Lesbók Morgunblaðsins - 10.08.1996, Qupperneq 12
-f-
ZELDA og F. Scott Fitzgerald árið 1921.
DÚKKULÍSUR sem Zelda gerði
fyrir dóttur sína, Scottie.
og mörg málverkanna eru þaðan sprottin.
Þau sýna m.a. dansmeyjar með útblásna og
þrútna fótleggi, „þannig líður balletdansara
eftir dansinn,“ sagði hún. Þá málaði Zelda
blóm og borgarmyndir.
Er Zelda var á fertugsaldri frelsaðist hún
og þess má sjá merki í verkum hennar, en
hún átti m.a. við trúarlegar ofskynjanir að
stríða. Aðgengilegustu verkin málaði hún
fyrir dóttur sína en þau voru m.a. byggð á
sögunni um Lísu í Undralandi og ýmsum
ævintýrum.
Nokkur verkanna voru sýnd er Zelda var
enn á lífi en þau fengu heldur slaka dóma.
Nokkrir vinir keyptu verk eftir hana en svo
virðist að það hafi fyrst og fremst verið af
vorkunn við hana og þau eru flestöll horfín.
Scott lést árið 1940 og ekki er ofsagt að
í lífi þeirra hjóna hafi kristallast athugasemd
sem Zelda lét falla um mann sinn á fyrstu
árum hjónabandsins: „Bæði erum við áber-
andi og líflegar myndir, þar sem smáatriðin
eru látin liggja milli hluta. En ég veit að lit-
ir okkar munu blandast og ég held að við
munum líta vel út þar sem við höngum hlið
við hlið í listasafni lífsins.“
ALVERKIN hafa
dreifst um víðan völl
og voru við það að
gleymast. Nú hefur
Eleanor Lanahan,
barnabam banda-
ríska rithöfundarins
F. Scott Fitzgerald
og Zeldu konu hans, ákveðið að heiðra minn-
ingu ömmu sinnar með því að kynna verk
hennar í bók sem nefnist „Zelda, An Illustr-
ated Life“. Frá þessu segir í lndependent.
Hugmyndina að bókinni fékk Lanahan
eftir að námsmaður, sem var að skrifa rit-
gerð um ömmu hennar, hafði samband við
hana. Rannsóknir þessa námsmanns urðu til
þess að Lanahan hafði upp á allmörgum
málverkum Zeldu, þar á meðal ellefu verkum
sem hún málaði á meðan hún var í meðferð
á stofnun fyrir geðsjúka í Baltimore.
Bókin er sú fýrsta sem ijallar um listsköp-
un Zeldu en hún dregur einnig upp skýra
mynd af Suðurríkjadísinni, sem fædd var
aldamótaárið, giftist Fitzgerald tvítug og var
miðpunktur samkvæmislífsins þar til hún
greindist með geðklofa. Hún lést árið 1948
í bruna á geðsjúkrahæli.
Zelda bjó ekki síður yfír listrænum hæfíleik-
um en eiginmaðurinn og undanfarin ár hafa
bókmenntafræðingar skoðað verk hennar í
nýju ljósi en þau voru flestöll gefin út undir
nafni F. Scotts Fitzgeralds. Hingað til hafa
menn hins vegar látið eins og málverk hennar
hafí ekki verið til. „Þau hafa verið skipulega
hunsuð, þeim jafnvel hafnað og þau ekki sögð
nógu alvarleg listsköpun til þess að meta og
greina,“ segir Jane Livingston, sérfræðingur
í listasögu, í formála bókarinnar.
Dans, trú og dúkkulisur
Zelda sneri sér að myndlistinni þegar hún
hafði eytt tíu árum í innihaldslaust líf glaums
og gleði sem Fitzgerald lýsir í þekktustu bók
sinni, „The Great Gatsby". Hjónin voru talið
hið gullna par samkvæmislífsins en geysileg
drykkja kaffærði að lokum drauma þeirra.
Segir í bókinni að drykkjulætin hafí oft og
tíðum verið svo mikil að Fitzgerald-hjónin
hafi orðið fræg að endemum fyrir þau. Leik-
kona sem hitti þau kvaðst hafa séð „dauða-
dóm æskunnar“ og átti þá ekki síst við Zeldu,
sem var að missa vitið. Um svipað leyti sagði
læknir hennar hana „hælismat, geðsjúkling
í andlegu ójafnvægi".
Scott og Zelda eignuðust dóttur sem þau
kölluðu Scottie og það var fyrir hana sem
Zelda hóf að gera myndir og dúkkulísur,
sumar þeirra af þessari óvenjulegu þriggja
manna ijölskyldu. Zelda heillaðist af dansi
„TEKINN niður af krossinum" sem Zelda málaði árið 1945.
ZELDA FITZGERALD
HEFUR SNÚIÐ AFTUR
ÓPERUHÁTÍÐ
BJARGAÐ
LITLU mátti muna að tónlistarhátíðin í
Aix-en-Provence sem hófst með
glæsibrag fyrir hálfri öld, legði upp
laupana. Hátíðin, sem varð án efa ein
stærsta og glæsilegasta óperuhátíð Frakk-
j lands, má muna tímana tvenna. í ár er að-
) eins ein ópera á efnisskránni og fram-
kvæmdastjóri hátíðarinnar til margra ára
hefur verið látinn víkja.
