu biskuparnir í Skálholti, þeir feðgar
ísleifur Gissurarson (1056-1080) og Gissur
sonur hans (1082-1118).
Ef slík ættfærsla er að einhveiju eða öllu
leyti tilbúningur, má sennilegt þykja að hér
sé um að ræða fróðleik sem var settur á
skrá fyrir 1134 og áður Magnús Einarsson
varð biskup í Skálholti.
III
Utan Sturlubókar eru þijú dæmi í viðbót
um ættrakningar aftur til Kjarvals, og er
nokkur forvitnibót að hyggja að þeim.
5. I Hauksbók er svofelldur fróðleikur,
sem hefur aldrei verið í Sturlubók: „Baugur
var son Rauðs Kjallakssonar, Kjarvalssonar
írakonungs.“ Um þessa glefsu farast Jakobi
Benediktssyni orð á þessa lund: „Þessi við-
bót getur verið úr ættartöluriti, en hvorki
Rauður né Kjallakur eru annars nefndir í
heimildum. Ættartalan er vísast tilbúning-
ur; Cerbhall í [Osraige] átti að vísu son sem
hét Cellach [d. 908], en tímans vegna kem-
ur ekki til mála að hann hafi verið afi
Baugs." Þeir Gunnar á Hlíðarenda og Hróar
Tungugoði voru komnir af Baugi, en ekki
er kunnugt um neinn biskup af þessum
ættmeiði.
6. í Draumi Þorsteins Síðu-Hallssonar
verður írskur þræll, Gill að nafni, góðum
höfðingja að bana austur á Svínafelli í
Hornafirði, og getur hvergi 1 fornritum okk-
ar svo argan þræl sem mátti þó státa af
glæsilegum forföður. Frásögn klykkir út
með svofelldum fróðleik sem hvergi er að
finna annars staðar í fornum letrum: „Gilli
þessi var sonur Jathguðs Gillasonar,
Bjaðachs sonar, Kjarvals sonar, konungs
af írlandi, hins gamla, er þar ríkti lengi.“
Hér eru öll nöfnin írsk, þótt þau séu ekki
agnúalaus að vísu.
7. í fornum biskupa ættum er
Klængur Skálholtsbiskup (1152-
1176) einnig talinn kominn af
Kjarvali í beinan kalllegg:
„Klængur biskup Þorsteinsson,
Arnórssonar, Klængssonar
kvígu, Þorleifssonar, Ásbjarnar-
sonar, Hertilasonar, Kjarvals-
sonar.“ Þótt þess sé ekki getið
að Kjarvalur ættfaðir Klængs
hafi verið konungur, þá er
hugsanlegt að slíkt hafi fall-
ið niður í uppskrift. Hertili
er afbökuð mynd af alkunnu
írsku nafni, Airthaile, sem
er að vísu stafað á ýmsar
lundir. Vafalaust er þessi ætt-
artala tilbúningur, að minnsta
kosti tveir elstu ættliðirnir. Ef
Klængur var of seint á ferðinni
til að lenda í hinu forna niðjatali
Kjarvals írakonungs, sem gert var
biskupum tíl virðingar-
auka.
IV
EJns og áður yar
getið, þá ríkti Kjarval-
ur yfir litlu ríki, en þó
var hann einhver áhrifa-
mesti leiðtogi Ira um þá
fjóra áratugi sem hann var
konungur yfir Osraige. Hans er
fyrst getið í þeim heimildum sem ég
hef séð árið 874 og hann lést skyndilega
árið 888. Kjarvalur virðist hafa verið mikil-
hæfur maður, en þó verður að fara varlega
í sakirnar og trúa ekki öllu sem um hann
var skráð. Maðurinn sem skrifaði helstu
heimildina um Kjarval var mikill aðdáandi
hans. Hér verður hernaði Kjarvals og öðrum
afrekum ekki lýst, en hann stóð í ýmsum
eijum við aðra írska hertoga, Norðmenn og
Dani. Hitt vakir fyrir mér að finna einhvern
staf fyrir þeirri staðhæfingu Sturlubókar
að fjögur börn hans eignuðust niðja á ís-
landi.
