Lesbók Morgunblaðsins - 15.06.1996, Page 5

sumir hafa lýst því yfir að ekki verði betur
gert, þar á meðal áðumefndur tónlistargagnrýn-
andi New York Times, sem segir að svo vel
skili hinn ungi Kissin verkinu að við liggi að
áheyrandinn tárist af innlifuninni.
I kjölfar Chopin-tónleikanna hóf Kissin að
ferðast um heiminn til tónleikahalds, fyrst í
Austur-Evrópu en síðar færði hann sig til vest-
urs, lék meðal annars á tónlistarhátíð Berlínar
1987 og í Japan, en hann hefur leikið með flest-
um fremstu sinfóníuhljómsveitum heims undir
stjórn manna eins og Claudios Abbados, Her-
berts von Karajans, Carlos Giulinins, Lorents
Mazurs, Seijis Ozawas, Rostropovitsjs og Dani-
els Baremboims. Fyrstu tónleikar Kissins í
Bandaríkjunum voru undir stjóm hins kunna
stjómanda Zubins Methas í september 1990.
Sama ár tróð hann í fyrsta sinn upp í New
York, á opnunartónleikum hundrað ára afmælis-
árs Camegie Halls og vakti slíka hrifningu að
einn gagnrýnenda velti því fyrir sér hve marg-
ir píanóleikarar meðal tónleikagesta hefðu farið
heim og brennt hljóðfæri sín í örvæntingu eftir
að hafa heyrt snilld Kissins.
Ólikir listamenn
Sumir hafa viljað líkja Kisssin við annan
risa rússneskra píanóleikara, Vladimir Horow-
itz heitinn, en aðrir benda á að þeir séu í
raun svo ólíkir tónlistarmenn að ekki sé vert
að bera þá saman; Horowitz hafi fyrst og
fremst heillað tónleikagesti með óútreiknan-
legri snilli sinni og síbreytilegri túlkun, en
Kissin aftur á móti með yfirnáttúrulegri ná-
kvæmni, tæmm hljóm og listrænu innsæi.
Tónlistarferill Kissins hefur verið samfelld
sigurför og ólíkt mörgum öðmm tónlistar-
mönnum sem fyrst og fremst komast áfram
á sölumennsku og auglýsingaskmmi hefur
Kissin heillað fyrir náðargáfu sína, svo mjög
á stundum að á tónleikum á Ítalíu á síðasta
ári var hann klappaður upp þrettán sinnum.
Hér á landi hyggst hann leika Chaconnu eftir
Bach í umritun Busonis, Sónöntu op. 27 nr.
2 eftir Beethoven, Fantasíu op. 49 eftir Chop-
in og áðurnefnd Paganini-tibrigði Brahms.
Ef íslenskir áheyrendur taka honum eins vel
og ítalskir, er ekki að vita nema annað eins
eigi eftir að bætast við af verkum, en Kissin
hefur af nógu að taka.
HOVENS
þekkt undirþví nafni. „Waldsteinsónatan" inni-
heldur allt það besta sem píanósónata getur
boðið upp á. Fyrsti kaflinn er hraður og leiftr-
andi, enda voru tónlistarfyrirmæli hans „með
eldmóði". Hægur miðkafli hennar stendur
„Tunglskinssónötunni“ hvergi að baki, og
sjaldan má greina jafn tilfinningaþrungið verk
sem hér. Síðasti kaflinn byggist á einföldu
stefi sem unnið er úr á snilldarlegan hátt.
Utkoman er svo stórbrotið og mikilfenglegt
verk að orða er vant. Ekki er sónatan einugis
túlkunarlega erfið í meðförum spilarans heldur
er hún án efa eitt tæknilega erfiðasta píanó-
verkið sem Beethoven lét frá sér fara. Um
aðrar píanósónötur frá þessu tímabili má minn-
ast á hinar víðfrægu sónötu nr.23, Op.57 („App-
assinonata") og sónötu nr.26, Op.81a („Das
Lebewohl").
