Lesbók Morgunblaðsins - 02.03.1996, Blaðsíða 7

Iqoatl, guð austanvindsins.
Varascar stundaði skógarhögg, akur-
ka sína litaði þetta fólk með sterkum
ið vinna úr náttúruefnum eins og sést
á þessari fresku.
inntakið skilar sér fullkomlega. Þetta er
pólitísk list, er greinilega ætlað að vera
það og er pöntuð sem slík. Bæði frá hendi
stjórnvalda og höfundanna eru þessi
myndverk liður í sjálfstæðisbaráttu Mex-
íkó- en með sögulegu yfirliti.
Fyrst í röðinni er risastór freska eftir
Rivera í Þjóðarhöllinni. Þar er saga hinna
stóru átaka sögð, en þessi aðalmynd er
fremur dauf i litum og ekki heldur eins
góð í teikningu og sumar þær sem málar-
inn vann síðar. Hann hefur ekki alveg
verið búinn að finna sinn rétta takt og
gerir það ekki að mínu mati fyrr en í
smærri freskunum á öðrum stað í Þjóðar-
höllinni. Einmitt þær myndir birtast hér;
myndir þar sem málarinn gægist lengra
aftur í þjóðarsöguna og lítur á framlag
og menningu einstakra indíánaþjóða, svo
og stórborgina Tenochtitlan.
Diego Rivera var heppinn að vera fædd-
ur í Mexílcó en ekki á íslandi. í fyrsta
lagi hefði enginn falið honum að vinna
söguleg og frásagnarleg myndlistarverk á
íslandi. í annan stað hefðu þeir sem voru
að meðtaka stórasannleik frá París bara
púað á hann. Að einu leyti hefði honum
þó verið borgið; Diego Rivera var sanntrú-
aður kommúnisti. Réttir menn hefðu sett
hann á réttan stall. Meinið er bara að á
þeim stalli gerðist ekki neitt sem hugsan-
lega gat vakið athygli umheimsins á okk-
ur og íslenzkri list.
| Gísli Sigurðsson.
Á valdi vínguðsins III
Hver er alki?
Eftir ÞORSTEIN ANTONSSON
3.
Raunsæi
DRYKKJUSIÐIR geta verið með
mjög ólíku móti á yfirborðinu og
fara þá eftir mönnum og aðstæð-
um. Líklega eru þeir þó alltaf til
komnir af svipuðu tilefni þótt menn kunni
að vera sér óvitandi um hvað þeir eru að
gera. Áfengisdrykkja er hlé, hlutlaust skoð-
uð, sem sumum verður á að framlengja
endalaust. Helsta ástæðan er stjórnar-
kreppa einstaklings, þrástaða frammi fyrir
sambúðarvanda við minningu um yfirvald
ef ekki annan raunverulegri af því tagi.
Úrræði drykkjumannsins, einkaheimur
hans, er vissulega undanhald frá þeim sem
ráða lífi hans og hann fær ekki
þolað, hver sem rökin annars eru
fyrir því undanhaldi.
Já, stjórnarkreppa í sálinni
kann að vera kjarni málsins. I
annan stað er drykkja félagsþörf
sem ekki fæst fullnægt; drykkj-
usiðir allir eru af félagslegum
toga og það hversu sérsinna sem
íslenskur drykkjumaður kann að
reynast. Hann fann ekki upp
áfengið, ekki fremur en skáldið
ljóðið. Sídrykkja er háttalag sem
margt á sameiginlegt með leit
að trúarlegum hljómgrunni enda
reynast trúarbrögð oft haldbær-
ust aðferð drykkfelldum til að
halda sér þurrum, - og dregur
það ekkert úr alvöru málsins á
hvorn veg sem er litið. Drykkja
í þróaðastri mynd, þeirri sem sjá
má á frönskum veitingahúsum,
er náskyld helgileikhúsi trúar-
bragðanna. Og öll þekkjum við
hlutverk vínsins í helgihaldi kris-
tinna manna.
Alkinn
En hver er drykkfelldur og
hver ekki? Með alka á ég ekki
við þann sem dettur í það um
helgar og er fullur í einhveijar klukkustund-
ir í senn, þótt slíkt sé engin hófdrykkja
heldur; ég á við þann sem vaknar til glass-
ins að morgni og sinnir svo vínhneigð sinni
svo dögum skiptir, hættir helst ekki fyrr
en úthaldið brestur, heilsan fer að bila og
ótti við dauða og tortímingu tekur við af
Bakkusi. Ég á við drykkjumanninn sem
situr heima yfir glasi og ýmist þusar eða
dottar, þann sem felur flösku í Borgundar-
hólmsklukkunni og er svo dottinn í það
þrátt fyrir loforð. Sá sem þykist geta hætt
en hættir ekki, og hefur hveiju sinni _sem
hann fellur nýja skýringu til reiðu. Ég á
við þann sem heldur að allt sé við hið sama
og var í fyrra, en aðrir sjá að ráð hans er
brenglað allt, málfar, svipbrigði og valda-
taumar vínguðsins yfir honum. Ég á við
þann sem er dögum saman með glasið við
höndina, og ber sig eins og ódrukkinn væri
nema er frakkari til orðs og æðis en hann
á að sér ef glasið er ekki innan seilingar.