Samkvæmt írskum heimildum átti Cerb-
hall (= Kjarvalur) fjögur börn. Einn sonur-
inn var Cellach (= Kjallakur) sem var nefnd-
ur áðan; hann ríkti yfir Osraige um hríð
og féll í orrustu árið 908. Annar hét Diarma-
it, konungur yfir Osraige 894-905 og síðan
aftur eftir fall bróður síns 908-928. Þriðji
bróðirinn Bráenán var drepinn árið 891.
Að lokum skal minnast á dóttur Kjarvals;
hún var gift höfðingja sem hét Dubgilla,
en nafn hennar sjálfrar er óþekkt; þau áttu
þijá syni sem komu við írska atburði.
Um faðerni Raförtu gegnir sérstöku máli,
enda verður rætt um hana í greinarlok, en
fyrst skal drepa á hinar hræðurnar þijár
sem taldar eru til barna Kjarvals í Sturlu-
bók, þau Friðgerði, Dufníal og Kormlöðu.
Vel má vera að hér sé um að ræða nöfn á
fólki sem hafí verið til á sínum, en hitt má
þykja sennilegt að sá ættfræðingur sem
vildi gera veg biskupa okkar sem mestan
hafí ekki kinokað við að rangfeðra þau
kirkju og þjóð til dýrðar. Ekkert bendir til
að þessi svokölluðu Kjarvalsböm hafi verið
systkin, og ekkert atriði nema ættfærslan
ein bendlar þau við Kjarval írakonung.
I Sturlubók kemur síst á óvart að Kjarval-
ur eignast erfíngja úti á íslandi: „Eyvindur
fór þá í vesturvíking og hafði útgerðir fyrir
írlandi. Hann fékk Rafortu dóttur Kjarvals
írakonungs og staðfestist þar; því var hann
kallaður Eyvindur austmaður. Þau Raförta
áttu son þann er Helgi hét [...].“ Hugsan-
legt er að hinn forni ættfræðingur hafi þeg-
ið hugmyndina um írskt ætterni íslenskra
biskupa frá Raförtu, enda er örðugt að synja
konunni um það faðerni sem henni er feng-
ið i Landnámu og víðar. Og naumast er það
einber tilviljun að sonur Raförtu, Helgi hinn
magri, er eini landnámsmaðurinn í þessum
hópi sem er bendlaður við kristni, jafnvel
þótt hann þætti nokkuð blendinn í trúnni.
Höfundur er fyrrverandi prófessorvið Edinborg-
arháskóla.
MEGAS
Bastillan
ég gref hana djúpt þessa ástar og afmæliskveðju
og svona illa dulbúið greftrunarljóð
því þú varst jú ekki öll þarsem vildi ég geta séð þig
en ég vonaði mér myndi hlotnast allt þitt dimma blóð
á meðan lögðu þeir hana að velli en þar var ekki sála í haldi
utan vitfirringur einn sem öllum hafði auðnast að gleyma
en þú varst ekki unnin nei þó áhlaupin skörtuðu fegursta blóma
hann fékk aldrei að vita hvað þú hafðir ekki að geyma
hún féll einn dag er sjálf á ný heilsaði hún heimi
satt er að háskaleg reyndust ófáum þau kynni
þú grést jú og þú hlóst og þú gegndir banvænu nafni
þess er getið en ekki hins að hann var þegar rammlæstur þar inni
en hver ertu dýrðlega norn og síðan hvaðan ber hana að?
