Lesbók Morgunblaðsins - 02.03.1996, Blaðsíða 8

strengt yfír húsgrind. Einnig var það notað
í barkarbáta, svo og í matarílát.
Klæðnaðarmáti frumbyggja Ameríku var
að því leyti ó-evrópskur að þeir lögðu minni
áherslu á að þekja líkama sinn alveg. Veiði-
mannaþjóðir N-Ameríku gerðu sér fatnað
úr vel sútuðum skinnum af dádýrum eða
hreindýrum. Algengast var að íklæðast serki
með áfestanlegum ermum og skálmum.
Leður var og notað í föt, tjöld, skildi,
örvamæla, bamsburðargrindur, matar-
geymsluílát, hulstur, og trúarlegan útbúnað.
Leðurfatnaður var oft skreyttur lituðum
ígulsbroddum, og litríkar fjaðrir vom eftir-
sóttar.
Vefnaður í einhverju formi tíðkaðist alls
staðar í álfunni, lítið þó meðal Algonkina.
Viðskipti voru mikilvæg meðal allra indí-
ána. Vora vöramar venjulega fluttar á bak-
inu eða í barkarbátum, og vora því venju-
lega léttar og smáar.
INDÍÁNAKONAN Freda McDonald heyrir til Qjibva-ættbálknum og er meðal þeirra nútíma-indíána, sem viðhalda fom-
um vinnubrögðum. Hún er hér að búa til körfu úr berki af birkitré.
* ' • ''Í:' ~
Nágrannar V estur-í slendinga
Eftir TRYGGYA
V. LÍNDAL
RUMBYGGJAR Kanada hafa haft mikil áhrif á
sögu íslendinga: Þeir voru t.d. komnir til Vest-
urheims mörgum árþúsundum áður en ísland
byggðist. Þannig gátu þeir orðið til staðar til
að hindra landnám Þorfínns karlsefnis í N-
Ameríku, í núverandi Kanada, um árið 1000.
Seinna áttu kanadískir eskimóar eftir að
nema Grænland, og hafa þannig hugsanlega
átt þátt í að byggð norrænna manna þar
frá Islandi lagðist af, í kring um 1500.
Loks hafa þeir flýtt fyrir því að íslending-
ar flyttust til Kanada, á síðasta fjórðungi
19. aldar: Innlönd Kanada vora þá að opn-
ast m.a. vegna skinnaverslunarinnar við
indíána.
Útbreiddasti indíánahópurinn í Kanada
er af Algonkin-tungumálaflokkinum. Hann
nær þar næstum stranda á milli. íslending-
ar í Kanada hafa þekkt þá öðrum indiánum
fremur í gegn um tíðina.
Algonkinar bera líkt og aðrir indíánar
álfunnar, enn svipmót forfeðra sinna af
„gula kynstofninum“, sem kom til Ameríku
frá Asíu fyrir margt löngu: Þannig hafa
þeir ljósbrúna húð, brún augu, og dökkt
óliðað hár.
Fólk kom fyrst til Ameríku fyrir um
þrjátíu þúsund árum síðan, en þá var allt
fólk í heiminum enn veiðimenn og safnar-
ar, á steinaldarstigi. Fyrir um tuttugu þús-
und árum var fólk komið suður til Mexíkó.
Fyrir um tíu þúsund árum var það svo
farið að gera áhöld sem eru í sér-amerísk-
um stíl.
Handverk
Algonkin-indíánar vora fyrst og fremst
veiðimenn: þeir vora dreifðír um barrskóga-
belti Kanada í litlum fjölskylduflokkum, og
veiddu aðallega spendýr á borð við elgi,
dádýr, bifra og kanínur. í freðmýrinni fyrir
norðan veiddu þeir einnig hreindýr, en á
gresjunni fyrir sunnan einnig vísunda. Er
svo enn að litlu leyti í dag.
Þeir notuðu skinnin til fatnaðar.
Annað mikilvægt efni var börkurinn af
stórum birkitrjám. Var það notað í kúluhús
þeirra, eða í keilulaga indíánatjöld, og þá
Algonkin-indíánarnir
bjuggu m.a. við
Winnipegvatnið og voru
nágrannar
Vestur-íslendinga. Þeir
voru fyrst og fremst
veiðimenn og gættu þess
vel að ganga ekki of nærri
stofnum veiðidýra sinna.
