Lesbók Morgunblaðsins - 14.06.1997, Blaðsíða 16

DAGBOKARÞANKAR
• •
FRA KOLDUM VOR-
DÖGUM í SVÍÞJÓÐ
ÞEGAR ég lendi á Arlandaflug-
velli í Stokkhólmi þ. 19. maí
í ár, finnst mér sem ég hafi
verið þar í gær. Mér er þó
ljóst að það eru hvorki meira
né minna en 11 ár frá þvi ég
kom þar síðast. Svona er
tíminn farinn að líða hratt i
huga manns. í gamla daga kom ég til lands-
ins i fyrsta skipti sem sumarflugfreyja hjá
Loftleiðum. Við hjá Loftleiðum, eins og það
var orðað á máli flugfólks, flugum reyndar
aldrei á Arlanda, heldur lentum í Gautaborg
á leið okkar til Helsingjaborgar eða Kaup-
mannahafnar. Viðdvölin í Gautaborg var allt-
af mjög stutt, en ég man að við höfðum rétt
tíma til að fá okkur í svanginn á vallarveit-
ingahúsinu og alltaf pöntuðum við síldar-
bakka. Enginn okkar var þó almennt sólgin
í síld, borðuðum hana helst ekki heima á
íslandi, en löngun okkar var slík í sænsku
síldarréttina sem voru lagaðir úr Íslandssíld,
að flugstjórinn var látinn panta hana um
leið og við komumst í talsamband við Gauta-
borg á leiðinni utan.
A sjöunda áratugnum, þegar ég var hætt
að fljúga og farin að vinna sem leikkona,
lenti ég svo á leikaraviku í Stokkhólmi á
vegum Félags íslenskra leikara. Þetta var
síðla hausts 1967, ég var að leika og æfa
bæði hjá Þjóðleikhúsi og Grímu í Tjarnarbæ
og varð fyrir því óhappi að fótbrotna á leið
minni í kræklingafjöru upp í Hvalfjörð. Ég
man að leikkonurnar Margrét Guðmundsdótt-
ir og Bríet heitin Héðinsdóttir æfðu inn fyrir
mig og tóku við hlutverkunum, en ég fékk
í staðinn þetta fína boð á leikaravikuna í
Stokkhólmi og lét ekki gifsið á fætinum aftra
mér. Tilgangur boðsins var að gefa leikurum
kost á að hitta starfsfélaga sína á Norður-
löndum og skoða leiksýningar. Ég gat þakk-
að fótbrotinu margt, ekki bara ferðina, sem
ekki hefði verið farin nema vegna þess að
ég var óvinnufær, heldur líka athyglina sem
ég fékk út á það. Við fengum eitt kvöldið
tækifæri ti! að sjá Kátu ekkjuna, þar sem
sjálfur stórleikarinn og stjaman Jarl Kulle
lék kvennagullið Danilo. Eftir sýninguna var
okkur boðið í náttverð og dans og þar mætti
stórleikarinn, gekk rakleitt til min og bauð
mér upp í dans. Með gifsaðan staurfót sveifl-
aði hann mér um gólfíð og ég gleymdi alveg
heltinni. Eftir þennan langa dans vildu blaða-
menn endilega vita hvað okkur fór á milli
og þá gat ég komið að fréttum frá íslensku
leikhúsi sem þá var í uppsveiflu.
Ferð mín nú til Stokkhólms er enn tengd
leiklist. Fótur minn er löngu gróinn, svo ekki
fæ ég athygli Jarls Kulle út á hann. Þó
Kulle sé ekki lengur í aðalsviðsljósinu, veit
ég hann flytur „áramótaræðuna“ í sjónvarp-
inu, fer með ljóð Tennysons Nýársklukkumar
af snilld og Svíar hlusta og horfa á með
andakt. Eftir það má skála fyrir nýju ári. í
þetta sinn ætla ég líka að hitta leikhúsfólk
að máli og skoða eins margar sýningar leik-
húsanna og mér er unnt þessa fáu daga sem
ég dvel í landinu, halda smáfyrirlestur um
íslenskt leikhús og fleira og sjá síðustu sýn-
ingu á „Leitt hún skyldi vera skækja" sem
Þjóðleikhúsið sýnir á leiklistarhátíð hjá
Riksteatem. Þar sem eiginmaður minn, Erl-
ingur Gíslason, tekur þátt í sýningunni fannst
okkur tilvalið að fara saman til Svíþjóðar um
hvítasunnuna og lengja ferðina þannig hjá
honum í annan endann.
