Lesbók Morgunblaðsins - 15.06.1996, Blaðsíða 19

Morgunblaóið/Þorlcell
HREYFINGAR voru grófgerðar og f fáránleikastíl.
PÚKAGERIÐ
ERYFIROG ALLT
UM KRING
_________ÆRSLAÖPERA____________
Ilvuniidagslcikhúsiö í Loftkastalanum
JÖTUNNINN
Höfundur: Leifur Þórarinsson, sem byggir verkið á púkaleik Evrípídesar í þýðingu Helga Hálf-
dánarsonar. Leikstjóri: Inga Bjamason. Tónlistarsljóri: Hörður Bragason. Dans- og sviðslireyfing-
ar: Ólöf Ingólfsdóttir. Lýsing: Alfreð Sturla Böðvarsson. Búningar: Áslaug Leifsdóttir og hópur-
inn. Förðun: Hrafnhildur Hafberg. Söngstjóm: Jóhanna Þórhallsdóttir. Leikur, söngur og dans:
Anna E. Borg, Arnar Jónsson, Benedikt Elfar, Björk Jónsdóttir, Bryndís Petra Bragadóttir,
Geir Magnússon, Gísli Rúnar Jónsson, Guðleifur Rafn Einarsson, Guðrún Þórðardóttir, Gunnar
Gunnsteinsson, Helga Jónsdóttir, Hinrik Ólafsson, Hrólfur Sæmundsson, Hörður Ýmir Einars-
son, Ingibjörg Bjömsdóttir, Jóhanna Linnet, Jóhanna Þórhallsdóttir, Jón Hjalti Freysson, Kol-
brún Ema Pétursdóttir, Lilja Þórisdóttir, Margrét Pétursdóttir, María Ellingsen, Oddný Amars-
dóttir, Ragnheiður Linnet, Sigurbjörg Hv. Magnúsdóttir, Sigrún Sól Ólafsdóttir, Una Björg
Hjartardóttir aúk bama. mjóðfæraleikur: Amgeir Hauksson, Amþór Jónsson, Ámi Kristjáns-
son, Einar Sigurðsson, Hörður Bragason, Jóel Pálsson, Leifur Þórarinsson, Þórarinn Kristjáns-
son og Þórir Viðar. Fimmtudagur 13. júní.
LEIKLIST
Gðmsætir gcstir
ÞESSA útgáfu af Jötninum eftir Evrípídes,
sem frumflutt var í Loftkastalanum á fímmtu-
dagskvöldið, kallar Leifur Þórarinsson ærsla-
óperu. Það hæfir sérstaklega ef með seinni
hluta samsetningarinnar er átt við einhvers
konar söngleik. Hefðbundin er þessi ópera
ekki. Samt byggir hún á einni tegund grískra
leikja, púkaleiknum, og er þessi sá eini þeirra
leikja sem hefur varðveist. En vart verður
talið að þessi útfærsla sé svo frábrugðin leik-
ritinu eins og það er í þýðingu Helga Hálfdán:
arsonar að telja megi hana sérstakt verk. í
raun er textinn nær allur Evrípídesar. Tónlist
Leifs styður og styrkir, undirstrikar og upp-
hefur en hún breytir ekki forsendum leiksins
né getur hún staðið sjálfstætt nema í einstaka
tilvikum.
Evrípídes tekur hinn einfalda Kýklópaþátt
úr Ódysseifskviðu - sem um margt minnir á
íslenska tröllasögu - og leikgerir hann með
því að bæta inn í púkageri, sonum skógarpúk-
ans Sílenosar, sem hinn eíneygði jötunn hefur
þrælkað. Eins og tíðkast í grískum harmleikj-
um gerast helstu voðaverkin, mannát með
meiru, utan sviðs svo verkinu vindur fram í
dramatískum ein- og samræðum. Eiginlegar
persónur eru því aðeins þijár: jötunninn, skó-
garpúkinn og Ódisseifur. Mikið veltur því á
þeim er fara með þessi hlutverk.
