Lesbók Morgunblaðsins - 19.04.1997, Qupperneq 19

AÐ MARGRA mati er hálf öld
langur tími. Öðru máli
gegnir um Gísla Ferdin-
andsson skósmið og flautu-
ieikara sem lýkur í dag
fimmtíu ára starfi með
Lúðrasveitinni Svani á vor-
tónleikum í Tjarnarbíói.
„Mér fínnst eins og ég hafi byrjað í gær. Það
er svo merkilegt að þegar maður hefur nóg
fyrir stafni og heilsan er góð er maður kominn
á efri ár áður en maður nær að snúa sér við.“
Gísli gekk til liðs við Svaninn árið 1947,
tvítugur að aldri, en hann lagði þá stund á
nám í flautuleik hjá Árna Bjömssyni í Tónlist-
arskólanum í Reykjavík. Þaðan brautskráðist
hann árið 1950. Stjórnandi Svansins á þessum
tíma var Karl 0. Runólfsson tónskáld og
trompetleikari en æft var í bragga á horni
Egilsgötu og Snorrabrautar, sem skömmu síð-
ar var rifinn. Reyndar kveðst Gísli ekki muna
eftir öðru en húsnæðisvandræðum, þar til
borgaryfirvöld afhentu Svaninum húsnæði til
frambúðar, á horni Frakkastígs og Lindar-
götu, fyrir um áratug.
Árin eftir 1950 voru, að sögn Gísla, enginn
dans á rósum. Starfandi félagar í Svaninum
hafi um tíma ekki verið nema sex eða sjö
talsins og minnstu hafi munað að sveitin legði
upp laupana. Árið 1955 voru fyrstu skólalúðra-
sveitirnar hins vegar settar á laggirnar og
fékk Svanurinn liðsstyrk úr annarri þeirra,
Skólalúðrasveit Austurbæjar. „Þetta bjargaði
okkur og í gegnum tíðina hefur þetta góða
samstarf við barnalúðrasveitir virkað sem víta-
mínsprauta á Svaninn," segir Gísli. Árið 1974
var stofnuð sérstök unglingasveit innan Svans-
ins, undir stjórn Sæbjörns Jónssonar, og gengu
í hana um þijátíu unglingar. Er sá hópur, að
því er fram kemur í máli Gísla, uppistaðan í
Svaninum í dag.
En Gísli kom víðar við á sjötta áratugnum
en hjá Svaninum. Árið 1953 réðst hann til
Sinfóníuhljómsveitar íslands, vegna veikinda
kennara síns, Árna Björnssonar, og lék með
hljómsveitinni í þrjú ár. Segir hann það hafa
verið skemmtilegan tíma, þótt ekki hafi rekst-
ur hljómsveitarinnar alltaf gengið sem skyldi
- hljóðfæraleikarar hafi verið ráðnir og sagt
upp störfum á víxl. „Ég var bara á hálfum
launum hjá Sinfóníuhljómsveitinni og þegar
mér var boðið að festa kaup á skóvinnustofu
í Lækjargötunni haustið 1956 ákvað ég að
kveðja þessa höfðingja. Á þessum árum var
mikill uppgangur í miðbænum og ég sló því
til - það var miklu líklegra að mér myndi
takast að mala gull sem skósmiður í miðbæn-
um en flautuleikari í Sinfóníuhljómsveit ís-
lands. Auðvitað hefði verið gaman að vera
SVANA-
SÖNGUR
Gísli Ferdinandsson flautuleikari veróur heióraóur
á vortónleikum Lúórasveitarinnar Svans í Tjarnarbíói
í dag fyrir fimmtíu ára samfellt starf meó sveitinni.
ORRI PÁLL ORMARSSON fékk Gísla til aó líta um
öxl á þessum tímamótum en tónleikarnir veróa hans
síðustu með sveitinni- sannkallaður svanasöngur.