Lidingö
Þennan dag sem við lendum á Arlandaflug-
velli eru enn tveir dagar í leiklistarhátíðina.
Þá daga ætlum við til fyrirlestra og dvalar í
stóm villunni eða litlu höllinni í Lidingö, þar
sem gestgjafar okkar em heiðurshjónin Sigrún
Jónsdóttir og Thorsten Folin. Þau hjón em
verðugir sendiherrar íslands á sænskri gmnd,
gestrisni þeirra er rómuð, jafnt hjá sænskum
Leiklistarhátíó í Stokkhólmi var tilefni Svíþjóðarferð-
ar BRYNJU BENEDIKTSDÓTTUR fyrir skömmu. Á
þessari leiklistarhátíð var m.a. á dagskrá sýning
Þjóðleikhússins á Leitt hún skyldi vera skækja.
En ferðin fór í fleira en leiklistina og í þessari grein
rifjar Brynja upp fyrri ferðir til Stokkhólms, sem
hún fór sem flugfreyja og leikkona, og tíundar
það sem á dagana dreif í þessari ferð áður en
til leiklistarhátíðarinnar kom. Þar ber hæst drauma
fólks um að bjarga happafleytunni Skaftfellingi
upp á Víkurfjörurs og Emblufund, þar sem saltstauk-
urinn bíður þeirrar, sem kann að bjóða Gróu
á Leiti til samkvæmisins.
sem íslenskum. Þegar við ætlum að fara að
stíga upp í rútuna inn í bæinn em þau mætt
til að taka á móti okkur og eftir það þurfum
við hvorki að hugsa né skipuleggja, allar búk-
sorgir em úr sögunni þessa tvo daga fram
að leiklistarhátíð. Sigrún er búin að stofna
menningarklúbb íslenskra kvenna í borginni
sem þær kalla Emblu. Næsta kvöld verður
fundur hjá þeim og öðmm gestum boðið og
við það tækifæri bað hún okkur Erling að
halda stutt erindi. Á leiðinni inn í borgina
tala þau eldhugamir Sigrún og Thorsten um
hjartans mál sitt, skipið Skaftfelling sem ligg-
ur nú í slipp í Vestmannaeyjum síðan 1963.
Þau vilja flytja það til Víkur í Mýrdal, gera
það að verðugu minnismerki um þessa happa-
fleytu Skaftfellinga frá 1916. Þá var skipið
smíðað í Danmörku en fé til smíðanna var
safnað hjá bændum og búendum í sýslunni,
allir sem vettlingi gátu valdið gáfu fé til fram-
kvæmdanna, ríkir jafnt sem fátækir. Skipið
flutti svo vömr frá og að þessari hafnlausu
strönd, en óbrúaðar jökulár gerðu alla vöm-
flutninga mjög erfíða inn í sýsluna. Skipið
kom að ströndinni og árabátar selfluttu vör-
una milli lands og skips.
Við Erlingur reynum að leiða talið að Sví-
þjóðarmálum meðan við þjótum eftir hrað-
brautinni í volvónum hjónanna; þau segja
leikhúsin í mikilli lægð, vorið láti standa á
sér, Svíar séu í vanda vegna atvinnuástands
og flóttamannavandamáls. Það er hrollkalt,
hitinn kemst ekki yfír 10 gráður og út um
bílgluggana sjáum við eplatré og kirsubeija-
tré sem berjast við og ná varla að blómstra
þó komið sé langt fram í maí. í hverfínu sem
við keyrum um virðist meirihluti fólksins á
götunum vera litaður. Við sjáum bregða fyr-
ir fólki upprunnu úr öllum heimshomum.