IV. 1817-1827
Þriðja og síðasta tímabilið er frá 1817 til
dauða hans árið 1827. Heyrnarleysi einkenndi
þetta tímabil og eins og fyrr má lesa var hann
algerlega heyrnarlaus frá 1819. Engu að síður
komu frá honum fjórar sónötur (Op.106 til
Op.lll). Tímabilið einkennist af miklum breyt-
ingum, Beethoven segir skilið við klassíkina
og rómantísk einkenni bijótast fram. Form
stefja og tilbrigða varð Beethoven sífellt mikil-
vægara og tónlistin varð kontrapunktískari.
En það sem mest verður þó áberandi eru tilfinn-
ingar rómantíkurinnar. Og ef litið er til lífs
og aðstæðna Beethovens á þessum árum skilj-
um við strax hvers vegna. Tónlistin var honum
allt en örlögin reyndu að slíta hann frá því sem
hann unni mest. Innri sálarumbrot urðu gífur-
leg, sjálfsmorðshugleiðingar toguðust á við
tónlistina, sem að lokum hafði betur. Það má
því segja að Beethoven sé einnig fyrsta tón-
skáldið sem lifði í öllu eftir hinni rómantísku
ímynd; hann lifði stormasömu lífí og kynntist
bæði allri þeirri hamingju sem lífið getur gefið
ásamt því að kynnast meiri grimmd og bitur-
leik en nokkurn getur órað fyrir. Meðal sónat-
anna frá þessu tímabili er sónata nr.29, Op.106
(,Jdammerklavier“). Hér notar Beethoven til
hins ýtrasta stækkað tónsvið píanósins og
gerir hún talsverðar kröfur til flytjandans.
Höfundar eru nemendur við Menntaskólann
íReykjavík ogáhugamenn um klassíska
tónlist.
DJASSINN SNYST
UM VIÐHORF, ANDA
OG HUGMYND
Djassinn geggjar - og sameinar, segir Lester
Bowie sem ætlar aó skemmtg Islendingum um
helging og komg vessunum gf staó meó bestu lúóra-
sveit í heimi. JÓN ÓLAFSSON hitti hann á mesta
rigningardegi sumarsins í Brooklyn, New York
básúnuleikurum, túbuleikara, trommuleikara
og ásláttarmanni.
„Mig hafði alltaf langað að stofna djass-
hljómsveit sem notaði eingöngu lúðra,“ segir
Bowie. Tækifærið kom fyrir 12 árum. Þá var
mér boðið að taka þátt í djasshátíð í Karlsruhe
í Þýskalandi með hvaða hljómsveit sem mig
fysti að setja saman. Svo ég gat látið þetta
rætast og síðan hefur hljómsveitin lifað góðu
lífi.“
UPPÁHALDS heim-
spekingarnir mínir
eru Louis Arm-
strong og Miles
Davis,“ segir Lester
Bowie og hlær við.
„Já, og Art Blake-
jey, það má ekki
gleyma honum.“ Ég get ekki að mér
gert að spytja hann hvað hann eigi
við, þótt raunar sé ég ekki kominn á
hans fund til að ræða um heimspeki.
„Það er allt viðhorfið, sjáðu til,“
segir hann, „til tónlistarinnar. í músík-
inni hættu þeir aldrei að kanna, prófa
nýtt, rannsaka. Þetta er viðhorfið sem
mér finnst rétt og það sem ég reyni
að gera sjálfur."
Lester Bowie er gestur Listahátíðar
15. og 16. júní ásamt hljómsveit sinni
Brass Fantasy. Éins og nafnið gefur
til kynna er hljómsveitin eins konar
lúðrasveit, skipuð þrem trompetleikur-
um auk Bowies, hornleikara, tveimur Lester Bowie’s Brass Fantasy
Lester Bowie
En hvað fínnst honum svona sérstakt við
lúðrasveitir?