áfram í hljómsveitinni - en maður getur víst
ekki veitt sér allt!“ Þótt Gísli hafi gefið Sinfó-
níuna upp á bátinn hélt hann tryggð við Svan-
inn enda starfið ekki eins tímafrekt. Þar er
hann enn. „Ég ætlaði að hætta fyrir tíu árum,
þegar ég var búinn að vera í fjörutíu ár í sveit-
inni, en ákvað að halda áfram örlítið lengur
til að slá met Sveins Sigurðssonar túpuleikara
sem starfaði í rúm fjörutíu ár í Svaninum og
missti varla úr æfingu. Kæmi það fyrir vissum
við að einhvers staðar var eldur laus en Sveinn
var brunaliðsmaður með meiru.“
Undanfarinn áratug hefur Gísli stöðugt
verið að hætta við að hætta, svo sem hann
tekur til orða, en nú er hann endanlega stað-
ráðinn í að leggja flautuna á hilluna. „Lungna-
þolið hefur minnkað, þannig að ég þarf að
hafa meira fyrir þessu en áður. Samt er ég
sannfærður um að það hafa verið not fyrir
mig allan þennan tíma; að ennþá sé púður í
karlinum. Framvegis ætla ég hins vegar bara
að hlusta.“
En hvað skyldi hafa drifið Gísla áfram, í
gegnum þykkt og þunnt, öll þessi ár? „Sumir
telja mig hálfgert fyrirbrigði, að halda áfram
starfi svona lengi. Ég hef hins vegar oft sagt
að sumum þyki gaman að spila á spil en mér
á hljóðfæri. Mér fellur mjög vel að starfa með
þessum bráðefnilegu unglingum sem_ eru svo
vel menntaðir í sínum hljóðfæraleik. Ég minn-
ist þess þegar við vorum að æfa Florentine-
Morgunblaóið/Kristinn
GÍSLI Ferdinandsson
mars eftir Fusik, fljótlega eftir að ég byijaði
í Svaninum en í honum er kafli sem aldrei
ætlaði að spilast rétt, þrátt fyrir stífar æfing-
ar. Fyrir fáeinum árum tók þáverandi stjórn-
andi þennan sama mars fram og setti á nótna-
púltin en þá var stór hluti hljóðfæraleikaranna
nýkominn úr unglingasveitinni. Þeir byijuðu
á því að lesa verkið yfir af blaðinu og síðan
rann þessi erfiði kafli í gegn - án minnstu
fyrirhafnar. Þetta var góður prófsteinn á getu
þeirra.“
Sigur á Norðmönnum
Gísli segir að margs sé að minnast frá þess-
um fimmtíu árum og nefnir hljómplöturnar
tvær sem Svanurinn hefur sent frá sér í því
samhengi, 1968 og aftur 1980, á fímmtíu ára
afmæli sveitarinnar. Markaði sú fyrri, sem
hafði að geyma fimm lög, tímamót en Gísli
segir að hún sé talin fyrsta platan með stereó-
upptöku hér á landi. „Upptaka þessi var veru-
lega frumstæð en hún var gerð í verksmiðju-
húsnæði í Síðumúla, þar sem við höfðum æf-
ingaaðstöðu. Minnir mig að stereóið hafi feng- v
ist með því að setja hljóðnema á salerni á
annarri hæð.“
Jafnframt segir Gísli að sitthvað spaugilegt
hafi á daga sveitarinnar drifið og rifjar upp
atvik sem átti sér stað þegar Svanurinn fékk
loksins tækifæri til að spila á Laugardalsvellin-
um, eftir að hafa sótt það stíft um tíma. „Það
var kappleikur á milli íslands og Noregs og
varð að samkomulagi að við gengjum í skraut-
göngu inn á völlinn áður en hann hæfist. Það
var strekkingsvindur og á miðju vallarins varð
einn blásaranna fyrir því óláni að húfan fauk
af honum. Stjórnandinn hafði brýnt það fyrir
öllum að halda réttri röð, hvað sem á dyndi,
en þessi blásari gleymdi sér hins vegar og
hljóp af stað á eftir húfunni. Það var norðan-
vindur og húfan fauk í suðurmarkið, við mik-
il fagnaðarlæti áhorfenda sem skiptu þúsund-
um þennan dag. Viti menn, við unnum leikinn
óvænt, en allir bjuggust við sigri Norðmanna,
og þegar sigurmarkið var gert lenti boltinn á
nákvæmlega sama stað í markinu og húfan
hafði gert áður. Sögðu sumir að Svanurinn
hefði átt mikinn þátt í þessum frækna sigri.“
Tónleikarnir í Tjarnarbíói í dag hefjast klukk-
an 14. Á efnisskrá verða meðal annars Prelude
for an Occasion eftir Gregson, Valdresmarsj
eftir Hanssen, Fantasía um bresk sjómannalög
eftir Langford, Norsk ballaða eftir Penders,
þar sem Andrés Björnsson mun leika einleik á
flygilhom, Sandpappírsballett eftir Leroy And- • '
erson og suður-amerískir tónar sem nefnast
Fuglar Brasilíu og hafa ekki heyrst hér á landi
áður. Stjórnandi Lúðrasveitarinnar Svans er
Haraldur Árni Haraldsson.
ÞAÐ ER KALT, DIMMT OG DJÖFULLEGT
Finnski listmólarinn Antti
Linnovaarq opnar sýn-
ingu í Norrænq húsinu í
dag kl. 15 sem hann
nefnir Minning - lands-
lag. I samtali vió ÞRÖST
HELGASON ræóir hann
meóal annars um vand-
gnn aó vera norrænn
listamaóur, aó vera listg-
maóur þar sem er kalt,
dimmt og djöfullegt.
Morgunblaðið/Golli
„OKKUR bykir við ekkert sérstaklega góðir. Okkur finnst við vera svo ómerkilegir.
Sjálfsvorkunnin er að ríða okkur á slig," segir Antti Linnovaara um norræna listamenn.
ANTTI Linnovaara segir að sýning
sín fjalli fyrst og fremst um upplif-
anir á landslagi og jafnvel arkí-
tektúr og minningar um það.
„Sama andrúmið býr á bak við
allar myndirnar þótt þær séu allt frá árinu
1988. Þær segja allar frá upplifunum, frá því
sem gerist í undirmeðvitundinni þegar maður
kemur á einhvern stað eða sér einhvern hlut.
