Lesbók Morgunblaðsins - 25.01.1997, Blaðsíða 16

1
BÓKMENNTAVERÐLAUNUM NORÐURLANDARAÐS UTHLUTAÐ I REYKJAVIK
SPJATRUNGAR BORGARSALA
• •
OG TOFRAMENN ISAUÐNA
Dómnefnd Bókmenntaverólauna Noróurlandaráós
þingar í Reykjavík um helgina og tilkynnir á fundi
á mánudaginn hver hlýtur verólaunin fyrir árió
1997. JÓHANN HJÁLMARSSON, sem sæti á í
dómnefndini, segirfrá þeim bókum sem lagóar
eru fram. Islenskir rithöfundar hafa fimm sinnum
fengið þessi virtu og eftirsóttu verðlaun.
Bókmenntaverðlaunum
Norðurlandaráðs 1997 verð-
ur úthlutað á fundi dóm-
nefndar í Reykjavík á mánu-
daginn. Lagðar eru fram ell-
efu bækur eftir jafnmarga
höfunda frá sex löndum.
Þjóðirnar fimm, íslendingar,
Danir, Finnar, Norðmenn og Svíar, hafa hver
um sig rétt til að leggja fram tvær bækur,
en Færeyingar, Grænlendingar og Samar
eina bók hver. Færeyingar og Samar standa
utan við að þessu sinni en Grænlendingar
leggja fram frásöguna I ly bag isfjeldene
eftir Karl Siegstad.
Ljóðabók Hannesar Sigfússonar, Kyijála-
eiði og skáldsagan Hjartastaður eftir Stein-
unni Sigurðardóttur eru lagðar fram af ís-
lands hálfu. Danir leggja fram skáldsögurnar
Pá sidelinjen eftir Tage Skou-Hansen og
Bang. En roman om Herman Bang eftir
Dorrit Willumsen. Frá Finnlandi er ljóðabók-
in En lycklig mánska eftir Claes Andersson
og skáldsagan Má stormen komma eftir Le-
enu Lander. Norðmenn, verðlaunahafamir
frá í fyrra, leggja fram ljóðabókina Slik Sett
eftir Eldrid Lunden og skáldsöguna Til Sibir
eftir Per Petterson. Svíar eru að þessu sinni
með ljóðabókina Vid budet att Santo Bamb-
ino di Aracoeli slutligen stulits av maffian
eftir Jesper Svenbro og skáidverkið Samman-
hang material eftir Birgittu Trotzig.
Það er ljóst að tilnefndum ljóðabókum
hefur fjölgað, en þær hafa verið fáar á undan-
förnum árum. Skáldsögur hafa þótt líklegri
til verðlauna, en það merkir ekki að ljóðabæk-
ur séu afskiptar í nefndinni.
Um íslensku bækurnar hefur áður verið
fjallað í Morgunblaðinu. Óhætt er að fullyrða
að þær sómi sér vel á því samnorræna torgi
sem bókmenntaverðlaunin eru. Hannes Sig-
fússon er meðal brautryðjenda í íslenskri ljóð-
list, en bók eftir hann hefur ekki verið lögð
fram lil verðlauna áður. Steinunn Sigurðar-
dóttir er nú með í annað sinn, skáldsaga
hennar, Tímaþjófurinn, var á sínum tíma til-
nefnd.
Timinn og hnignunin
Danir eru sú Norðurlandaþjóð sem talin
er ganga einna lengst í formtilraunum og
bókmenntalegum nýjungum. Þetta sannast
þó ekki á skáldsögunum tveimur sem fulltrú-
ar þeirra tilnefna. Tage Skou-Hansen og
Dorrit Willumsen eru á hefðbundnum slóðum
í verkum sínum.
Tage Skou-Hansen er sagður skrifa sam-
kvæmt raunsæishefð sem rekja megi til Steen
Steensens Blicher og Henriks Pontoppidans.