Gísli Rúnar Jónsson stelur senunni með
skemmtilegu látbragði og öruggum texta-
flutningi. Gervi hans, sem og hinna púkanna,
er hannað af hugmyndaríki og vandvirkni,
jafnt búningur sem förðun. Arnar Jónsson
stendur fyrir sínu með styrkri framsögn og
framkomu töffarans, studdur af frábærum
hvíslara svo lítið bar á. Hinrik Ólafsson, Jó-
hanna Linnet og Margrét Pétursdóttir voru
hinn eineygði - og í þessu tilviki þríeini -
jötunn og gáfu hvert þeirra honum sitt hvað:
Hinrik glæsileika, Jóhanna fögur hljóð og
Margrét skap. Verkið nær hámarksáhrifum í
lokasöng Jötunsins: „Æ, gömul spásögn ...“
Þar er leik, söng og sjónarspili stýrt saman
í listræna heild á stílhreinu sviði af leikstjóra
og verkið öðlast tilgang.
Púkagerið er svo yfir og allt um kring,
syngjandi og dansandi. Hópurinn setur mjög
afgerandi svip á verkið en töluvert bar á að
starfsaldur og reynsla hefðu áhrif á að hve
miklu leyti hver meðlimur beitti sér þegar
sviðsljósinu var beint annað. Einstakir stóðu
sig samt frábærlega þótt hér sé ekki ástæða
til að tína úr einhver nöfn, heildin blífur og
stóð sig vel.
En verk, sem er svo kirfilega staðsett í
hugarheimi síns tíma með fjölmargar tilvísan-
ir í gríska goðafræði og sögur, vill fara fyrir
ofan garð og neðan hjá íslenskum áhorfendum
án sérstakra skýringa. Hinn orðmargi texti
vildi einnig týnast í tónlistinni. Hér var kosið
að hafa á undan leiknum stutt forspjall, þar
sem Helga Jónsdóttir setti okkur sköruglega
inn í söguna. En hér hefði mátt gera mun
meira. Aðstandendur uppsetningarinnar hefðu
þurft að velja annan tveggja kosta: annarsveg-
ar að auka þátt textans og leggja áherslu á
að hann kæmist allur til skila eða hinsvegar
að skera textann utan af ákveðnum auðskild-
um kjama sem tónlistin svo lífgar og eykur
við. Ahorfandinn var skilinn eftir með þá til-
finningu að hann hefði upplifað eitthvað mikil-
fenglegt og gaman en samt misst af ein-
hverju sem nauðsynlegt sé til að halda þræðin-
um.
Sveinn Haraldsson
TÓNLIST
Oiía og vatn
ÖLLU má nafn gefa. Hrossaóperur Holly-
woods eru vestrar en ekki óperur, og „ærsla-
ópera“ Leifs Þórarinssonar sl. fimmtudags-
kvöld var að mínu viti nær því að vera rokk-
söngleikur en ópera, ef frá er skilin byijunin,
sem hefði getað stefnt í hvaða átt sem væri.
Þar var nefnilega að fínna svo til eina mark-
verða framlag „klassíska" helmings hinnar
níu manna leikhúshljómsveitar - þ.e. lútu,
víólu (leikin af höfundi), sellós og kontrabassa
- því burtséð frá örfáum stuttum innslögum
akústíska kvartettsins á stöku stað, var raf-
magnaða hrynsveitin - gítar, bassi, hljóm-
borð, saxófónn og trommusett - nær einráð
allt til loka.