jú eða hvað er ég? - ég þekki þetta - ekki framar
ég sem stóð eitt sinn með bros á vör og brunnar æðsprungnar kinnar
og ég bjóst ekki við neinu utan eilíft þessu sama og var svo sama
í sakleysinu heimsfræga beit ég grasið gráa
með gríðarmikinn stein í bandi um háls
var það annað ég sem hneppti mig í mýkri og þrengri prísund
þartil markleysan hún vakti mig til löngu glataðs sjálfs?
en þó var svo að langa hríð enn laðaðíst ég að eldinum
enda léttvæg þörfin til þess að ganga uppréttur
svo kom að því að trúin þraut hún varð tilgangslaus dvölin
þó á toppnum þarna á kestinum væri ég - fullyrti hún - hæst settur
ég reyndi - trúðu mér - að segja eitthvað sannfærandi um það
en sem mig grunaði var mér varnað máls
í sakleysinu óþekkta beit ég grösin grimmu
já og griðin voru bjarg í keðju um mjóan hvítan háls
nema hvað þeir réðust inní þig jú og síðan rifu þig til grunna
þessir refsienglar meinhelgir svo sóttust þeir eftir hefndum
og þú hafðir aðeins þennan eina geðsjúkling að geyma
hve þeir göptu af furðu og mjög svo djúpstæðum efasemdum
eða er nokkurt vit í að vera öðru að sinna
þegar vegurinn er ófær leiðin og allt
saman en bara að hugsa um það eina semað áttu víst
þinn eigin líkama - hann launar vel - þúsundfalt
og hvenær er hann ekki tíminn til þess bara að hnuðlast
litli telpukroppur skyldu dagar vænni en nætur?
eða hvenær er rétt og skylt að firra sig allri firru
semja fremja svik vinna heit og svo rof eða leggja í dætur
köngulóarvefir - nauðganir - meiðingar - manndráp
og þessi múgur sem rænulítill froður lapti
svo dasaður af áfengri hugjón sljór og slæptur
blaut og slefandi hundstunga lafði útúr hvers manns kjafti
en hvað um það þú ert jú sjálf nú einmitt í þann veginn mjóa
með ást þinni svo tærandi til hlítar að gera
útaf við þennan bláeyga dreng sem svo bernskur dottar
og í draumunum sínum þykist og ætlar sig raunar vera
en Iöngu - löngu eftir að höllin sjálf er hrunin
er ég í haldi í þessari undursamlegu gröf
í flauelsmjúkri bastillu og um alla eilífð
í óheyrðum munaði dansandi á ystu nöf
meðan byltingar þær fæðast til að deyja drottnurum sínum
með arfinn: dóm á baki sér og þetta mannkynið allt
í roða feigrar lágsólar sitt lífið auma verður
og að lokum þá er allt blátt svo blátt svo blátt svo blátt og kalt.
Megas er listamannsnafn Magnúsar Þórs Jónssonarrdægúrlagasöngvara
og skálds í Reykjavík.
EDDA HRÖNN
HANNESDÓTTIR
Miskunn- .
arleysi
Náttúra
aldrei fæ ég augum Iitið
fegurð þína.
Um ævi mína hef ég ei séð þig
— ég hef aðeins snert þig,
— fundið ilm þinn,
— fundið þig í sálu minni.
Ég er blindur
ég féll í fossinn
ungur að árum.
Það nístir hjarta mitt
að fá ekki litið aftur
því þú áttir stað í vitund minni.
Þú tókst sjón mína.
Þú fagra, miskunnarlausa
náttúra.
Höfundur er ung Reykjavíkurstúlka.
RÖGNVALDUR
RÖGNVALDSSON
Veiðiferð
Ég horfi í spegilinn
fer í „veiðifötin“
til að hylja „öngulinn“
fullkomna beituna svo
með silkibindinu
set á mig JOOP
og fæ mér Becks
Hendi mér svo út í
iðu mannlífsins
og svamla um
á Kaffi Reykjavík
Bíð eftir
að einhver
bíti á . . .
Höfundur er viðskiptafræðingur i Kópa-
vogi.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ,.21. OKTÓBER 1995 5