Ég á einnig við þann sem á löng símtöl við
kunningjana um hvað fyrir hafi borið á síð-
asta fylliríi, lætur aðra segja sér af skamm-
arstrikunum og býsnast yfir ósköpunum.
Ég á við þann sem lögreglan ekur heim
að dyrum og þarf ekki að spyija hvar býr,
krakkarnir heyra brölt og bölv á ganginum.
Móðirin kemur þeim í skólann að morgni,
sjálf á leið til vinnu. Og karlinn horfinn að
heiman sömu erinda þegar hún kemur að
krökkunum yfir vídeóinu síðdegis. Ég á við
eldhúsheimspekinginn, sem leysir allar gát-
ur við eldhúsborðið fyrir börnin, hljóð og
tortryggin, og grætur svo misheppnað líf
sitt undir iniðnætti. Ég á við þann sem
dettur alltaf í það þegar hann á pening, fer
með bankainnstæðuna á drykkjutúr, hefur
svo lag á að bæta sér upp með láni. Og ég
á við þann sem neglir konuna fullur fyrir
að þiggja ekki tilfinningar hans og mann-
dóm, - og helvítis heiminn í leiðinni.
En ekki er það heldur dæmalaust að
karlar búi við konu sem ofurseld er þessu
sama heimilisböli. Ég á líka við konuna sem
byltist æpandi á gólfinu, formælir ónýtum
manni til allra hluta. Þá konu einnig sem
læðist að heiman til vinkonu eða hver veit
hvert til að drekka og skríður svo þegjandi
í fletið að morgni. Ég á við þá sem endur-
lifir hippaárin uppáklædd yfir rauðvínsblett-
óttum plötum; og er komin í sterkt. Ég á
við þá sem alltaf drekkur glasi um of á
skemmtunum og þegar heim kemur
skammar hún náttlangt allt og alla Og
ekki síst á ég við þá konu sem sullar öll
kvöld; lítt drukkin framaf en sofnar svo
kófdrukkin út frá Stöð tvö á óljósum tíma
nætur.
Sum hjón drekka náttlangt saman,
músikin á fullu, rífast þegar verst lætur,
hún æpir, hann öskrar, - og aldrei betra
að gera það en eftir rifrildi. Fólk sem orðið
er að draugum án þess að horfast í augu
við það. í dyrunum glottir leigubílstjóri með
nýja flösku að öllu og engu. Og börnin á
rölti, glaðbeitt; pabbi er aldrei gjafmildari
en fullur!
Ég á við þann sem liggur í köldufiogum
eftir fylliríistúr og skelfur svo að hriktið í
rúminu heyrist milli herbergja. Pabbi er
veikur. Þann sem hefur farið oft í meðferð
sem heitir sölutúrar á máli konu hans.
Þann sem brosir afsakandi þegar hann man
ekki það sem gerðist áðan, það er alveg
að koma, og hefur á næstu andrá gleymt
að hann var að reyna að muna eitthvað.
Þann sem drekkur vegna þess að uppistöð-
ur hugsana hans eru marklaust rugl og
reynir með þessu móti að réttlæta ruglið.
Pabbi er rugludallur. Mamma er alvara
májsins. Nú eða á hinn veginn.
Ég á við alkann, athyglisfíkilinn í heima-
leikhúsi drykkjunnar.
Ofstjórn er hvergi varasamari en í fjöl-
skyldumálum. Þótt heimilisreglur eigi að
heita skynsamlegar, gerir mikil reglufesta
meinlausar vitleysur að ófriðarefni og þá
líklega mannlegan þátt sem miklu varðar
fyrir uppeldi og sjálfsuppeldi barna og for-
eldra. Áfleiðingin getur orðið verulegur
misþroski, ekki síst ef öll áhersla er á það
lögð að gera heimilið að vel rekinni fjár-
málastofnun.
Heimili manna eiga þvert á móti að vera
griðastaðir fyrir ófullkomleika. Á góðu
heimili hlæja menn ekki nema þeir þurfi,
hversu miklir viðhlæjendur sem þeir eru á
vinnustað; gráta ef þeim finnst þeir mega
til, og bulla svo lengi sem enginn hefur ama
af, - ódrukknir. Þannig er hið opna heim-
ili. Það er ekki leikhús. Hlutverk eru að
vísu fyrir hendi í fræðilegum skilningi en
þau eru opin, þau eru aðeins farvegir að
hjartanlegra samneyti.
