Lesbók Morgunblaðsins - 02.03.1996, Blaðsíða 9

NORTHWES;
<P C)
Huétm
flói
ERRITORITIES,
M Naskapi,,/
Q U E B E C /
Montagnais.-/
,NEW ^UNSVICK
Blood
Algonkit
FAGURLEGA unnir
leðurskór Ojibva-indí-
ána með skreytingum;
annað parið með legg-
hlífum.
Teikninggerð eftir
guða-og vættamynd-
um, útskornum í
bein.
STÁSSLEG taska
eða burðarpoki fyrir
smádót, sem indíána-
konur notuðu. Það
er ung Ojibva-indí-
ánastúlka, sem á
heiðurinn af þessum
grip.
INDÍÁNASLÓÐIR í Kanada. Algonkian-indíánar skiptast í nokkra undir-
flokka og eru heimaslóðir þeirra merktar inn á kortið. Nágrannar Vestur-
íslendinga við Winnipegvatnið hafa verið Cree-indíánar.
NÆSTU nágrannar okkar meðal kanadískra indíána eru þeir sem nefndir
eru Naskapar, og eiga heima á köldu og harðbýlu svæði á Labradorskaga.
I Nágrenni V-íslendinga
Algonkin-indíánar eru allt í kringum
Winnipeg-vatn í Manitóba, en þar eru
Höfundur er þjóðfélagsfræðingur og skáld;
útskrifaðist í mannfræði í Kanada. Hann er
formaöur Vináttufélags (slands og Kanada.
stærstu byggðir V-ísiendinga. Eru þar eink-
um Ojibvar að sunnan en Krí-indíánar norð-
anvert.
Algonkin-indíánar stunduðu lítt fiskveið-
ar, en létu sig þó hafa það í hallæri, og
veiddu þá við hlið íslendinga og annarra
innflytjenda frá Evrópu á Winnipeg-vatni.
Fremur sóttust þeir þó eftir grávöru, til að
selja skinnakaupmönum. Ber og jurtir tíndu
teir einnig í körfur sínar.
Síra Ásgeir Ingibergsson, prestur frá ís-
landi, telst til síðari tíma útflytjenda til
Kanada. Honum sagðist svo um prestskap
sinn meðal Krí-indíána, við undirritaðaðn,
áirð 1981:
„Næsta kallið mitt var til Kanada, og fór
ég þangað árið 1968.
Áshern, Manitoba, var um 600 manna
bær, og var hann þjónustumiðstöð fyrir
bændurna í kring. Um þriðjungur íbúanna
nágrenninu var Vestur-íslendingar.
íslendingar bjuggu flestir meðfram
Winnipeg-vatni, og stunduðu aðallega
holdanautarækt (eða „griparækt", eins og
Deir kölluðu það).
Indíánabyggðir eru allt í kring, og gjarn-
an í nánu sambýli við íslendingana. Er hér
um að ræða Krí-indíána. Stunda þeir fisk-
veiðar með íslendingum á vatninu, og róa
með þeim. Sérstaklega á þetta við um ann-
an bæ, Vogar.
Indíánar bjuggu í húsum byggðum af
hinu opinbera, og unnu fyrir sér, bæði með
fiskveiðum, og með því að leigja íslending-
um slægjulönd. Þó eru atvinnuleysi og
drykkjuskapur algeng meðal indíánanna.
Aðaltekjur kaupmannanna í Ashern virt-
ust mér vera af indíánum, sem komu þang-
að til að eyða fátækrastyrk sínum frá rík-
inu, í áfengi og fleira.
Það kom fyrir að maður hitti indíána af
íslenskum ættum. Ég man eftir tilfelli frá
réttarhöldum í félagsheimili staðarins, en
réttarhöld voru haldin þar fyrir nágrennið
einu sinni í mánuði, þegar faranddómari
kom í heimsókn. Þar var eitt sinn fyrir rétti
mjög þeldökkur blendingur sem kallaði sig
alíslensku nafni. Faðir hans reyndist vera
íslenskur kaupmaður í indíánabyggð fyrir
norðan, sem hafði gifst indíána.
Ég hafði nokkur kynni af indíánum í
mínu starfi, og komu siðir þeirra mér stund-
um á óvart. Eitt sinn var ég t.d. kvaddur
til indíánabyggðar í norðri, til að gefa sam-
an indíánapar. Að aflokinni athöfninni kom
brúðguminn til mín og sagði: „Þér varð á
í messunni. Þú hafðir engin samskot, svo
nú get ég ekki borgað þér.“
Seinna meir borgaði hann mér reyndar,
á leið sinni suður til Winnipeg, í verslunarer-
indum. Um leið og hann borgaði, kvartaði
hann yfir því við mig að hann ætti ekki
buxur sem hægt væri að láta sjá sig í í
þéttbýlinu. Ég fór því með honum í verslun
sem verslaði með notuð föt, til að kaupa á
hann skikkanlegar buxur.
