Lesbók Morgunblaðsins - 28.09.1996, Blaðsíða 9

NÚ Á AÐ forðast mistökin frá 7. tugnum, þegar blokkir, svipaðar og í Austantjaldsríkjum,
voru byggðar í hundraðatali. Svona er eitt nýjusta íbúðahverfið, Hammarby Sjöstad.
KATRÍNARKIRKJAN brann 1990, en hefur
verið verið gerð glæsilega upp.
KÓNGSGATAN: Gamalgróinn evrópskur
virðuleiki 2. og 3. áratugarins.
GLOBEN, íþrótta- og sýningarhús, sem rúmar 16000 áhorfendur, ein sérstæðasta og merk-
asta bygging í Stokkhólmi á síðustu árum.
isholmen (gulbrúnu húsin) og verður látið falla svo að umhverfinu, að það sést illa tilsýndar.
Þegar ljóst var að Stokkhólmur yrði
menningarborg Evrópu árið 1998 var nýtt
Nútímalistasafn sett á oddinn og nú er bygg-
ingin langt komin. Staður fyrir safnið var
ákveðinn á Skeppsholmen, sem er í hjarta
borgarsvæðisins og í næsta nágrenni við
elzta hluta borgarinanar, Gamla Stan, þar
sem Konungshöllin er. Á Skeppsholmen
hafði sænski flotinn áður haft aðalbæki-
stöðvar og þar er Arkitetúrsafnið í sér-
stakri byggingu.
Það er til marks um viðhorfsbreytingu á
fáeinum áratugum, að nú mátti þessi nýja
skrautfjöður eiginlega ekki sjást. Þessvegna
varð fyrir valinu teikning spænska arkitekts-
ins Rafaels Moneos, sem gerir ráð fyrir lá-
greistum en víðáttumiklum byggingum í
felulitum. Á teikningunni sem hér er birt
af safninu, er af þessari ástæðu erfitt að
átta sig á þessu metnaðarfulla mannvirki.
Samkeppni fór fram meðal útvalinna arki-
tekta. Moneo, sem er fimmtugur, hefur
m.a. teiknað Miró-safn á Mallorca og lista-
söfn á Spáni og í Bandaríkjunum. Þegar
dómnefndin íjallaði um tillögu hans, sýndist
rnönnum af svipmóti byggingarinnar að á
bak við þær stæði Norðurlandamaður.
Moneo leggur megináherzlu á að safn-
byggingin falli inn í umhverfi Skeppshól-
mans og það var einmitt sú hugmynd sem
átti uppá pallborðið hjá Svíum. Frægasti
arkitekt listasafna nú um stundir, Banda-
ríkjamaðurinn Richard Mayer, hefur hins-
vegar allt aðra afstöðu; safnbyggingar hans
eru mjallhvítar og þeim er ætlað að standa
út úr umhverfi sínu og sjást langt að. Lista-
safn Mayers í Atlanta er raunar fegursta
safnbygging sem þessi skrifari hefur séð,
en það er önnur saga. Það verður hinsvegar
nægilega erfitt fyrir Svía að benda gestum
á nýja listasafnið sem kemur til með sjást
afar ógreinilega. Veggir þess eru leirbrúnir
á hinni upphaflegu teikningu. Hinsvegar
hefur Moneo nú ákveðið að þeir verði gráir
og þökin klædd sinki.
Nútímalistasafn Moneos í Stokkhólmi
verður ekki afgerandi dráttur í svipmóti
borgarinnar eins og ráðhúsið til dæmis. En
það er annað sem Moneo leggur áherzlu á
og vert er að minnast á hér. Hann telur að
þirta sé grundvallaratriði í listasafni; þar
verður að vera dagsbirta, telur hann. Með
tilliti til þess hefur hann teiknað marga,
misstóra sýningarsali með pýramídaþaki og
uppúr hverjum pýramída er strompur með
hatti. Hliðar hans eru úr gleri og þaðan
veitir Moneo dagsbirtunni niður. Þetta gæti
verið lærdómsríkt fyrir okkur, sem hvað
eftir annað mistekst að byggja sýningarhús
með viðunandi birtu; aðeins hefur það tekizt
í Kópavogssafninu.
Salir Nútímalistasafnsins á Skeppsholm-
en eru 19 talsins, en auk þeirra er stórt
rýmij 30x35metrar, fyrir sérstakar sýning-
ar. Á neðri hæð er sýningaraðstaða fyrir
grafík og ljósmyndir og þar notar Moneo
einungis raflýsingu. Á jarðhæð er svo allt
annað sem með þarf í stofnun af þessu tagi;
geymslur, verkstæði fyrir forvörzlu og við-
gerðir. Öll herlegheitin eiga að vera tilbúin
á næsta ári.
Stykki úr mióborginni endurbyggt
Frá Sergelstorgi og uppmeð Sveavegi standa
fimm 18 hæða blokkir með framhliðum úr
áli og gleri og minna lítið eitt á forhlið
Morgunblaðshússins gamla við Aðalstræti.
Þessi hús voru reist á velmektarárum
kratanna um og eftir 1960 og voru börn síns
tíma. Á því tímabili er yfírleitt talið að arki-
tektúr í hinum vestræna heimi hafi náð
óvenjulega djúpri lægð og víða er verið að
bijóta niður hús frá þessu tímabili. Það er
búið að vera heitt umræðuefni í Stokkhólmi,
hvort rífa eigi húsin og byggja nýtt, eða
bæta útlit þeirra með einhveiju móti. Nú
mun sú skoðun orðin ofaná að láta þau standa
sem minnisvarða um byggingarstíl þessa
tíma.
