Lesbók Morgunblaðsins - 02.03.1996, Blaðsíða 3

i-Bgnflg
® [öl 0 H 0® B B 0 Hl a □ ® [D
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Freskur
mexíkanska málarans Diego Rivera í Mexíkóborg
eru listræn afrek og eitt af því sem ferðamenn
eru hvattir til að sjá. A veggjum Þjóðarhallarinn-
ar er hægt að „lesa“ sögu þjóðarinnar og um
ýmsar indíánamenningar, sem fyrr voru í landinu.
Blaðamaður Lesbókar leit á freskurnar og hugleið-
ir um leið okkar eign fátækt í verkum af þessu
tagi.
Viðskiptin
efla alla dáð, er heiti greinar sem hefst á forsíð-
unni og er eftir Þorvald Gylfason prófessor. Hann
tekur þar dæmi af Hong Kong sem var fáætkt
þorp snemma á öldinni, en tekjur á mann eru þar
nú með því hæsta sem gerist. Þorvaldur nefnir
dæmi um framleiðslu- og viðskiptasnilld þeirra í
Hong Kong og vitnar í hvatningarræðu Jóns Sig-
urðssonar frá 1843, en Jón virðist hafa séð það
sem margir íslendingar sjá ekki á vorum dögum.
Nágrannar
Vestur-íslendinga við Winnipegvatn voru ekki sízt
indíánar, frumbyggjar landsins, sem enn byggja
Norður-Kanada. Um Algonkin-indíána, eins og
þeir eru nefndir, skrifar Tryggvi V. Líndal, þjóðfé-
lagsfræðingur.
SVEINBJÖRN BEINTEINSSON
Harmur
Hver dagur skiptir sköpum böls og gleði
því skilur enginn dauðans miklu völd
en þar sem áður yndi dagsins réði
er autt og tómt við harmsins rökkurtjöid.
Þar skynjum við í táralausum trega
þá trú sem ræður okkar von og þrá
og sýnist horfin heillum allra vega
sú hugmynd er fyr við treystum á.
Að kvöldi voru hallir dagsins hrundar
og húmið lokar útsýn fram á veg
þó sjáum við að örlög einnar stundar
þau eiga meira vald en þú og ég.
Á meðan döpur dægrin litum breyta
og dimmir að í hugans þagnarborg
skal þreyttur andi lífs og vonar leita
í Ijósi því sem býr í dýpstu sorg.
Að harmsins boði horfna gleðistundin
við hljóða kyrrð í tómi sorgarlags
í nýrri mynd er minningunni bundin
og merkt í svip og línur þessa dags.
Sveinbjörn Beinteinsson, 1924-1993, var fæddur í Grafardal en bjó lengst
af á Draghálsi í Borgarfirði og var jafnframt Ijóðskáld og allherjargoði
ásatrúarmanna. Hann er kunnur fyrir kveðskap, orti sjálfur rímur og hafði
yfirgripsmikla þekkingu á bragarháttum.
Tímarnir tvennir
AÐ er ekki oft sem tóm
gefst til þess að hugleiða
í rólegheitum, að maður
megi nú muna tímana
tvenna, enda er það
kannski svo, að slíkar
hugsanir sækja ekki svo
mjög á hugann fyrr en
viðkomandi nálgast það
sem kallað er miður aldur. Eða öllu heldur,
bytjar að líta á sjálfa/n sig sem miðaldra,
sem er kannski allt annað fyrirbæri og getur
komið síðar á þroskabrautinni en hinn raun-
verulegi miðji aldur.
Eg datt í þann pytt fyrir skömmu að fara
að bera saman bernsku mína og minna leikfé-
laga, við bernsku barna minna og þeirra fé-
laga. Aðdragandi þessa var sá, að ég fór
ásamt nokkrum kunningjum inn á lítið öldur-
hús hér í borg, þar sem var skuggsýnt mjög.