Þetta var dæmigert fyrir indíána, þeir
voru alltaf að ganga á lagið við þá sem
höfðu einu sinni gert þeim greiða. Sérstak-
lega urðu prestar fyrir barðinu á þessu, en
þeir þóttu veikir fyrir, stöðu sinnar vegna,
ef menn báðu þá um greiða.
Það virðist vera mikið um lán meðal indí-
ána: Einn þeirra sagði eitt sinn við mig að
það væri erfitt að leggja neitt fyrir, af því
þá vildu ættingjar hans strax ganga í það.
Það virðist vera siður meðal þeirra að allir
eigi jafnt. Ég held að það sé eitt af því sem
varnar þeim að komast áfram.
Einu sinni var ég við útför meðal indí-
ána, sem ég minnist enn með hrolli. Allt fór
sinn vanagang þangað til kistan var sigin
í gröfina, og hinni kirkjulegu athöfn var
lokið. Þá upphófust skyndilega óhemjulega
skerandi kveinstafir hjá ekkju hins látna
og öðrum konum. Það virtist engin stilling
vera til, þær virtust sleppa sér alveg. Ekkj-
an stökk síðan kveinandi niður í gröfina og
ofan á kistuna."
Nú búa indíánar i Kanada margir á vernd-
arsvæðum fyrir frumbyggja. Hefur þeim
gengið bagalega við að snúa baki við veiði-
mannamenningu sinni og að fara í staðinn
út.í sérhæfðar starfsgreinar iðnaðarþjóðfé-
lags. Þó fer þeim nú fjölgandi sem ljúka
háskólanámi. Gerast þeir venjulegir borgar-
ar til jafns við innflytjendur frá Evrópu. Þó
er fátækt þrálátari meðal indíána og eski-
móa en annarra þjóðarhópa Kanada, vegna
tryggðar við gamla hugsunarhætti veiði-
mannamenningarstigs mannkyns.
Nokkrar heimildir:
Encarta (alfræðibók á tölvugeisladiski).
Indians of North America, eftir Driver.
Cultural Ecology, eftir Cox.
Encyclopedia Canadian.
Indíánar N-Ameríku trúðu að til væri
einn guð: Var það andi, sem var uppspretta
alls lífsins, og var án forms, og alls staðar
nálægur. Freistuðu þeir að efla trúarupp-
lifanir sínar með föstum, bænum og jafnvel
með vímuefnum.
Indíánar álitu að mikill skyldleiki væri
með mönnum og dýrum og plöntum, enda
væru þau öll sköpunarverk eins guðs.
Almennt höfðu þeir minni áhuga á lífi
eftir dauðann en t.d. kristnir menn, og
ímynduðu sér það með líkum hætti og jarð-
vistina.
Mörg dæmi eru um að Evrópumenn sam-
löguðust indíánamenningu, og gerðust indí-
ánar, og öfugt. Mannfræðingar hafa því
velt fyrir sér að hvaða marki þessar tvær
menningar eru samrýmanlegar án þess að
önnur verði að víkja. Svo virðist að indíána-
uppeldi í bernsku komi í veg fyrir að viðkom-
andi geti meðtekið Evrópumenninguna al-
gerlega, hvað sem öðru líður.
Hvað hernað snerti, fór hann þannig fram
hjá flestum indíánum Ameríku, að litlir hóp-
ar freistuðu þess að koma andstæðingunum
að óvörum.
Tíðasta ástæða vígaferlanna var líkast
til sú, að þeir voru að deila um yfirráð yfir
landsvæðum.
Bardaginn fór fram ýmist á fæti eða úr
barkarbátum. Var hann ýmist háður augliti
til auglitis, með kylfum, stríðsöxum og rýt-
ingum, eða þá álengdar, með spjótum og
örvum.
Hvað tónlist indíána Ameríku snertir, þá
var söngur megintónlistarformið. Af hljóð-
færum voru einkum trumbur og hristur
notaðar til undirleiks. Þó þekktust flautur
og blístrur einnig.
Kanadískir indíánar fengu meiri frið fyrir
ágangi Evrópumanna en flestir aðrir indíán-
ar Ameríku, m.a. af því að þeir voru svo
nytsamir sem veiðendur grávöru fyrir þá.
Sér þessa enn stað í því að margir indíána-
hópar stunda skinnaveiðar a.m.k. hluta árs-
ins.
Icmac
iOVA
SCOTIA
ATIANTS-
HAF
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 2.MARS 1996 9