Lesbók Morgunblaðsins - 05.07.1997, Blaðsíða 11

cffllny cftlmy L r' II I1 ;ihS „uilllrtíl II1; A Stimy I&Í ;

'% íi i
& T LL, SÖ 1 'j-fi I R l -A . S&rmy 7 T • i L J Siitnj SiLmy
cJS/mvj i cfÍArij. ( Ær <—6>r4—• 1 1 3L? i oföímj 1 SJCuxy ;Í'Lj li.jj öí*7f ují.

.tv.v,r .>AV >• 'ýiWM''•'■'-i ■ ■ ■ * J > -''i
’ÍM SM.
MYND 4. Útfærsluhugmynd A. Johnsens o.fl. að deiliskipulagi í vesturbæ (Sólvellir).
MYND 5. Deiliskipulag i Skólavörðuholti. MYND 6. Titlöguuppdráttur Guðjóns Sam-
Uppdrátturinn birtist í Lesbók Morgun- úelssonar að deiliskipulagi kringum
blaðsins 29. nóvember 1925. Landakot o.fl. frá fyrri hluta þriðja tugar
aldarinnar.
um landakaupin. Var það árið 1905. Forysta
bæjarins barðist hart gegn öllum áformum
félagsins og því gekk hvorki né rak með hafn-
arframkvæmdirnar. Fór svo að eigendurnir
buðu bænum eignina til kaups árið 1909.
Bærinn hafnaði boðinu, enda þá farinn að
huga að framkvæmdum norðan vert á nesinun.
En nú blandast Einar skáld Benediktsson
inn í málið og 1913, nánar tiltekið 2. júlí fær
fyrirtæki hans afsaí fyrir landinu. Allt fram
til 1932 taldist Skildinganes til Seltjarnarnes-
hrepps, en það ár féll lögsaga yfir landinu til
Reykjavíkur.
I vörslu borgarinnar er skipulagsuppdráttur
dags. 1917, ættaður frá fyrirtæki Einars.
Hann er áritaður af E.C. (Eggert Ciassen?)
9. júlí 1942 þessum orðum „Seldar lóðir inn-
teiknaðar" (mynd 3. Er uppdrátturinn að öllum
líkindum notaður við uppgjör vegna lóða sem
fóru undir flugvöllinn, en á fjórða áratugnum
eignaðist Milljónafélagið land þetta. Löngu
seinna eða árið 1946 gerir bærinn deiiiskipu-
lag að mestum hluta lands þess, sem utan
flugvallarins lenti og loks nú undir lok aldar-
innar, hillir undir endanlegan frágang þess
skipulags.
Forsetaslrœti og Fjölnisstræti.
Skipulag á Landakotstúni
Snemma á öðrum áratug aldarinnar tóku
nokkrir borgarar sig saman um kaup á spildu
úr Landakotstúni, í því augnamiði að láta skipu-
leggja landið fyrir íbúðarvillur. Kölluðu þeir
landið Sólvelli. Stuttu seinna var hengd upp
götuauglýsing (mynd 4) í bænum. Með því
átti að vinna málinu fylgi og fá menn til að
tryggja sér lóðir, þannig að hægt væri að hefj-
ast handa þegar ófriðnum og dýrtíðinni lyki.
Ekki voru það einungis utanaðkomandi
aðstæður, sem stóðu framkvæmdum fyrir þrif-
um, því mikil bréfaskipti voru í gangi vegna
gatnalagninga svo og vatns- og skolplagna.
Þá vildu landeigendur ráða nöfnum á götum
í hverfinu og með bréfi, dagsettu 19. nóvem-
ber 1919, gerðu þeir eftirfarandi tillögu að
götunöfnum.
Forsetastræti (heitir Sólvallagata)
Fjölnisstræti (heitir Ásvallagata)
Sunnugata (heitir Ljósvallagata)
Egilsgata (heitir Biómvallagata)
Hofsgata (heitir Hofsvallagata)
Eftir að skipulagslögin tóku gildi gerði
Guðjón Samúelsson tilllögu að deiliskipulagi
bæði í vestur- og austurbæ. Tók hann í tillög-
um sínum mjög tillit til þeirra hugmynda, sem
fyrir hendi voru (sjá myndir 5 og 6).
„Gatnalinuskipulag
i Vestwrbw"
í fórum Borgarskipulags er m.a. til afrit
af Reykjavíkurkortinu frá 1902, þar sem lega
gatna í vesturbæ frá Bræðraborgarstíg í vænt-
anlegt Garðastræti og frá Vesturgötu í vænt-
anlega Túngötu er dregin inn með rauðu
„tússi“. Á uppdráttinn er ritað: „Gatnalínu-
skipulag í Vesturbæ" og merkið 90/19, sem
þýðir að uppdrátturinn hafi fylgt 90. máli
byggingarnefndarinnar frá 1919. (Mynd 6)
Bæjaryfirvöld höfðu verið að samþykkja götur
á svæðinu frá aldamótum. Þannig var t.d.
Stýrimannaskólinn samþykktur 1898. 1920
komst svo endanlega skriður á byggingamál
hverfisins með því að bæjarstjórn samþykkti