Samspil hefðbundinna hljóðfæra og rokk-
sveitar hefur jafnan verið erfitt í framkvæmd,
ekki bara vegna misræmis í styrk, heldur einn-
ig vegna ólíkrar fagurfræði. Þó hefur þetta
verið reynt annað slagið með að vonum mi-
sjöfnum árangri, einkum frá því er The Beat-
les urðu skyndilega viðurkenndur pappír í
augum alvarlegra tónlistarmanna upp úr
1966. Einnig hér um slóðir. Undirritaðan rám-
ar í svipaða viðleitni fyrir rúmum aldarfjórð-
ungi frá m.a. Atla Heimi Sveinssyni og höf-
undi sjálfum. Umræddur tími var líka tilurðar-
skeið nýrrar tóngreinar - rokksöngleiksins
(Hárið, Jesus Christ Superstar) - og þó að
fátt megni lengur að koma á óvart í dag á
þeim vettvangi, þá var gróskan í rokkmenn-
ingunni á sínum tíma slík, að tónvísindamað-
urinn Eric Salzman helgaði henni sérstakan
kafla í háskólakennslubók um tónlist á 20. öld.
Hér var ekki heldur að sökum að spyija.
Megnið af því sem hrynsveitin lék þetta kvöld,
m.ö.o. megnið af hljóðfæraleik ærslaóperunn-
ar, var meira eða minna litað af tímabilinu
kringum 1968, að maður segi ekki af Hárinu.
Og vissulega voru góðir sprettir innan um,
og ágætlega leiknir líka, en þegar fór að líða
á annan hálftímann, tók styrkvíddarleysi raf-
magnsins og sláttuvél trommusettsins engu
að síður að verka þreytandi, og hlustandinn
velti fyrir sér, hvort akústíska-deildin til vinstri
á sviðinu, sem var lengst í burtu frá hrynsveit-
inni uppi á stalli til hægri, hefði ekki alveg
eins getað farið í kaffí, því það litla sem frá
henni kom kafnaði hvort eð var í wattaflóðinu.
Var þessi vannýting belghljóðfæranna og
skortur á samtvinnun við rafsveitina einn
helzti veikleiki verksins, og í fljótu bragði
óskiljanlegur, sérstaklega miðað við hvað höf-
undur fékk mikið út úr klassísku örsveit
Trójudætra í fyrravetur, nema þá ef tímahrak
hafi spilað inn í dæmið. Alltjent virtist hlut-
verk hrynsveitarinnar í heild minna útfært á
nótum, en þeim mun meira „ad-libbað“, eins
og kallað er. Hlustandinn fékk á tilfinning-
una, að í stað samtvinnunar ólíkra áhafna í
sátt og samlyndi hefði rokkið smám saman
bolað listmúsíkinni út úr hreiðriJíkt og ofvax-
inn gauksungi og tekið völdin.
Úr því að viðfangsefnið var úr fomgrísku
leikhúsi, hefði annars verið upplagt að nota
tækifærið og tefla þessum ólíkum hljómheim-
um rósemi og rytma saman sem fulltrúum
fomklassískrar tvíhyggju milli apollonskrar
yfn-vegunar og díonýsiskrar vímu. Lútan hefði
t.d. getað verið erkitákn lýmnnar líkt og hjá
Monteverdi og leitt e.k. resítatíf „rhapsóð-
ans“, líkt og harpan styður einleiksfíðlurödd
Sheherazöðu í tónaljóði Rimskys milli frá-
sögukafla.
En því var ekki að heilsa. Andstætt Tróju-
dætmm, sem var ótrúlega heilsteypt og sann-
færandi verk er nýtti takmarkaða áhöfn flytj-
enda í þaula, virtist tónlist Jötunsins, er naut
góðs af töluvert fleiri spilumm og sviðspersón-
um en harmleikurinn í fyrra, margklofínn,
ekki aðeins í togstreitunni milli ósamrým-
anlegra hljómheima, heldur einnig milli sund-
urlausra stflheima, er náðu ekki að renna
sannfærandi saman frekar en olía og vatn.