„Þetta er bara það form sem mér finnst
hægt að nota. Ég er alinn upp við lúðra. Fað-
ir minn var trompetleikari, afi minn og nokkr-
ir bræður hans spiluðu á básúnur og svo má
áfram telja. Minn tónlistarferill byijaði í skólal-
úðrasveitum. Mig hafði bara alltaf dreymt um
djasshljómsveit af þessu tagi.“
Brass Fantasy fer ekki troðnar slóðir í tón-
listarvali. Þeir Bowie og félagar eru ófeimnir
við að taka upp þekkt dægurlög og spila þau
í eigin útsetningum. Við fyrstu hlustun er ekki
laust við að manni.fínnist býsna létt yfirbragð
yfir sveitinni og jafnvel alvörulaust. „Það sem
við erum að gera lýsir bara ákveðinni þróun í
djassi. Djassinn er alveg ótrúlegt fyrirbæri, því
hann hefur svo víða skírskotun. Djassinn getur
tekið hvað sem er inn og gert að sínu. Alveg
sama hvort við erum að tala um dægurlögin
á topp tíu eða þjóðlagatónlist úr norskum afd-
al. Við erum vissulega að vinna með hluti úr
skemmtanaiðnaðinum, en við þróum þá áfram.“
Og Bowie er ekki í neinum vafa um gildi
hljómsveitarinnar:
„Ég þori alveg að segja að Brass Fantasy
er besta lúðrasveit í heiminum um þessar
mundir. Og hún er meira en það. Við erum
að troða nýjar brautir í djassi. Djassinn hefur
svo jákvæð áhrif. Hann fær fólk til að hugsa.
Kemur vessunum af stað. Ég get sagt þér að
við fáum allsstaðar ótrúlega góðar viðtökur.
Þegar fólk heyrir hvað við erum að gera og
skilur það,“ segir Bowie af sannfæringar-
krafti. Og bætir við: „Fólk einfaldlega geggj-
ast.“
Lester Bowie hefur mikla trú á sameining-
armætti djassins. Og honum fínnst sárt til
þess að hugsa að jafnvel í sjálfu landi djass-
ins, Bandaríkjunum, hlustar ungt fólk æ minna
á djass.
„En það er ekki vegna þess að það mundi
ekki kunna að meta djass. Hann höfðar til allra.
Hér er markvisst reynt að koma í veg fyrir '
að fólk hugsi fyrir sig sjálft. Um daginn héld-
um við tónleika í skóla dóttur minnar. Okkur
datt í hug að leyfa krökkunum að heyra hvem-
ig alvöru djass hljómaði. Þau vissu ekkert um
djass. Höfðu aldrei heyrt neitt þessu líkt. En
þau voru yfír sig hrifin.“
Hann er heldur ekki sáttur við hvemig sum-
ir tónlistarmenn í New York með trompetleikar-
ann Wynton Marsalis í broddi fylkingar hafa
reynt að skipa djassinum á bekk með klass-
ískri tónlist.
„Marsalis hefur að mörgu leyti unnið gott
starf í Lincoln Center og aflað djassinum ákveð-
innar viðurkenningar. En málið er bara að djass
er svo lifandi og síbreytilegt tónlistarform að
það er ekki hægt að jafna honum saman við
klassíska tónlist nema að mjög takmörkuðu
leyti. Djassinn snýst um viðhorf, anda og hug-
mynd. Tæknin er í öðm sæti. Tónlistarmanni
ber skylda til að koma einhveiju á framfæri
við áheyrendur sína. Hann verður að hafa eitt-
hvað að segja sem getur skipt máli og haft
áhrif á hvemig fólk hugsar og hagar sér.“
íslandsferð Bowies á Listahátíð er ekki fyrsta
ferð hans til íslands. Hann var líka gestur Lista-
hátíðar 1982 ásamt hljómsveitinni Art En-
semble of Chicago sem er enn við lýði og í
fullu fjöri.
„Ég hlakka mikið til að fara til íslands,“
segir Bowie. „Ég veit að þar verða góðir áheyr-
endur og við ætlum að skemmta okkur"
En það er enn langt í að hann geti sagt frá
því hvað þeir félagar muni spila. „Það ákveð
ég aldrei fyrr en svona tíu mínútum áður en
tónleikar heíjast," segir hann og glottir. „Það
ræðst svo margt af stemmningunni.“
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 15. JÚNÍ 5