Lesbók Morgunblaðsins - 02.03.1996, Blaðsíða 5

við i allri sinni dýrð. Við sigldum framhjá
argentínsku byggðarlagi, 100 manna bæ.
Við sigldum sem leið lá gegnum Suður-
skautssund og inn á Weddellshaf. Við gerð-
um okkur vonir um að geta skoðað mör-
gæsir en veðrið gerði okkur grikk, vindur-
inn náði nærri 70 hnúta hraða og gúmmí-
bátar eru ekki sjófærir í slíku veðri.
Merkilegt þótti mér að koma til Decep-
tion-eyjar. Eyja þessi er askja og gýs enn
við og við. Hún umlykur stóran flóa sem
minnir á bækistöðvar sjóræningja. Reyndar
höfðu hvalveiðimenn aðsetur þarna forðum
daga. Inn í flóann liggur grunnt og þröngt
sund. Við lónuðum inn eftir því og gengum
á land. Þar hittum við fyrir litlar mörgæs-
ir og Weddell-seli. Svo reikuðum við um
hvalstöðina gömlu, sem nú liggur í rústum.
Þennan dag var þoka í lofti og grámósku-
legt um að litast. í hvalstöðinni var allt
ryðbrunnið. Hlíðarnar niður að flóanum
voru þaktar svartri ösku eftir gosin 1969
og 70. Staðurinn var því ekki sérlega upp-
lífgandi. Við sigldum áfram inn í eyjuna,
alveg inn í Pendulum-vík þar sem sjórinn
er heitur á bletti uppi við ströndina. Mér
skilst að hveravatnið hafí verið mjög bland-
ið köldum sjó og heldur hráslagalegt til
sunds.
JÓL Hjá Cuverville-eyju
Aðfangadagskvöld. Lágum við festar hjá
Cuverville-eyju. Matsveinninn okkar þýski
matbjó gæs. Frábær máltíð. Logndrífa.
Sjórinn þakinn klakahröngli. Við „björguð-
um“ unga fólkinu sem var í rannsóknar-
stöðinni kenndri við Scott, leyfðum því að
fara í sturtu og gáfum því gott að borða.
Þetta eru átta manns. í stöðinni er gisinn
kofi, sem hvorki stenst snjó né vind, en
fólkið sefur í tjöldum. Það leifir ekki af
því að hægt sé að elda þarna. Þessi ung-
menni hefðu átt aumleg jól ef okkur hefði
ekki borið að garði. „Rannsóknirnar" sem
þau stunda eru í hæsta máta vafasamar.
Þau láta sér nefnilega nægja að telja ferða-
menn og koma í veg fyrir að þeir sóði
heimskautslandið út. Nú orðið koma 8.000
manns á ári. Við fórum nákvæmlega að
reglum ferðaskrifstofunnar, átum hvorki
né drukkum neitt í landi og gættum þess
að skilja ekkert rusl eftir okkur.
Jóladagur. Komum til meginlandsins.
Tókum land í Neko-höfn. Mörgæsir. á hreið-
rum og hvítir slíðurnefir á vappi. Til-
komumiklir, snæviþaktir tindar. Sjórinn
spegilsléttur og speglar allt með ólíkindum
greinilega. Nú var blæjalogn í hálfan ann-
an sólarhring. Viðbrigði eftir fárviðrin sem
við höfðum lent í. Ég fór í frábæra skoðun-
arferð á gúmmíbáti, við sigldum yfir Skont-
orp-vík og inn á Paradísar-flóa. Þá bar
nokkuð ótrúlegt við. Hrefna, dýr sem ann-
ars er ákaflega fælið, kom til okkar og fór
að skoða okkur. Hún synti í áttina til okk-
ar, kom úr kafi, stakk sér og kafaði djúpt
undir bátinn og synti nokkra hringi í kring-
um okkur. Vatnið var svo ótrúlega tært
að ég sá hana alltaf greinilega. Hún kaf-
aði svo djúpt að drykklöng stund leið frá
því að hún lagði af stað upp á við og þar
til hún kom upp úr sjóskorpunni. Hrefnan
skaust lóðbeint upp úr sjónum við bátshlið-
ina og leit öðru auganu á mig — og ekki
var nema metri á milli okkar. Ógleyman-
legt.