Gamanmál - jafnvel farsar - þurfa ögun
og alúð ekki síður en alvarlegri viðfangsefni
(sumir segja þau þurfa meiri), og úr því höf-
undur kaus að tæpa á jafnmörgum stflum og
hér gat að heyra, spannandi frá miðaldaron-
dello, endurreisnarsöng (á la sönginn um
graða prestinn í Lochamer Liederbuch), kín-
verskum barnakór, arabísk-tyrknesku tón- og
hryntaki og broti af expressjónisma og Kurt
Weill til hipparokks, Broadways (kórlag í
6/8-3/4 eins og I wanna be in America með
undirhljómi frá Emerson, Lake & Palmer),
tangós, kalypsós og rapps - svo stiklað sé á
stóru - þá hefði lengri tími til aðlögunar lík-
lega komið í góðar þarfir.
Með því að Trójudætrauppfærslan, sem
ráðgerð hafði verið á undan Jötninum sama
kvöldið, féll niður, mætti þess vegna ímynda
sér, að púkaleikinn hafi þótt þurft að lengja
á síðustu stundu. A.m.k. gat ég ekki varizt
þeirri hugsun þegar frá leið, að lopinn hefði
verið teygður ríflega helmingi lengra en upp-
haflega hefði staðið til.
Ein- og samsöngur var harla misjafn, og
söngstrófur stundum lagðar í munn leikara,
er ættu helzt ekki að bera sig við að syngja.
Meðal betur heppnuðu söngatriða má nefna
rokkaríu sem Jóhanna Þórhallsdóttir fór með,
er sýndi nýja pg óvænta hæfileikahlið á alt-
söngkonunni. Ókenndur piltur söng þar áður
laglega litla melódíu í falsettu. Seinna í verk-
inu var tilkomumikill dúett karls og konu á
djúpum orgelpunkti, og María Ellingsen, að
svo miklu leyti sem séð varð gegnum smink-
ið, afhjúpaði í fallegu ljóðrænu smálagi nokkru
síðar huggulega litla en lagvissa rödd, sem
vel mætti nýta í framtíðarsöngleikum. Stærsti
„smellurinn“ var þó lokasöngurinn, þar sem
kórinn söng „Við höldum út á haf“ sem við-
lagskafla í rondói með hljómsveitarinnslögum.
Það hitti í mark, og af klappi og köllum gesta
í sýningarlok að dæma féll rokk-yfírviktin í
kramið hjá flestum öðrum en undirrituðum.
Ríkarður Ó. Pálsson
_____________PANS_____________________
Púkalcgar hreyfingar
ÞAÐ kemur í minn hlut að Ijalla um dans
og sviðshreyfingar þessa skemmtilega ærsla-
leiks. Ólöf Ingólfsdóttir heitir sú sem þeim
þætti stýrði, en því miður veit ég engin deili
á henni, því leikskrá var heldur rýr og gaf
litlar upplýsingar.
Ekki var mikið um eiginlegan dans, en
aftur á móti var kór skógarpúka allur á iði
frá upphafí til enda, og hafði nóg að gera,
enda inná allan tímann. Hreyfingar voru af-
skaplega púkalegar og þá á ég við að þær
voru alveg í karakter, grófgerðar og í fárán-
leikastfl. Kórinn samanstendur af leikurum
og söngvurum sem léku þessar kúnstir af
hjartans list - sumir meir en aðrir, svona
eins og gengur. Kraftur og úthald hélst vel
út verkið.
Litlu lömbin voru sæt en gerðu lítið annað
en að skríða um, fyrir utan örlítinn dans
Oddnýjar Amarsdóttur. Hreyfingar Gísla
Rúnars í hlutverki Sflenosar, gamla skóg-
arpúkans, voru aldeilis skemmtilegar. En í
lokaatriði hættu púkarnir allt í einu við að
vera púkar og urðu menn, og fannst mér það
dálítið stílbrot. Ég óska öllum aðstandendum
til hamingju með ágætan ærslaleik.
Ásdís Magnúsdóttir

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 15. JÚNÍ 19