Þessum upplifunum, tilfinningum, vitundar-
hræringum er ekki hægt að lýsa með orðum.
Að mála er að lýsa einhveiju sem er ekki
hægt að segja frá í orðum.“
Antti er einn af eftirtektarverðustu ungu
listamönnunum í Finnlandi um þessar mundir.
Hann er fæddur árið 1960 í Borgá og lagði
stund á myndlist í finnsku listaakademíunni
í Helsingfors á árunum 1980 til 1982. Antti
hélt fyrstu sýningu sína í Borgá árið 1984
og sýndi einnig í Kotka og Helsingfors á sama
ári. Síðan hefur hann haldið einkasýningar í
ýmsum listasölum árlega, meðal annars í
Stokkhólmi, Gautaborg og í Málmey 1996.
Antti sýndi í New York árið 1992 í Bill Bace
Gallery og ári síðar í Castellani At Museum
í Niagara. Þá hefur hann tekið þátt í ýmsum
samsýningum.
Sýningin í Norræna húsinu er farandsýning
og var fyrst sýnd í Aboa Vetus & Ars Nova-
listasafninu í Ábo. Finnski listfræðingurinn
Lars Saari var sýningarstjóri og safnaði sam-
an listaverkunum og skrifar einnig grein um
listamanninn í sýningarskrá.
Audvitaö segir f ólk ad vió séum ntyrkir
Stíll Antti Linnovaara hefur meðal annars
verið nefndur næturmálverk, verk sem eru
huglæg ímynduð litaform. Sjálfur gefur hann
ekki mikið út á slíkar lýsingar.
„Nóttin er mjög breitt hugtak. Og þótt
maður máli nótt þarf maður ekki endilega að
vera að fjalla um nóttina eða myrkrið heldur
kannski þvert á móti birtuna."
-En má ekki tengja nóttina og myrkrið í
verkum þínum Finnlandi og finnsku þjóðarsál-
inni kannski. Eru Finnar ekki svolítið myrkir?
„Hvað annað á fólk að halda en að þessi
þjóð sé myrk í sálinni; það er kalt þama, dimmt
og djöfullegt. Því ætti fólk ekki að segja að
við séum myrkir í skapi? En í rauninni held
ég að við séum það nú ekki. Þetta er einhver
mýta og sjálfsagt höfum við gengist svolítið
upp í henni, En það sama hendir stundum
íslendinga og íslenska listamenn; útlendingar
vita ekki fyrr en þeir eru farnir að sjá vetrar-
myrkrið eða sumarbirtuna eða eldinn og ísinn
og náttúruna í verkum íslendinga.
Nei, myrkrið hefur ekkert meira að gera
með okkur og ykkur en aðra. Það er alltaf
verið að fella fólk og listaverk undir skilgrein-
ingar, við viljum hafa einhverja fyrirfram
gefna hugmynd um hlutina því að það er ein-
faldara. En listamaður vill auðvitað miklu frek-
ar að áhorfandinn komi fordómalaus, eins og
óskrifað blað á sýningu og reyni að upplifa
listina sjálfur, skapa sína merkingu sjálfur.“
Sjálfsvorkun norrænna
listamanna
Antti segir að megineinkenni á norrænum
listamönnum sé að þeir vorkenni sjálfum sér
svo mikið. „Okkur þykir við ekkert sérstaklega
góðir. Okkur finnst við vera svo ómerkilegir.
Sjálfsvorkunnin er að ríða okkur á slig.
En við gleymum því að við eigum þennan
einstaka menningararf, til dæmis bæði íslend-
ingar og Finnar, og söguna og náttúruna sem
á engan sinn líka. Og þetta norræna, þetta
kalda, dimma og djöfullega veitir okkur kraft
sem engir aðrir hafa. Við verðum að hætta
að vorkenna okkur og fara að vinna úr því
sem við höfum. Sjálfur hef ég reynt það. Ég
vil vinna með það sem skilur okkur frá hinum, *
frá miðjunni. Það er styrkur í því að vera
öðruvísi.“
-En er ekki nauðsynlegt að vera í sam-
bandi við miðjuna? Og eru norrænir myndlist-
armenn ekki svolítið einangraðir?
„Aðalatriðið er að við þekkjum veruleika
okkar, að við vitum hvert gildi þess er að
vera norrænn. Einangrun er held ég ekki til
vegna þess að það er sífelld hreyfing á lista-
mönnum, þeir eru sífellt á fartinni út um allar
trissur; hér er ég að sýna á Islandi og ekki
mjög langt síðan ég sýndi með íslenskum lista-
manni í New York.
Ég held líka að við getum verið áhugaverð-
þótt við séum ekki í miðjunni, þótt við séum
út á jaðri listheimsins. Jaðarinn getur haft
sína kosti. Og jaðarinn er alltaf í einhveijum
tengslum við miðjuna. Við eigum í stöðugum
samræðum við miðjuna.“
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. APRÍL 1997 1 9 r