Þar var tekið mjúklega í öxl mér og mér
heilsað með þessum orðum: „Blessuð, gamla
vinkona!" Ég horfði bara á viðmælandann
án þess að svara. Hann sagði þá: „Agnes! Á
ég að trúa því að þú þekkir ekki þinn gamla
leikfélaga? Leikfélaga sem lék þig grátt,
bæði í Fallinni spýtu, fótbolta, handbolta,
Staa, Hlaupastaa, brennó, kíló og öllum hin-
um leikjunum!"
■ Ég varð bæði hvumsa og vandræðaleg,
því ég þekkti ekki þennan miðaldra, stæði-
lega, þunnhærða mann. Bar fyrir mig sígild-
um afsökunum um hversu ómannglögg ég
væri, skuggsýnt væri innandyra og sjón
minni hefði hrakað allverulega frá því að ég
hefði verið að kenna honum hand- og fót-
mennt.
Hann tók orðum mínum ljúfmannlega
nema þessum um boltakennsluna, sem hann
endursendi beint til föðurhúsanna sem mark-
laust hjal, sagði til nafns og um leið vissi ég
að auðvitað átti ég að þekkja þennan
bernskuvin minn og leikfélaga og skammað-
ist mín allnokkuð.
En tæpir þrír áratugir höfðu liðið frá því
fundum okkar bar síðast saman, þannig að
kannski eru það engin undur og stórmerki
að ég stóð mig ekki betur en þetta. Hann
upplýsti mig um að hann hefði verið búsettur
erlendis í tæpa tvo áratugi og væri bara í
stuttri heimsókn á gamla Fróni.
Svona fundur varð náttúrlega til þess að
ég varð viðskila við kunningjahópinn og við
tókum okkur sæti úti í horni og hófum
„nostalgískar upprifjanir" og ýmis saman-
burðarfræði á bernsku okkar og barna okk-
ar, sem eru eiginlega kveikjan að þessu rabbi
mínu.
Hann rifjaði upp þegar við krakkarnir úr
Víkingshverfinu fórum í hópferð á góðum
sumardögum seint á sjötta og snemma á sjö-
unda áratugnum í myndarlegar gönguferðir
niður í ElUðaárdal, útbúin smurðu nesti frá
mæðrum okkar, mjólkurflöskum með kakós-
ulli og tómum sultukrukkum sem voru veiðar-
færi okkar fyrir þá göfugu iðju, hornsílaveið-
ar í Elliðaám. Hvernig við svo breyttumst í
gólandi, drápsóða indíána á eyjunni í Elliða-
ám, sem göngubrú lá út í frá Rafstöðinni.
Eyjan sú heitir raunar enn í okkar huga Indí-
ánaey.
Hann rifjaði upp hvernig við „teikuðum"
bíla niður eftir Réttarholtsvegi, við takmark-
aða hrifningu bílstjóranna og ómældar
skammir foreldranna, ef upp um okkur
komst. Hann riíjaði upp hvernig skíðabúnað-
ur okkar var á þessum árum, svona 1958
til 1964; tréskíði, stáltá, leðuról fyrir hælinn,
sem smeygt var upp á gúmmístígvélin.
Hvernig við öxluðum skíðin á góðum vetrar-
dögum og þrömmuðum austur hitaveitu-
stokkinn og kjöguðum svo upp Ártúnsbrekk-
una aftur og aftur og aftur og renndum
okkur niður á milli. Engar voru þær skíðalyft-
urnar þá.
Hann riíjaði líka upp hvernig við vorum
rennblaut, hrakin og köld, þegar við snerum
heim á leið úr Ártúnsbrekkunni, með epla-
kinnar og bros á vör, alsæl eftir skíðaævin-
týr dagsins. Skautaferðirnar niður á Tjörn
urðu okkur einnig að upprifjunarefni og það
hvernig krakkahóparnir höfðu farið í slíka
leiðangra saman, skautað klukkustundum
saman á Tjörninni í brunagaddi, öll haldandi
í einn og sama lopatrefilinn.
Já, hann vinur minn hafði margs að minn-
ast og fékk mig til þess að rifja upp margt,
sem satt best að segja var næstum gleymt.
