Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.1997, Síða 14

Franski málarinn Jaques Monory er einn af frumkvöðlunum í evrópskri popplist og bar einna hæst
í röðum listmálara á 7. áratugnum. Verk hans eru títt á alþjóðlegum sýningum og einkasýningum í
----------------------------y---y-----7-------------------------------------------------
Evrópulöndum og New York. ELIN PALMADOTTIR hitti Jaques Monory þar sem hann var að setja upp
á Kjarvalsstöðum sýningu á verkum sínum sem verður opnuó á laugardag.
RÁÐGÁTA
SÝNINGIN á Kjarvalsstöðum ber yfir-
skriftina Kuldi, en flestar myndirnar
hafa titilinn Ráðgáta. Við göngum um
salinn, sem er þrískiptur, þar sem
haliast upp að veggjum gríðarstórar myndir
og hins vegar 48 myndir sem verða hengdar
upp í samfellu. Öll eru verkin unnin á sl. þrem-
ur árum. Manory kveðst mála mikið í mynda-
syrpum. Þama er hann að fjalla um „Ráðgát-
una“, bæði í sýningunni sem heild og í sér-
stakri myndaröð innan hennar.
Til skýringar flettum við í gegn um stóra
og mikla bók um feril hans frá 1955 til 1986,
með myndum og greinum og aftast eru margra
blaðsíðna listar með sýningum hans, myndum,
uppákomum og kvikmyndum sem hann hefur
gert frá 1965 og fram undir þetta. En tvær
myndavélar með myndböndum um hann og
eftir hann verða í gangi á sýningunni á Kjarv-
alsstöðum.
Fyrsta syrpan í bókinni er frá 1968 og ber
heitið „Dauði“. Þá hafði listamaðurinn verið á
Kúbu sem varð nokkurt áfall. „Það voru þess-
ar myndir sem gerðu mig þekktan um alla
Evrópu,“ segir hann blátt áfram. Hann hafði
að vísu verið í listaskólum og sýnt áður í Par-
ís, en tímamót urðu við sýninguna í Nútíma-
listasafninu í París. Þar sló hann í gegn og
það varð upphafið á frægðarferii hans. Mynd-
Morgunblaðið/Kristinn
FRANSKI málarinn Jacques Monory á Kjarvalsstöðum.
imar vöktu mikla at-
hygli eftir þessa sýn-
ingu í Þýskalandi, á
Ítalíu, og yfirleitt um
alla Evrópu.
Upp úr því var Mo-
nory stjarnan í mynd-
listarheiminum, og
ásamt Erro í broddi
fylkingar hinnar nýju
poppstefnu, sem tók
við af Parísarskólan-
um, með nýja realismanum og frásagnamál-
verkinu. Hann kvaðst hafa tekið þátt í 67-
bylgjunni, sem m.a. lét til sín taka um Víetnam-
stríðið, svo sem sjá má af næstu myndasyrpu
hans frá árunum 1969-71. Upp úr því sýndi
hann í New York og gerði þá líka myndafilm-
ur. Það kallar á spumingu um muninn á evr-
ópskri og amerískri popplist. Monoiy segir einn
þáttinn í þeim mun vera að í Ameríku beindist
popplistin að því að vera lofgjörð um neyslu-
menninguna, eins og hún birtist í amerísku
samfélagi, þó svolítið bregði að vísu fyrir gagn-
rýni líka. En í Evrópu sé hún alltaf gagnrýni
á samfélagið. Hann sjálfur og félagar hans
máluðu á gagnrýnum nótum og það gerir hann
enn. Þótt hann sýndi í New York, tekur hann
Evrópu auðheyrilega fram yfir.
í draumkenndum blóma
Jaques Monory hefur málað ýmis mikilvæg
verk sem sýna að hann hefur fundið sér nú-
tímaform til að mála söguna. Hann kveðst
alltaf segja sögu, túlka veruleikann á hveijum
tíma. „Heimurinn er stórkostlegur og hræðileg-
ur í senn. En það sem ég vil segja er að ef til
vill sé hann viss blekking, okkur sé að dreyma.