Neyðst til Að Snúa Við
Enn var haldið suður á bóginn. Ætlunin
var að komast alla leið að suðurskauts-
baug. Veðrabrigði enn á ný, sólskinið
magnaði bæði hafblámann og himinblá-
mann en jafnframt fór að hvessa svo að
íshrönglið þéttist og jakar skeyttust saman
og þetta olli því að okkur miðaði afar
hægt, ferðin var ekki orðin nema tæpir
)rír hnútar. Að lokum neyddumst við til
að snúa við, vorum þá stödd á 66 gráðum
og 8 mínútum suðlægrar breiddar og áttum
22 breiddarmínútur ófarnar að baugnum.
Selir flatmöguðu á ísjökum. Einu sinni sá
ég hvar keisaramörgæs og adelie-mörgæs
stóðu hlið við hlið á jaka eins og faðir og
sonur, keisaramörgæsirnar eru svo miklu
stærri en hinar. Og enn á ný varð allt
hvítt, alhvítt svo langt sem augað eygði.
Við vorum umlukt ís. Hvemig sem við lét-
um komumst við ekki sunnar. Við kom-
umst álíka sunnarlega og ísland er norðar-
lega.
Eitt sinn í Svalbarðaferðinni varð mér
hugsað hvernig við ættum að bjarga okkur
ef við yrðum skipreika. En þar voru flettir
trjábolir á ströndinni, nóg til að reisa kofa
og kynda bál. Auk þess báru leiðsögumenn-
irnir byssur, þeir hefðu getað varið okkur
fyrir ísbjömum og skotið gæsir til matar.
A þetta var að líta þótt útlitið hefði vissu-
lega ekki verið gott. Á Suðurskautslandinu
áttum við hins vegar allt undir skipinu.
Þar sá ekki í auðan sjó nema svo sem
metra breiða rönd meðfram landi og hvergi
nokkurs staðar kom ég auga á nýtilegt
efni af nokkm tagi. Strendurnar vom tand-
urhreinar, algerlega ósnortnar. í gamla
daga veiddu landkönnuðir seli og mörgæs-
ir sér til matar, en við gátum ekki hag-
nýtt okkur neitt sem hér var að hafa nema
andrúmsloftið eitt og svo bráðinn snjó til
drykkjar. Við áttum líf okkar undir skip-
inu, rétt eins og líf geimfara er undir ferj-
unni komið. Menn hafa kannað Suður-
skautslandið þvert og endilangt. En þeir
eiga ekki heima þar.
HORFST í AUGU VlÐ SÆFÍL
Utsýnið var alveg jafn yfirþyrmandi á
leiðinni til baka. Við komum við hér og
hvar, meðal annars í mörgæsabyggðum
og töldum fimm tegundir af fugli þessum.
Það var mikið fjör á meðal sæfílanna á
Suður-Hjaltlandseyjum, karlar og kerlingar
veltust hvert um annað þvert. Þoka, súld,
heldur ömurlegt veður — en ofurlítill gróð-
ur. Gróður höfðum við varla séð frá því
að við létum úr höfn í Ushuaia. Sæfíll
nokkur, urta, vék sér að mér, ég virtist
hafa tekið stæðið hennar. Við horfðumst
í augu drykklanga stund. Augun í henni
voru alveg kringlótt, mjög dökk, engin
hvíta sjáanleg. Hvað skyldi hún hafa verið
að hugsa? Var henni illa við mig? Eða lék
henni Iíka forvitni á þessari framandi veru?
Eitt var þó ljóst: Það var best að ég færði
mig.