Við urðum ásátt um að það hefði nánast
alltaf verið gott veður á sumrin þegar við
vorum börn. Víkingsvöllurinn fóstraði okkur
daglangt, það gerði Kobbahús við Hólmgarð
líka, sem var aðalmiðstöð hverfisins fyrir
boltaleikinn Yfir. Leikjaflóra okkar va.r ótrú-
lega fjölbreytt og í minningunni er hún um-
leikin rósrauðum ljóma.
Þegar hér var komið sögu var komið að
því að rýna örlítið í leikjaflóru barna okkar.
Við vorum sammála um að á ýmsan hátt
væri betur búið að æsku landsins í dag, en
á uppvaxtarárum okkar. íþróttastarf og
tómstundastarf hvers konar væri mun fjöl-
breyttara og betur skipulagt. Tækifæri
barnanna til að velja og hafna væru óum-
ræðilega fleiri en þegar malargöturnar og
Víkingsvöllurinn fóstruðu okkur daginn út
og daginn inn.
Þtjúbíó í Austurbæjarbíói á sunnudögum
var helsta skemmtun sunnudaganna og þang-
að arkaði barnafjöld, með hasarblöð undir
hönd og mikil viðskipti hófust með blöðin,
áður en Roy Rogers og Trigger fönguðu at-
hyglina alla.
Nú er ekkert barn með börnum ef það á
ekki tölvuleiki og það helst nokkra. Hver
man ekki eftir körfuboltamyndaæðinu, sem
heltók hvert barnshjarta fyrir tveimur eða
þremur árum, eða poxinu sem tók við af
því? Auðvitað er stigsmunur en ekki eðlis á
leikjum, sem fólu í sér söfnun í okkar
bernsku, á hasarblöðum og leikaramyndum,
og leikjum dagsins í dag, með söfnun tölvu-
leikja, körfuboltamynda og poxsleggja.
Þegar ég og félagi minn vorum hér komin
í samanburðarfræðunum urðum við að viður-
kenna, að það voru einkum umbúðir bama-
leikja og tómstunda, sem höfðu breyst til
muna frá því að við vorum börn, en ekki
sjálft innihaldið. Að vísu er fjölbreytileikinn
mun meiri í dag en fyrir þremur áratugum,
en það þarf ekki alltaf að vera af hinu góða.
Mikið framboð og fjölbreytt getur einfaldlega
ruglað barnssálina og við hölluðumst að því
að úrval bernsku okkar hefði nægt okkur
og vel það.
Við urðum sammála um að það sem væri
alversta breytingin frá því að við vorum böm
væri sú staðreynd, að börn í dag lesa svo
miklu minna af bókum en við gerðum. Við
og félagar okkar vomm fastagestir í útibúi
Borgarbókasafnsins á Hólmgarði, þar sem
Jón Björnsson sussaði á okkur strangur á
svip og hafði undurgóðan aga á okkur, ef
það heyrðist svo mikið sem múkk. Við burð-
uðumst heim með átta til tíu bækur eftir
hveija heimsókn, tókum fram landabréfabók-
ina og laumuðum svo spennandi sögubók inn
i hana, gleyptum í okkur Ævintýrabækum-
ar, Fimm-bækurnar, bækurnar um Kim, Tom
Swift, Árna í Hraunkoti, Kötlu o.s.frv. en
þóttumst auðvitað vera að rífa í okkur landa-
fræðina.
Við urðum sammála um að einn versti
óvinur íslenskra barna í dag er sjónvarpið,
með offramboð af lágmenningardrasli, of-
beldismyndum og anglósaxneskum áhrifum
út í eitt. Við vorum raunar bæði jafn þakk-
lát fyrir að sjónvarpið náði ekki heljartökum
á okkur á mótunarámm okkar og bárum
saman aðferðafræðina, sem við beitum til
þess að lágmarka sjónvarpsgláp ungviðisins.
Á mínu heimili er kvótakerfíð alræmda sú
stjórnunaraðferð sem best hefur reynst. Nið-
urstaða okkar úr samanburðarfræðunum og
„nostalgíuupprifjunum" varð sú, að við hefð-
um ekki viljað skipta á okkar bernsku við
nokkra aðra.
Agnes Bragadóttir
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 2. MARS1996 3