Lesbók Morgunblaðsins - 15.06.1996, Page 3
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS - MEMMNG/LISTIR
EFNI
Morris
Enska fjöllistamannsins William Morris
er minnst á 100. ártíð hans, bæði vegna
þess að hann var íslandsvinur, kom tvíveg-
is til Islands og gaf úr dagbækur sinar
úr þeim ferðum og svo hins, að hann var
aðdáandi Islendingasagna og þýddi sumar
þeirra á ensku ásamt með Eiríki Magnús-
syni. Um hinn ofvirka rómantíker og forn-
_ sögurnar skrifar Sigrún Pálsdóttir, um
íslandsferðirnar skrifar Jóhann J. Ólafs-
son, um hönnuðinn og listamanninn Morr-
is skrifar Gísli Sigurðsson, um sýningar
á verkum hans í London skrifar Elín
Pálmadóttir og loks eru birtir kaflar úr
dagbók úr íslandsferð 1873.
Erró
opnar um þessar mundir stóra sýningu á
verkum sínum í Vínarborg. Mörgum ís-
lendingum gengur illa að átta sig á því
hvar Erró er að fara í list sinni. í tilefni
sýningarinnar í Vínarborg skrifar Gunnar
G. Kvaran um listamanninn og aðferða-
fræði hans.
Lester
Bowie kemur nú öðru sinni á Listahátíð
í Reykjavík til að „geggja og sameina"
íslendinga í djassinum. Bowie mætir til
leiks með hljómsveit sinni Brass Fantasy,
sem er eins konar lúðrasveit, skipuð þrem
trompetleikurum auk Bowies, hornleik-
ara, tveimur básúnuleikurum, túbuleik-
ara, trommuleikara og ásláttar-
manni.„Mig hafði alltaf langað að stofna
djasshljómsveit sem notaði eingöngu
lúðra,“ segir Bowie.
Listahótíð
er víðar haldin en í Reykjavík. I Björgvin
var haldin listahátið 22. maí til 2. júní sl.
Framkvæmdastjóri þeirrar hátíðar var
reyndar íslendingur og fleira átti hún
sameiginlegt með hátíðinni í Reykjavík.
En um leið var augljós munur á hátíðunum
tveimur, meðal annars í afstöðunni til
barna.
Dauðinn
er daglega til sýnis í sjónvarpinu, en í
daglegu lífi okkar er hann fjarlægur og
ekki mikið ræddur. Á Mokkakaffi og sýn-
ingarsalnum Sjónarhóli eru tvær ljós-
myndasýningar þar sem dauðinn er mynd-
efnið og af því tilefni skrifar umsjónar-
maður sýninganna, Hannes Sigurðsson,
grein sem heitir I minningu dauðans.
Forsíðumyndina af Evgeny Kissin og myndina á bls. 4 tók Sverrir Vilhelmsson.
MIÐVIKUDAGUR
Miðvikudagur. - Og lífið gengur sinn gang,
eins og guð hefir sjálfur í öndverðu hugsað sér það.
manni finnst þetta dálítið skrítið, en samt er það satt,
því svona hefir það verið og þannig er það.
Þér gangið hér um með sama svip og í gær,
þér sigrandi fullhugar dagsins, sem krónuna stífið.
í morgun var haldið uppboð á eignum manns,
sem átti ekki nóg fyrir skuldum. - Þannig er lífið.
Og mennirnir græða og mennirnir tapa á víxl,
og mönnum er lánað, þó enginn skuld sína horgi.
Um malbikuð strætin berst múgsins háværa ös,
og Morgunblaðið fæst keypt niðr’á Lækjartorgi.
Miðvikudagur. - Og lífið gengur sinn gang,
og gangur þess verður víst hvorki aukinn né tafinn.
Dagbjartur múrari eignaðist dreng í gær,
í dag verður herra Petersen kaupmaður grafinn.
Steinn Steinarr, 1908-1958, hét réttu nafni Aðalsteinn Kristmundsson. Hann var upprunn-
inn úr Dalasýslu, en átti lengst af heima í Reykjavík þar sem hann varð brautryðjandi í
módernískri Ijóðagerð og getur talizt með mestu skáldum aldarinnar á íslandi.