Þessvegna nota ég mjög oft bláan lit í myndun-
um mínum, eins og þú sérð hér i miðrýminu
á sýningunni og jafnvel í myndböndunum. Það
er litur draumsins. Þarna er syrpa lögreglu-
eða sakamálamynda og þó þar sjáist títt byss-
ur og ýmislegt skelfilegt er það í draumkennd-
um bláum lit. Ef að er gáð má fínna í þeim
flestum fólk að faðmast. Meira að segja hér
MYNDIN
ERMÉR
í horninu mig sjálfan að kyssa konuna mína,“
segir hann kíminn.
I syðsta hluta salarins eru m.a. þijár gríðar-
stórar myndir. Hann segir tilefni þeirra spurn-
ingu sem beint var til hans: Hvaða ósk áttu
fyrir framtíðina? Fyrsta myndin heitir „í gær“
og sýnir eindahraðal, þar sem slíkir ógnar-
hverflar breytast með ógnahraða og úreldast.
Næsta mynd er „Nútíminn" og sú síðasta nefn-
ist „Á morgun“. Þar er lifandi kominn draum-
urinn um að allt verði eitt blómskrúð.
„Áður málaði ég markvisst, þar sem hvert
einstakt málverk hafði skýra merkingu. Núna
mála ég án þess að vita hvemig myndin verð-
ur endanlega. Þessvegna kalla ég þetta ráðgát-
ur, myndirnar búa yfir merkingu sem ég næ
ekki að gera mér grein fyrir nema að hluta
til. Myndin er mér ráðgáta. Eg skil æ minna
í því af hveiju ég geri hana. Má segja að það sé
í senn raunsæi og óraunsæi. Ég nýti mér raun-
veruleikann til að sýna skortinn á raunveru-
leika hlutanna. Nota raunsæið til að skilja
óraunsæið, ef svo má segja,“ segir hann.
Monory er þekktur fyrir að gera myndir sem
eru hugsaðar eins og sakamáiaráðgátur í anda
leynilögreglusagna. Eins og tíðarandinn var á
sjöunda áratugnum var hann í upphafi ferils
síns upptekinn af skelfingum Víetnam-stríðs-
ins, sem svo leiddi með tímanum inn í frásagna-
málverk í anda lögreglumynda. Vora poppaðar
upp í sakamálasögur með heimspekilegum
hugmyndum, ef svo má orða það.
Jaques Monory hefur undanfarin 30 ár átt
sinn fasta sess í sýningarsölum hjá hinu þekkta
galleríi Maeght og myndir hans má jafnan sjá
á samsýningum og einkasýningum víðsvegar
um Evrópu. Nú er stór sýning í Pompidou-safn-
inu þar sem hann kemur við sögu. Einnig skip-
ar hann sinn sess í stórri sögulegri sýningu
sem nefnist „Málverkið í Frakklandi". En
hvernig stóð á komu þessarar stóru sýningar
hans til íslands? Hann segir að Erro hafí kynnt
hann fýrir Gunnari Kvaran á Kjaivalsstöðum,
en þeir höfðu áhuga á að sýna á íslandi þetta
tímabil í myndlistinni sem lítið hafði verið
kynnt hér. „Þeir vildu fá mann eins og mig til
að fylla það skarð,“ sagði málarinn að lokum.
ÞESSI STÓRI HIMINN, ÞESSI
VÍÐISJÓNDEILDARHRINGUR
BARBARA Westman kom til íslands
í fyrsta skipti síðastliðið haust ásamt
eiginmanni sínum, Arthur Danto
heimspekingi, en hann hélt fyrir-
lestur við Háskóla Islands um list Ándy
Warhol. Þessi íslandsferð segir Barbara að
hafi verið sér bæði mikil og ógnvekjandi
reynsla.