í Pá sidelinjen er frásögnin raunsæisleg og
athygli vekur á hve öruggan hátt höfundurinn
fetar þá vandasömu leið að
spegla í senn samfélags-
átök og einkalíf sögupersónanna. Sá sem seg-
ir söguna í fyrstu persónu er málafærslumað-
urinn Holger Mikkelsen, fyrrum þátttakandi
í andspymuhreyfingunni gegn Þjóðveijum.
Hann verður á þeim tíma ástfanginn af Gerðu,
en hún giftist foringja hópsins, Christian.
Misheppnað tilræði sem veldur þvi að Cristian
særist illa bindur enda á samband Holgers
og Gerðu. Þau hittast á ný á áttunda áratugn-
um þegar byltingarsinnuð dóttir Gerðu og
Christians lendir í fangelsi ákærð fyrir tilraun
til árásar á dagblaðið Jyllands-Posten. Holger
skilur og hefur samúð með viðleitni ungu stúlk-
unnar til að breyta heiminum. Hann hafnar
tilboði um feitt dómaraembætti á landsbyggð-
inni og hefur sambýli með bömum Gerðu og
syni unnustu sinnar.
Sagan gerist á tíunda áratugnum. Holger
og Gerða eru ekki lengur ung. Það er kominn
tími til endurmats og hlutirnir þróast þannig
að vandamálin og tilvistarspurningarnar
hrannast upp.
Dorrit Willumsen ætlaði sér upphaflega
að semja ævisögu rithöfundarins Hermans
Bang, en kaus að gera honum skil í skáld-
sögu. Sagan hefst árið 1912. Herman Bang
situr í lestarklefa á leið um Bandaríkin. Þang-
að er hann kominn til að lesa úr verkum sín-
um. Lífi hans er að ljúka því í þessum lestar-
klefa er hann myrtur.
Hugurinn leitar aftur í tímann. Upprifjun-
in er saga vonbrigða en líka sigra. Snemma
kemur í ljós að drengurinn er ekki eins og
venjulegt fólk. Hann verður að takast á við
samkynhneigð í samfélagi fordóma, er sér-
kennilegur í hegðun og útliti, elskaður og
hataður spjátmngur. Hann nær fljótlega
frama sem afburða blaðamaður, vinnur sigra
sem leikari og leikstjóri heima og erlendis,
en bækur hans hljóta misjafnar viðtökur, em
ýmist hafnar til skýjanna eða rifnar niður.
Bang er skáldsaga um samband lífs og
listar eða réttara sagt bilið að því er virðist
óbrúanlega. Stíll Dorrit Willumsens er hægur
og yfirvegaður þótt viðfangsefnið sé fullt af
mótsögnum og óróleik hjartans.
Meðal þekktustu skáldverka Hermans
Bangs eru Tine, Ved Vejen, Stuk og Ludvigs-
bakke sem öllum var vel tekið og Haablose
slægter sem gagnrýnendur fundu flest til
foráttu. Hann var rúmlega fimmtugur þegar
hann lést, þreyttur og farinn að heilsu eftir
stormasamt líf og óreglu.
Férnir og grátur
Má stormen komma eftir Leenu Lander
er framhald skáldsögunnar Heimili dökku
fiðrildanna sem kom í íslenskri þýðingu 1995.
Þess er að vænta að úr efninu verði þríleikur,
í senn ættarsaga og um-
Tage
Skou-Hansen
Dorrit
Willumsen
Claes
Andersson
Leena
Lander
Eldrid
Lunden
Per
Petterson
Birgitta
Trotzig
Hannes
Sigfússon
um-
Steinunn
Sigurðardóttir
ræða um
hverfismál.
í stuttu máli má
segja að Má storm-
en komma sé ástar-
saga, spennusaga
og þjóðfélagsrýni.
Við kynnumst í
upphafi hamslaus-
um tilfinningum
karla og kvenna í
Finnlandi fjórða
áratugarins, eink-
um kvenna. Rúss-
nesk-kanadísk
kona flyst til
finnska námubæj-
arins Olkikumpu.