UM LÍÐANDI
STUND
RABB
OFT HEFUR verið
sagt um þann sem
virðist skeytingar-
laus um eigin hag
og annarra að hann
lifi bara fyrir líðandi
stund. Slíkur maður
er sagður vera
ábyrgðarlaus bæði vegna þess að hann
stendur ekki við þær skuldbindingar sem
hann hefur skapað sér í fortíðinni og vegna
þess að hann býr ekki í haginn fyrir fram-
tíðina. Hann hangir bara laus í núinu og
leikur sér. Slíkur einstaklingur er því eins
konar ógn við siðmenninguna sem gerirtil
okkartvær meginkröfur: við eigum að
kunna að haga okkur og við eigum að geta
séð fyrir okkur. Þessartvær kröfur fela
það í sér að við verðum að brjótast út úr
andvaraleysi augnabliksins og mynda ábyrg
tengsl gagnvart hinu liðna og hinu ókomna.
Sá sem ætlar að læra að haga sér verður
til að mynda að halda loforð sín og greiða
skuldir sínar. Sá sem ætlar að sjá fyrir sér
þarf að temja sér samvizkusemi og fyrir-
hyggju. Bæði vinnan og siðferðið kreíjast
þannig minnis og framsýni sem hrekur
okkur út úr núinu, stríðir gegn leiknum og
lausunginni sem fylgir því að lifa fyrir líð-
andi stund. Þess vegna hafa foreldrar til
dæmis þungar áhyggjur af því þegar ungl-
ingurinn virðist ekki ætla að ná þessari
hugsun og heldur áfram að líta á lífið eins
og leik. Þá er hætta á því að hann komist
ekki til manns, eins og við segjum.
Af þessu má ráða að siðmenningin ein-
kennist af ákveðinni alvörugefni. Menn
verða að læra að lífið er ekki áhyggjulaust
daður við andrána, heldur ábyrg fyrir-
hyggja í efnislegu tilliti og umhyggja gagn-
vart öðru fólki. Allt helgast þetta af því
að við erum tímanlegar verur, verur sem
lifum í senn í nútíð, framtíð og fortíð. Dýr-
in virðast aftur á móti vera mun bundnari
umhverfinu af eðlishvötum sínum og hafa
ekki það tímaskyn að þau verði sjálfum sér
verkefni eða vandamál. Þess vegna tölum
við um áhyggjuleysi dýranna. En þetta svig-
rúm sem við öðlumst í tímanum er sann-
arlega ekki fengið án fórna; þóttþað sé
forsenda allrar menningar og þar með
mannlegrar hamingju er það jafnframt
uppspretta okkar dýpstu vansældar. Þetta
er vansældin sem stafar af því að hafa
fórnað leiknum. Sliguð af alvöru vinnusem-
innar og siðprýðinnar skjótum við uppfyll-
ingu langana okkar stöðugt á frest,
göngumst undir taumhald samfélagsins
sem stíflar lífskraftinn og virkjar hann í
sína þágu. Nýtur þjóðfélagsþegn hefur lært
að leggja leikinn til hliðar. Hann verður
vinnudýr í þágu siðmenningar.
Til að bæta okkur upp missinn og rétt-
læta tilveru okkar þurfum við á stöðugri
tilbreytingu að halda. Við verðum að fá
eitthvað öðruvísi, meira, betra og skemmti-
legra en við höfum nú, annars stöðnum
við, nemum staðar og verðum þá jafnvel
að horfast í augu við okkur sjálf. Til þess
að forðast það höldum við linnulaust áfram
lífshlaupinu - knúin áfram af kröfum um
aukinn hagvöxt og þægindi. Og allt er þetta
réttlætt með ábúðarmikilli orðræðu um fyr-
irhyggju og ábyrgð, þótt þessi lífsmáti sé
á góðri leið með að ganga af sjálfum okkur
dauðum og léggja náttúruna í rúst.