Á ráðstefnunni sögðu Svíar margsinnis:
Við erum að endurbyggja og stækka Stokk-
hólm, en sú stækkun verður inn á við. í því
sambandi tala þeir endalaust um “infra-
struktur", sem virðist einhverskonar tízkuorð
í umræðunni. Þeir hafa gert sér grein fyrir
því að lifandi borg næst ekki nema með því
að fólk búi þar; líka inni í miðju hennar.
Þessvegna eru áætlanir um verulega viðbótar
íbúðabyggð fast við borgarmiðjuna. Þar á
að vera allt hugsanlegt sem dregur fólk að
og í því augnamiði var byggt við Hötorgið
stórhýsi yfir kvikmyndir: Filmstaden. Nú
koma þangað 4000 manns á hveijum degi í
bíó. Hötorgið framan við súlnahlið Konsert-
hússins heldur sínum skemmtilegu sérkenn-
um, þar sem hver útimarkaðurinn rekur ann-
an. Á virkum dögum er torgið litskrúðugt
af ávaxtaborðum og grænmeti, en á laugar-
dögum er þar hliðstæða við Kolaportið okkar.
Jafnframt er verið að bæta borgarum-
hverfið, gera það hollara og vistvænna. Það
gerist til dæmis með því að einkabílaumferð-
in er takmörkuð, en mikil áherzla lögð á
ódýrar almenningssamgöngur; miðbik gatna
alveg tekið frá fyrir strætisvagnaumferð. Til
samgöngubóta heyrir einnig hraðlest frá
Arlanda-flugvellinum inn í borgina. Sú ferð
sem áður tók 45 mínútur, verður nú farin á
7 mínútum. Borgararkitektinn ræddi m.a.
um hve erfitt væri að sinna öllum kröfum á
einni götu. Þar eiga strætisvagnar að geta
ekið tafarlaust, þar verður að einheiju leyti
að koma við einkabílum; þar eiga að vera
hjólreiðastígar, gangstéttir, svo og tré og
annar gróður.
Undir bætta hollustu heyrir það að nú á
að taka allskonar efni úr umferð í byggingar-
iðnaðinum, sem komið hefur í ljós að eru
óholl. Það er ekki bara asbest sem áður var
í hemlaborðum og tjaran úr malbikinu sem
endar í lungum manna. Það er líka meira
af PBC en menn óraði fyrir og allskonar
óhollustu.
Stórtækasta áætlunin um breytingar og
bætur á Stokkhólmi hljóðar uppá niðurrif á
víðáttumiklu svæði í vesturhluta miðborgar-
innar, þar sem heitir Vástra City. Það er í
norður frá Ráðhúsinu, við aðaljárnbrautar-
stöðina og þar eru hús, sem ekki þykja hafa
byggingarsögulegt gildi. Á þessu svæði verð-
ur byggður mjög þéttur borgarkjarni með
um 8 hæða húsum og þar verður allt í senn:
íbúðir, hótel, verzlanir, veitingahús og skrif-
stofur. Þessi kjarni verður byggður eins og
borg samkvæmt því sem áður er sagt. Sumt
er þegar orðið að veruleika. Þar á meðal er
World Trade Center, sem þykir víst fram-
bærilegt heiti á sænsku, svo og umferðarmið-
stöð og hefur byggingin þegar fengið umfjöll-
un í alþjóðlegum tímaritum um arkitektúr.
Annað hús sem þangað hefur komizt er Glo-
ben, íþrótta- og sýningarhúsið, sem gnæfir
yfír umhverfi sitt og rúmar 16 þúsund áhorf-
endur. Þar var byggt af óvenjulegri dirfsku
og Globen verður að teljast það frumlegasta
sem byggt hefur verið í Stokkhólmi uppá
síðkastið.
Katrinarkirkjan endurbyggó
Kirkjan kennd við Katrínu er frá stórveldis-
tíma Svía á 17. öldinni. Á þeim tíma var
hún eðlilega byggð í barokstíl. Kirkjan er
afar formfögur, en eins og gefur að skilja
algert steinbákn og því kemur það spánskt
fyrir sjónir, að hún hefur tvívegis eyðilagst
af eldsvoða. í fyrra skiptið var það árið
1723, þegar stór hluti nágrennisins brann.
Síðari bruninn varð í mai 1990 og svo vænt
þótti Stokkhólmsbúum um Katrínarkirkju,
að stórfé safnaðist til þess að gera kirkjuna
upp. Kostnaðurinn af því varð sem svarar
til 2,3 milljarða íslenzkra króna.
Form kirkjunnar heldur sér, en að innan-
verðu - og raunar einnig að utanverðu - er
vafasamt að telja hana í barokstíl. Allt það
þunga flúr sem þeim stíl heyrir til, hefur
ekki verið endurgert. Þess í stað er kirkjan
mjallhvít og ákaflega hreinleg og björt að
innan. Ugglaust er hún meira aðlaðandi
fyrir nútímafólk en áður. í gluggunum er
ekki steint gler, hvort sem það er til fram-
búðar eða ekki, en í gegnum gluggana sést
í krónur trjánna og himininn. Skúlptúr úr
tré í hlutverki altaristöflu er þokkalegt verk,
en óskiljanlegt á þessum stað. Að utanverðu
eru koparklæðningar á þökum og turnum
en veggirnir hvítir. Þannig var kirkjan á
19. öld og því útliti hefur verið haldið.
TTISTOKKHOLMI
i-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 28. SEPTEMBER 1996 9