Á hinu opna heimili leggja foreldrarnir
heldur ekki áherslu á að endurtaka fyrri
fjölskyldumynstur sín enda hefur náttúran
séð þeim fyrir meðalvegi með samruna
þeirra í afkvæmunum. Nýtt fjölskyldulíf er
í mótun og framgangi samkvæmt vali og
samkomulagi; ekki endurtekning hinna
fyrri nema í minni háttar atriðum.
Um flest framangreint gegnir öðru máli
í heimaleikhúsi drykkjumanns eins og kom-
ið hefur fram.
Helgihald
Það er engin furða þótt mörgum verði á
að kveða vínandann sér til fylgilags svo
lítið sem lagt er upp úr hinni fornu dyggð,
samræðulistinni, núorðið. Við lifnaðarhætti
sem svo hefur sneiðst um að menn setja
allt sitt traust á tryggingar og ellilífeyri,
kveðja menn andann sér til fulltingis, til
að hafa upp á dýrinu í sjálfum sér, - ef
þeir þá ekki leggjast í sveppaát. Trúarþörf
og fíkn renna saman, helgisiðir og víma
vegast á.
I daglegu lífi okkar teljumst við vits-
munaverur og látum skynsemina ráða.
Sjálfsskynið ristir að sama skapi
grunnt. Varúlfur í kvikmynd, að
hálfu maður og að hálfu dýr, er
myndgervi græðginnar; ófreskja
sem drekkur í sig lífskraft
manna. Við meinum eitthvað með
því að gefa slíkum táknum hlut-
deild í lífí okkar, þótt ekki sé
nema í bíó, en við skiljum ekki
táknmál af því hispursleysi sem
menn gerðu fyrr á tíð. Krafan
er um beinskeitta, einfalda upp-
lýsingamiðlun þar sem skemmst
leið milli tveggja punkta er bein
lína þótt allar aðrar leiðir séu
greiðfarnari draumlífí okkar og
undirvitund. Kannski hrollvekju-
meistarinn Peter Cushing hafi
talað skýrast til okkar um fíknir
í gervi Dracula greifa, blóðugur
um varir og hvítmatar í augun
undir háu enni og afturstroknu
hári, agi, stíll og nautnaæði
stefnir allt á einn og sama veg.
Okkur hefur lærst að halda
draumtáknum frá orðræðu skyn-
seminnar, eftirláta óviti okkar
sjálfra að vinna úr þeim. Njóta
slíkra frumþanka aðeins í vímu.
Svo vaknar fíkill upp frá helgi-
leik og draumi um heimsnet vis-
kunnar til óra og tómleika allsg-
áðs manns. -
Og við stundum líka leikhús drykkjunnar
til að halda vá geðóranna frá dyrum okk-
ar, - notum áfengi í sama skyni og forn-
þjóðir flóknar siðvenjur til að bægja frá sér
illum öndum. Það teljast mannasiðir að
bregða þá aðeins út af venjum að maður
kunni fótum sínum forráð. Og á hinn bóg-
inn við hæfi að halda stíft í venjurnar þeg-
ar ekki er annað til ráða. Stúka templara,
þessarar heittrúarmanna edrúmennskunn-
ar, er sniðinn til að svara svo bernskum
þörfum, hún svarar um margt til sýniþörf
drykkjumanns, er leikhús og trúarbrögð í
senn. Önnur aðferð en drykkjumannsins til
að dýrka vínguðinn. Á fundunum skrýðast
templarar kyrtlum, möttlum og öðrum
helgitáknum í því skyni og nánast hver
hreyfing er fyrirskrifuð.
Ándstæða templarareglunnar eru AA-
samtökin, en þjóna samt sama tilgangi.
Þessi samtök hirða síður um form, en
leggja áherslu á gagnkvæman stuðning
þeirra sem drukkið hafa frá sér sjálfstæð-
ið. Þessi alþjóðlegu samtök eru líklega hin
einu í frumkristinni mynd sem hlotið hafa
viðurkenningu ríkisvalds nokkurs staðar á
byggðu bóli enda eru stjórnleysingjar
íhaldssömum valdsmönnum fyrirboði alls-
heijarhruns og því óhæfir hvernig sem á
er litið. Stjórnleysingjar búa með róttæk-
ari hætti en aðrir yfir getu til að byrja
alveg að nýju.
Sælt er sameiginlegt skipbrot. Á AA-
fundum ríkir auðsveip samstaða manna sem
vita af tálbeitu freistarans skammt undan
og að hún tærir sjálf manna með óskiljan-
legum hætti. Væru fundarmenn ekki svona
alteknir af skipbroti hver annars ætti að
vera hægt að virkja samstarfsviljann, beita
AA-samtökunum, þessari alþjóðlegu áfalla-
hjálp, til bjargar heimsbyggðinni allri frá
óhófsneyslu. Ekki veitir af!
Því að hver er ekki fíkill í neyslusamfé-
lagi?
Höfundur er ríthöfundur.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 2.MARS1996 7