Kristur var einn þeirra sem gerði sér
grein fyrir þessum lífsvanda mannsins og
hvatti hann til áhyggjuleysis og nánast
fyrirhyggjuleysis. Hann mælist til þess að
við tökum liljur vallarins og fugla himinsins
okkur til fyrirmyndar og höfum ekki
áhyggjur af því hveiju við eigum að klæð-
ast og hvað við eigum að borða. (Það er
íhugunarefni í ljósi þessara orða, og líkast
til mælikvarði á okkar kristnu menningu,
að þegar við höldum fæðingarhátíð frelsar-
ans, þá er þetta tvennt - hveiju við eigum
að klæðast og hvað við eigum að hafa í
matinn - líklega algengustu og stærstu
áhyggjuefni okkar.) Látum hveijum degi
nægja sín þjáning er boðskapur Krists.
Hann hvetur okkur, með öðrum orðum, til
að lifa fyrir líðandi stund!
Hvernig má þetta vera? Ég sagði hér að
ofan að einkenni þeirra sem lifðu fyrir líð-
andi stund væri skeytingarleysi um eigin
hag og annarra. Nú er slíkt skeytingarleysi
fullkomin andstæða þess kærleiksboðskap-
ar sem er inntakið í öllum orðum og gjörð-
um Krists. Mér virðist að lausnin á þessari
gátu liggi í því að það er hægt að lifa fyr-
ir líðandi stund á tvennan, gerólíkan hátt.
Annars vegar er um að ræða hinn skeyting-
arlausa lífsmátta þess sem skoppar frá einu
andartaki til annars, eins og stefnulaust
rekáld á öldutoppum, og staldrar því aldrei
við til að takast á við sjálfan sig. Þótt þessi
flysjungslegi lífsmáti virðist vera andstæða
hins alvörugefna borgaralega lífs, þá kemur
í ljós að hvort tveggja eru leiðir til þess
að forðast sjálfsákvörðun. Sá sem flögrar
um án nokkurra skuldbindinga og hinn sem
sligast undir oki siðmenningar eru báðir á
flótta undan sjálfum sér. Sá fyrrnefndi leys-
ir sjálfan sig upp í endalausum möguleikum
en hinn síðarnefndi þrengir svo að sjálfum
sér í heiminum að honum liggur við köfn-
un. Þess vegna verður hann að sletta úr
klaufunum öðru hvoru og lifa ábyrgðarlaus
fyrir líðandi stund. Það kallar hann að
skemmta sér og passar sig vandlega á því
að tengja það ekki á neinn hátt hinni hvers-
dagslegu veröld vinnunnar.
Hin fáfarnari leið sem Kristur og fleiri
hafa bent á felst í því að tengjast líðandi
stund með allt öðrum hætti en hér hefur
verið lýst. Algengasta líkingin sem gripið
er til í því skyni að tákna slíkan lífsmáta
er barnið. Lausnin á tilvistarvanda manns-
ins er þá fólgin í þvi að geta orðið einsog
barn, að endurheimta hina kátu alvöru
barnsins sem leggur sjálft sig í leikinn af
fullum heilindum. Og leikurinn er nú ekki
aðskilinn í skeytingarleysi frá verkefnum
lífsins, heldur verða þau að leikföngum hins
lífsglaða manns. Hann hefur fundið sitt lífs-
jafnvægi. Með því að taka leikinn alvarlega
hefur hann lært að taka lífinu af léttleika.
Sá sem leggur sjálfan sig að veði í lífinu
með þessum hætti, snýr sig ekki út úr líð-
andi stund og flýr á vit hins liðna eða hins
óorðna. Hann er fyllilega til staðar vegna
þess að hann tekur ábyrgð á sjálfum sér
og er þar með fær um að sinna öðrum af
kærleika. Þau tengsl sem hann myndar við
líðandi stund eru grundvölluð átengslum
hans við sjálfan sig og þau einkennast af
djúpstæðri sjálfsánægju. Það er sú barns-
lega gleði sem við upplifum þegar við
gleymum okkur í leik og njótum lífsins ótru-
fluð af sektarkennd yfir hinu liðna eða
kvíða fyrir hinu óorðna. Þá sleppum við
áhyggjufullu takinu sem við erum svo gjörn
að hafa á eigin tilveru og fögnum henni
einfaldlega eins og hún er. Þegar við náum
að lifa á skapandi hátt og dansa á nálar-
oddi augnabliksins mitt í hinni hversdags-
legu endurtekningu lifum fyrst fyllilega í
líðandi stund.
VILHJÁLMUR ÁRNASON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 15. JÚNÍ 3