Hún giftist finnsk-
um manni og eignast tvö börn. Vegna ensku-
kunnáttu sinnar gerist hún túlkur írsks verk-
fræðings sem rannsakar málmvinnsluna. Úr
starfinu sprettur ástarþríhyrningur.
Iris, barnabarnið, er fulltrúi nútímans og
það er hún sem hefur orðið í samtímanum.
Hún leitar til írsks sérfræðings í kjarnokumál-
um því að hún hefur komist að því að fyrirætl-
anir eru um að koma kjarnorkuúrgangi fyrir
í námunni gömlu.
Dáið stúlkubarn, fórn nútíma lífshátta og
líka goðsögulegt tákn fyrri tíma, er rauður
þráður sögunnar og síendurtekinn. Þetta vef-
ur efnið dul og eykur líka spennu í samtíma
þar sem ekki er allt með felldu og samfélags-
legar meinsemdir og hirðuleysi um li'fið og
framtíðina ráða í raun ferðinni.
Skáldsagan er því eins
konar spegill gamalla og
nýrra goðsagna og tilraun
gerð til að tengja fortíð
DÓMNEFND Bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs heldur fundi sína í Norræna húsinu og þar verður tekinn ákvörðun um verð-
launahafa ársins 1997
og nútíð saman. Siðferðileg áhugamál brenna
á höfundinum.
Skáldið Claes Andersson er nú menningar-
málaráðherra Finnlands, en hefur áður látið
að sér kveða í ýmsum gervum: þingmaður,
geðlæknir, djasspíanóleikari, knattspyrnu-
maður. Hann er höfundur margra ljóðabóka
og bók eftir hann hefur áður verið tilnefnd
til verðlauna.
I En lycklig mánska er tónninn líkur þeim
sem við þekkjum úr fyrri bókum, óvenjulega
beinskeyttur, komið beint að hlutunum. Rabb-
tónn og dagbókarleg skrif setja svip á bók-
ina. Hún hefst á orðunum: „Hvers vegna
ætti Jóhann Sebastian Bach ekki að vera
jafn góður og áður/ á þessu 59. sumri mínu.“
Sum ljóðanna (hér er við hæfi að tala um
ljóðaflokka) eru eins konar spakmæli eða
þankar:
Gráttu gráttu gráttu
Landið eydda rúmar öll tár
Gráttu uns eydda landið blómstrar
Mörg ljóðanna eru um það að eldast. Þótt
það sé ekki beiskjulaust er gamansemin yfir-
leitt leiðarljós. í ástum þarf það til dæmis
ekki að vera neikvætt að samband manns
og konu fari að minna eilítið á brunna sinu.
En lycklig mánska sannar að menninga-
málaráðherrann hugsar ekki síður um einka-
málin en landsmálin og heimspólitíkina. Á
stöku stað talar stjórnmálmaðurinn og um-
bótasinninn þó fullum hálsi.
Aftur fyrir sig
Norska skáldkonan Eldrid Lunden er á
svipuðu reki og Claes Andersson. Hún hefur
líka fínan titil eins og skáldbróðirinn finnski,
er fyrsti Norðmaðurinn með starfsheitið pró-
fessor í ritlist.
Kunnasta bók Eldrid Lunden er Mammy,
blue frá 1977. Ljóð hennar eru af einföldustu
gerð, afar hnitmiðuð, jafnvel takmörkuð í
tjáningu sinni. Tónninn er oft barnslegur en
tvisæi og fyndni aldrei langt undan. Það er
ekki síst málið, nýnorskan, sem hún beitir á
sérstakan hátt. Ljóðin geta virst allt að því
tómleg í fyrstu en vinna á.
Eitt ljóðanna í Slik Sett nefnist hugsaði
hann:
Og hefði hann ekki
fallið aftur fyrir sig þegar hann féll
niður, þá hefði hann ekki fallið niður
í sjálfan
sig
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 25. JANÚAR 1997