Á Suðurskautslandinu er auð jörð í mikl-
um metum. Fuglar geta til dæmis ekki
gert sér hreiður nema snjó taki upp og
hreiðurstæði eru sjaldhitt enda þyrpast
fuglamir saman þar sem þau finnast. Þar
viða mörgæsirnar að sér steinvölum í hreið-
ur sín. Þar eð auða jörð og steinvölur er
óvíða að fínna gefur að skilja að steinvölur
em dýrgripir á þessum slóðum. Það er þá
ekki heldur nein furða að mörgæsir veija
dijúgum hluta vökutíma síns til að safna
steinvölum, stela þeim meðal annars hver
frá annarri.
Sumarið á Suðurskautslandinu er að vísu
fögur árstíð en kalt er það og miskunnarlít-
ið. Það hlýtur að taka sérstaklega á kraft-
ana að koma ungum upp í slíku tíðarfari,
en sjórinn er auðugur að kríli og það er
undirstaða dýralífs á þessum slóðum. Mör-
gæsirnar éta krílið og æla því upp í unga
sína, pardusselirnir éta kríli og mörgæsir,
skúmamir éta mörgæsir og slíðurnefirnir
kroppa sér næringu úr driti.
Mörgæsir em sídritandi hvar sem þær
eru staddar. Þær lyfta stélinu, spræna
rauðri og illa þefjandi bunu aftur úr sér
og draga heilan metra. Allt er útatað í
driti og sér talsvert á mörgæsunum af
þeim sökum en þær kæra sig kollóttar.
Á Svalbarða sló því einu sinni niður í
mig að mannskepnan væri glómlaus, hún
þyrfti ævinlega að fara svo langt sem hún
kæmist þótt hún ætti þar alls ekki heima.
í Suðurskautsálfu datt mér í hug að náttúr-
an væri alveg jafn glórulaus. Það var sama
hvert við komum, hvarvetna voru mörgæs-
ir að beijast sinni hörðu lífsbaráttu og
neyttu kraftanna til hins ítrasta. Svo otuðu
þær goggum í loft upp og görguðu af
æsingi.
Höfundur er kennari við Háskóla islands.
ELÍSABET KRISTÍN
JÖKULSDÓTTUR
Sjáðu,
sjáðu mig.
Það er eina
leiðin til að
elska mig
Ég er þessi fugl
með titrandi hjarta.
og þori ekki að sofa.
Hugsa látlaust um
að ég muni ekki vakna
ef ég sofna.
Ég er þessi fugl
með gula litla tösku.
Ég er að yrkja Ijóð
þau eru öll um svefninn.
Góði guð. Viltu hiðja engil
um að gæta mín í nótt.
Engil með vængi.
Ef einhver skyldi koma.
Engil með kuðunga og vængi.
Nóttin, nóttin,
ég bið um fullt fang af myrkri.
Og logandi Ijós, svo myrkrið sjáist.
Ég græt ekki
með augunum.
Allan tímann
reyni ég að forðast það sem ég
vil segja,
til að koma því í orð.
Orð. Guð. Ást.
Líf. Trú. Von.
Þrá. Vit. Haf.
Egg og bók.
Og svo erum það við. Allan tím-
ann.
Og hljóð.
Allt gefur frá sér hljóð. ÖII þessi
orð.
Hvaða hljóð hefur Ijósið.
Eða tárið.
Höfundur er skáld ( Reykjavík. Ljóðið er
úr nýrri Ijóðabók skáldkonunnar, sem ber
sama heiti og Ijóðin sem hér eru birt, en
undirtitill er „Sorgarljóð”. Bókaútgáfan Viti
menn hefur gefið bókina út.
INGIBJÖRG M.
ALFREÐSDÓTTIR
Þegarþú
kemur
Ég hef komið illa undan snjónum
þetta árið.
Er of þreklítil til að hlaupast
á fjöll.
Verð að láta mér nægja
landslagsmyndir
úr sjónvarpinu.
En þegar þú kemur lyfti ég
vetrinum
aföxlunum ogset upp fjallabrosið.
Ljóðið birtist í Lesbók 10. febrúar sl. Þar
sem meinleg villa varð í því, er það endur-
birt hér. Höfundur og lesendur eru beðn-
ir velvirðingar.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 2. MARS1996 5