„Það var svo margt hérna sem fangaði
athygli mína að það var nánast ógnvekj-
andi. Ferðin frá Keflavík til Reykjavíkur
varð mér eins konar opinberun. Eg sá allt
í einu að hveiju ég hafði verið að leita í
verkum mínum undanfarin ár; þessi stóri
himinn, þessi víði sjóndeildarhringur. Sá sem
er búsettur í New York sér nefnilega aldrei
nema út í næsta vegg, það sést einungis
öðru hveiju glitta í bláan himin á milli bygg-
inganna.
Höró, grimm
og hrá fegwró
Þessi ferð um klukkan hálf sjö að morgni
í septembermánuði var stórfengleg. Það var
dimmt og gríðarlegur himinn yfir úfnu
hrauninu sem tók á sig ýmsar kynjamyndir.
Litimir voru göldróttir; purpuragrátt, djúp-
dökkt og öskurgrænt. Rigningin lamdi bílinn
að utan en aldraður bílstjórinn lét sér hvergi
bregða og sigldi okkur yfir svart malbikið.
Þetta land er ekki fallegt í sama skilningi
og aldingarðurinn Eden, fegurð þess er hörð
og grimm og hrá; maður skynjar að þetta
er erfitt land, maður skynjar miðaldirnar
og söguna - maður finnur fyrir þessu öllu
í hveiju skrefi. Kannski er ég næmari fyrir
þessum hlutum vegna þess að ég er komin
af norrænu fólki.“
Barbara Westman heitir bandarísk listakona sem
- — ■ 1
heimsótti Island síóastlióió haust í stuttan tíma og
varð fyrir svo miklum áhrifum að hún málaði fjölda
mynda af landinu. Myndirnar veróa til sýnis á Kjarv-
alsstöðum næstu vikur. ÞRÖSTUR HELGASON hitti
hana þar og ræddi vió hana um heimsóknina.
BARBARA Westman. Morgunblaéið/Þorkell
Landslagsárátfan
Barbara fékkst lengi við að hanna og
teikna bókakápur en kunnust er hún senni-
lega fyrir að hafa verið einn af aðalteiknur-
um tímaritsins The New Yorker. „Ég teikn-
aði forsíðumyndina á The New Yorker lengi
vel en fékk svo nóg af því vegna þess að
ég þurfti að fá meira rými; forsíðan var
hamlandi, maður var alltaf að teikna lóðrétt
og gat aldrei þanið myndina út. Ég hætti
því hjá tímaritinu og fór að mála aftur.
Brátt fór svo landslagsáráttan að segja
til sín og þegar ég kom hingað blossaði hún
upp. Þegar ég kom heim til New York
málaði ég sextán málverk á hálfum þriðja
sólarhring. Það varð eins konar eldgos, ég
var eins og Geysir og sletturnar fóru út um
allt - ekki bara á pappírinn."
Og veðrió!
„Þessi langa lína í fjarlægð með einstaka
fiskiþorpi, húsi, skýi, goshver - stórir pollar
og vatnsflákar - rigningin sem steyptist
yfir okkur. Minningin um allt þetta fór á
pappírinn. Hreini blái liturinn er ríkjandi,
ýmiss blæbrigði fjólubláa litarins, grænt.
Það vakti athygli okkar Arthurs þegar
við komum hingað núna að litirnir voru allt
aðrir en í haust; það var allt svart, grátt
og hvítt. Og mig langaði helst til þess að
fara að mála aftur, mála þessi nýju lit-
brigði. Þetta land er dásamlegt, stöðugum
breytingum undirorpið. Og veðrið! Það
breytist á augnabliki. Við erum búin að
vera hérna í nokkra klukkutíma og höfum
þegar séð að minnsta kosti þrjátíu tegundir
veðrabrigða. Ég hlakka til að móta þetta
allt í mynd þegar ég kem heim.“
14 LESBÓK MORGUNBIAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. FEBRÚAR 1997