SVARTFÆTLINGAR áttu heima vestast, í og við Klettafjöllin, og litu þann-
ig út í þá gömlu og góðu daga samkvæmt málverki eftir Paul Kane. Hér
eru engir aukvisar á ferð og fer ekki milli mála hver fer með völdin.
Tæknin við veiðar spendýra, fugla og
fiska var háþróuð meðal indíána Ameríku,
sérstaklega þar sem akuryrkja þreifst ekki,
svo sem í Kanada. Þannig tíðkuðust alls
kyns gildrar, t.d. dýrabogar, gyrðingargildr-
ur, fiskastíflur og net. Tæknin við varð-
veislu matar var alltaf mikilvæg sbr. vind-
þurrkun skerpiskjöts hjá Ojibva-Algonkin-
um.
Menningarumhverfi
Miklar andstæður rúmast í víðáttum
Kanada. Þannig var kjörlendi Algonkina svo
breitt, að það spannaði minnst ferns konar
umhverfi: Barrskógabeltið, gresjurnar, freð-
mýrarnar og klettóttar strandir A-Kanada.
Einn fjölskylduhópur gat því lifað í margar
kynslóðir í sama umhverfinu, og þekkt lítið
annað.
Þótt svo mætti líta á að allir Algonkinar
töluðu sama tungumálið, var reyndin sú að
það vildi breytast eftir því sem fjær dró.
Þannig gat indíáni sem legði af stað frá
mið-Kanada til austurstrandarinnar skilið
minna og minna eftir því sem austar drægi,
þangað til að lokum væri komið annað
tungumál.
Mannfræðingar greina samfélög í mis-
munandi flokka, eftir því hversu flókin þau
eru. Einfaldast er veiðimanna- og safnara-
stigið (t.d. eskimóar N-Kanada). Síðan kem-
ur ættbálkastigið (t.d. Algonkinar N-Amer-
íku), þá höfðingjastigið (t.d. Húrónar A-
Kanada). Þá einföld borgarmenning (sunnar
í Ameríku), og svo flóknari borgmenning
eins og Evrópumenn innleiddu. Algonkinar
okkar hafa því þurft að taka tillit til ná-
granna sem bundu bagga sína öðram hnút-
um en þeir.
Flestir málahópar náðu líka niður fyrir
Kanada. Þannig fjallar kvæðabálkur Long-
fellows um Söng Hiawatha, um Ojibva-Alg-
onkina í Bandaríkjunum, og Síðasti Móhík-
aninns eftir Cooper, fjallar um Húróna og
aðra Irókesa þar.
SÁLARLÍF OGTRÚ
Ojibvar vora mjög friðsamir. Ofbeldi var
mjög sjaldgæft meðal þeirra. Lögðu þeir
mikla áherslu á stillingu í framkomu, og á
að leyna tilfinningum sínum á almanna-
færi, nema hvað þeir reyndu að sýna á sér
samvinnufýsi og glaðværð. Enda hélt al-
menningsálitið þeim mjög í skefjum, með
ótta þeirra við slæmt umtal. Hins vegar
þreifst illgimi og slúður þess meir að tjalda-
baki, og menn reyndu að ná sér niðri á
náunganum með göldram í stað ofbeldis.
Þannig létu þeir stjórnast af almennings-
áliti og ábyrgu uppeldi í staðinn fyrir yfir-
völd, enda var þjóðfélag þeirra nánast eins-
leitt. án sérhæfðra staða né stéttaskipting-
ar. Ágerðist þetta því meir eftir því sem
norðar dró og stijálbýlið jókst.
Aðhaldssemi þessi einkenndi einnig um-
gengni þeirra gagnvart náttúranni: Þeir
gættu þess að ganga ekki of nærri stofnum
veiðidýra sinna. Sumir Algonkinar höfðu
tölu á staðbundnum tegundum eins og bi-
frum, og færðu sig til ef þeir töldu sig vera
að ganga um of á sumar veiðidýrategundir
á svæði sínu, svo sem dádýrastofna.
Einnig trúðu þeir að veiðidýrum ætti að
sýna mannúð og tillitssemi, ella létu þau
ekki veiða sig. Enda hefðu dýrin eilífar sál-
ir eins og mennirnir, og þær gætu ekki
endurfæðst ef stofninn hryndi. En þar með
myndi raskast allt jafnvægi í bæði náttúr-
unni og mannlegu samfélagi.
Algonkin-indíán-
arnir í Kanada