Sumt er önnur, jafnvel þriðja og fjórða kyn-
slóð innfluttra Svía, sem löngu eru orðnir
Svíar. Þegar út á Lidingö er komið sést ekki
litaður maður.
Eyjan er eiginlega í miðborginni, það tek-
ur sjö mínútur að komast út á hana með
jarðlestinni. Hún kallast varla úthverfí lengur
miðað við Hallunda þar sem aðsetur Ríkisleik-
hússins er og leiklistarhátíðin verður til húsa.
Lidingö var áður fyrr sumarhúsabyggð þeirra
sem meira máttu sín í þjóðfélaginu. Þar eru
gamlar villur og nýjar, en tekist hefur að
varðveita eyjuna líka sem fólkvang þar sem
villt dýr þrífast enn, svo sem dádýr, hérar
og kanínur. Við leikum okkur að orðum um
leið og við notum tækifærið til að æfa
JARL Kulle í Kátu ekkjunni fyrir þrjátiu árum.
HAPPAFLEYTAN Skaftfellingur viA Vestmannaeyjar. Nú er hann í gamia slippnum, full-
ur af sandi og vikri frá gosinu 1973.
„sænskuna" okkar á Thorsten eða Þorsteini
eins og við köllum hann stundum upp á ís-
lensku. Hvað þýðir orðið Liding, af hveiju
er það ekki með ypsílon, þá væri eitthvert vit
í orðinu. Þorsteinn segir það ekki þýða neitt,
en hleypur samt strax inn í bókasafn sitt við
heimkomuna, og finnur í gamalli orðabók að
orðið hafí verið skrifað með ypsílon á 15.
öld. Þá þykjumst við strax skilja merking-
una: Lýðangsey eða Fólkvangsey. Þorsteinn
hristir höfuðið yfir þessum skrítnu íslending-
um, sem alltaf eru að grafa upp rætur alls.
Stóra villan eóa litla höllin
Að koma inn í litlu höllina er eins og að
ganga inn í Strindbergsleikrit. Þetta hús sem
við köllum höll var byggt upp úr aldamótum
og keypt af foreldrum Þorsteins þegar þau
ákváðu að minnka við sig húsnæði, flytja úr
stóru höllinni fyrir norðan í minna hús. Hús-
búnaður og glæsileiki heimilisins minna á
fyrri tíma. Listaverk Sigrúnar, batikmyndim-
ar sem hleypa rómantískri birtu í gegnum
sig og lýsa upp veggina, gefa heimilinu þó
nútímablæ og auka á alþjóðleikann.
Á stöpli í bókasafninu stendur smækkað
módel úr silfri af sellulósasuðukatlinum sem
afabróðir Þorsteins fann upp og faðir hans
verkfræðingurinn byggði inn í verksmiðjur
fjölskyldunnar í Svíþjóð, en faðir hans flutti
þekkinguna til annarra landa. í Frakklandi
dvaldist hann um hríð og varð ástfanginn
af aðalsmeynni Margréti de la Moussaye de
Kergenano. Hún hreyfst svo af þessu sænska
glæsimenni að hún braut allar brýr að baki
sér, fylgdi kalli ástarinnar og giftist honum
og flutti til hinnar köldu Svíþjóðar. Þorsteinn
er þó fæddur í París því móðir hans, Gabý,
eins og hún var kölluð, tók sér alltaf ferð á
hendur heim til Frakklands til að fæða börn-
in sín. Þorteinn hefur alltaf haft sterk tengsl
við ættmenni sín í Frakklandi, franska er
hans móðurmál og var töluð á heimili hans.
Hann þykist fínna franska blóðið og franska
skaphitann í konu sinni Sigrúnu sem er fædd
í Skaftafellsýslu, hefur talið sér trú um að
þar hafí franskir sjómenn komið við sögu.
Við Erlingur fáum stóra svítu til umráða
sem Sigrún kallar biskupssvítuna, því Pétur
Sigurgeirsson og Sólveig kona hans gistu þar
á árum áður þegar verið var að vígja verk
Sigrúnar í sænskri kirkju. Á koddaverum
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 14. JÚNÍ 1997