Hátíðin í Aix-en-Provence hefur verið
’ þekkt fyrir gríðarlegan kostnað og íburðar-
miklar sýninga. Rekstur hennar hefur hins
vegar gengið illa að undanfömu og í ár sáu
frönsk stjómvöld sig knúin til að þrefalda
framlag sitt til hennar, upp í 15 milljónir
' franka á næstu tveimur árum, að því er
segir í The European.
Sagan af falli hátíðarinnar er jafn átaka-
mikil og óperurnar sem settar hafa verið
, upp á henni. Aðalpersónan er Louis Erlo,
sem hefur stjómað hátíðinni frá 1982 en
var fómað til að bjarga hátíðinni, þrátt fyr-
ir að hann fullyrti að hann hefði gert sitt
j besta til að reka stórhátið á smáframlögum.
Varaóur vió
Erlo hafði í hyggju að setjast í helgan
Ístein að loknu hálfrar aldar afmælinu. Hann
segist ekki hafa haft hugmynd um að til
stæði að finna annan í hans stað, er honum
var fyrirvaralaust vikið úr starfinu í febrúar
, sl. en hann var þá staddur í New York. Þá
las hann það í blöðum að Stéphane Lissner,
hinn ungi og kraftmikli stjómandi Chátelet
Theatre í París, myndi stjóma hátíðahöldum
í tilefni hálfrar aldar afmælinu og að þeim
yrði frestað til ársins 1998.
Áður en Erlo tók við stjóm hátíðarinnar
var hann varaður við því að fjárhagur henn-
ar leyfði ekki uppsetningar í ætt við þær sem
skapað hefðu hátíðinni nafn. Þegar Aix-en-
Provence hátíðinni var hleypt af stokkunum
fyrir fímmtíu árum, voru fáar slíkar tónlistar-
hátíðir haldnar og hún varð fljótt ein sú
þekktasta, nokkurs konar frönsk útgáfa af
tónlistarhátíðinni í Salzburg. Upphafsmaður-
inn, Gabriel Dussurget, stýrði hátiðinni til
1972 en þá tók Bemard Lefort við og það
var undir hans stjóm sem stærstu og íburðar-
mestu sýningamar voru settar á svið.
Þegar Erlo tók við tíu árum síðar, var
staðan breytt. Tónlistarhátíðir höfðu sprott-
ið upp um alla Evrópu og vegur Aix-en-Pro-
vence-hátíðarinnar lá niður á við, vegna
tímaskorts við skipulagningu og ónógra fjár-
framlaga. Segir Erlo að þau hafí ekki verið
ákveðin fyrr en í febrúar eða mars en hátíð-
in sjálf sé haldin í júlí. Það gefi augaleið
að slíkt gangi ekki.
Engu að síður var hátíðin haldin þrátt
fyrir að framlögin, sem nú eru um 660
milljónir ísl. kr., dygðu hvergi nærri til að
setja upp þijár til fjórar óperur og ráða til
þeirra 5-600 listamenn. Miðasala stóð
sjaldnast undir væntingum og fjárstuðning-
ur fyrirtækja og einkaaðila brást.
„Hr. Styrkir"
Þrátt fyrir stórkostlegar sýningar á borð
við „Adriane auf Naxos“ með Jessye Nor-
man í aðalhlutverki, og uppsetningu Robert
Carsen á „Draumi á Jónsmessunótt“, hefur
reksturinn verið í jámum. Hefur Erlo neyðst
til að draga svo saman seglin, að aðeins ein
ópera er á efnisskránni í ár, „Sernele" eftir
Hándel, en þetta er í fyrsta sinn sem hún
er sett á svið í Frakklandi
Eftirmaður Erlo hefur fengið úr mun
meira fé að moða og því fagna margir
áhrifamenn á tónlistarsviðinu. Því þrátt fyr-
ir að Aix-en-Provence hátíðin sé ein þekkt-
asta tónlistarhátíð Evrópu, hefur ímynd
hennar veikst á síðustu árum. Þegar hún
hóf göngu sína voru Mozart-óperur aðal
hátíðarinnar en nú virðast engar sérstakar
áherslur í dagskránni.
Lissner hefur verið þekktur undir nafninu
„Herra Styrkir", vegna hæfni hans til að
verða þeirri starfsemi sem hann hefur verið
í forsvari fyrir úti um opinberan fjárstuðn-
ing. Honum hefur tekist að gera Chátelet
Theatre að fremsta óperuhúsi Parísar og
hann hefur tekið að sér að hressa upp á
Madrídar-óperuna á næsta ári.
Lissner hefur lítið viljað tjá sig um hvað
hann hyggist gera í Aix. Hann segist hafa
lokið við að skipuleggja starfið fram til árs-
ins 2000, því það sé einungis hægt að fá
styrki ef menn sýni fram á langtímamark-
mið sín. Ætlunin er að setja upp fjórar óper-
ur, þar af þijár nýjar uppsetningar og eina
sem verði í samvinnu við óperuhús.
Lissner hefur tvö ár til að fínpússa og ljúka
dagskránni fyrir afmælishátíðina 1998. Á
næsta ári verður engin ópera flutt, aðeins
haldnir tónleikar, og er það í fyrsta sinn í
fimmtíu ára sögu hátíðarinnar. Þetta er sagt
nauðsynlegt til að grynnka á skuldunum.
Og þrátt fyrir að það sé leitt fyrir Erlo að
hverfa frá störfum á þennan hátt, getur
hann huggað sig við að óperan „Semele“,
sem sýnd var í ár, hefur hlotið afbragðsdóma.
1 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 10. ÁGÚST 1996