niðurrif tveggja kofa, sem stóðu í götustæði
Garðastrætis.
Lög um skipulag
baeja eg kauptwna
Ofangreind lög tóku gildi 27. júní 1919,
en menn flýttu sér hægt í þá daga, enda
kannski engin ástæða til óðagots, því það var
ekki fyrr en 8. mars 1924 að Skipulagsstjórn
ríkisins og Byggingarnefnd ríkisins héldu sam-
eiginlegan fund og kusu samvinnunefnd um
skipulagsmál. Nú vill svo vel til að gerður var
uppdráttur að bænum eftir mælingum frá
1920 (kort Egils Hallgrímssonar). Á þeim
uppdrætti sjást mjög greinilega útlínur bæjar-
byggðarinnar eins og þær voru, þegar skipu-
lagslög tóku gildi. Samkvæmt þeim uppdrætti
var mestur hluti vesturbæjar óbyggður svo
og Skólavörðuholtið, en Kvosin, Þingholtin og
Skuggahverfið byggð. Athyglin beinist því í
fyrstu að þessum svæðum.
Vesturbaer
Þann 26. október 1926 samþykkti sam-
vinnunefnd um skipulagsmál uppdrátt að
gatnaskipulagi sunnan Túngötu að Hringbraut
og vestan Bræðraborgarstígs að Garðastræti-
Ljósvallagötu. Jafnframt var samþykkt að
gera heildaruppdrátt af svæðinu Suðurgata,
Hringbraut, Bræðraborgarstígur, Vesturgata,
„með því að skipulag á þessu svæði er nú
fullgert frá nefndarinnar hendi“. Frá þessum
uppdrætti er síðan gengið og hann samþykkt-
ur 6. apríl 1926. 1 uppdráttasafni Guðjóns
Samúelssonar er skipulagsuppdráttur, sem
mjög sennilega er þessi uppdráttur, eða a.m.k.
mjög skyldur honum. Því miður er hann ódag-
settur, en frávik frá ástandi í dag fyrst og
fremst á reit við Bræðraborgarstíg, milli Sól-
vallagötu og Túngötu. Tel ég því miklar líkur
á að þetta sé sá uppdráttur sem á er minnst.
Austurbær
Af ýmsum bókunum samvinnunefndarinnar
o.fl. virðist mega ráða að svipaður uppdráttur
þeim um vesturbæinn væri til um austurbæ-
inn. Ekki tókst þó að finna hann í vörslu borg-
arinnar eða húsameistara. Fyrir tilviljun kom
í ljós að uppdrátturinnn ásamt greinargerð
hefði birst í Lesbók Morgunblaðsins 29. nóv-
ember 1925 (mynd 5). Þetta eru bestu og
einu upplýsingarnar sem nú eru handbærar
að svo komnu máli og læt ég þær fylgja hér
með.
Um skipulagsuppdráttinn
Hjer birtist skipulagsuppdráttur yfir hluta
af Áusturbænum, eins og skipulagsnefndin
eða hin svonefnda „samvinnunefnd" hefir frá
honum gengið. Samþykki bæjarstjórnar um
skipulag þetta er ekki fengið að öllu leyti.
Þarna er „háborgin“ á Skólavörðuholtinu,
sem myndin var af hjer í blaðinu í fyrra,
Landsspítalinn, Járnbrautarstöðin, í einu orði
sagt allar þær helstu byggingar sem nú sveima
í loftinu fyrir hugskotssjónum manna. Þ.e.a.s.
Landsspítalinn er orðinn það jarðbundinn, að
nú er farið að flytja til hans sand sunnan úr
Öskjuhlíð.
Eins og menn vita, á Landsspítalinn að
standa suður á Grænuborgartúni, austan vert
við _ Kennaraskólann.
Á uppdrættinum sjást allar hinar fyrirhug-
uðu 9 byggingar hans.
Aðalbyggingin í miðjunni syðst, með fram-
hlið suður að Hringbraut. Eigi verður sú bygg-
ing öll gerð nú, heldur aðeins miðhluti hennar
með útbyggingunum litlu þremur.
Vestan við aðalbygginguna, við Laufásveg
(um það bil, þar sem nú er Kennaraskólinn,
á að vera hús fyrir starfsfólk), en austast við
Hringbrautina læknabústaður.
Auk miðpartsins úr aðalbyggingunni á nú
að reisa húsið, sem standa á í miðri húsaþyrp-
ingunni. Þar á að vera eldhús, þvottahús og
bústaður starfsfólks á meðan ekki er meira
bygt. Einnig á nú að reisa nokkurn hluta af
nyrsta húsinu. Þar eiga að vera rannsóknar-
stofur. Seinna á og þar að vera kapella og
líkhús. Þau fjögur hús sem enn eru ótalin,
eiga að verða deildir spítalans, farsóttahús
o.s.frv.
Austan við Landsspítalann, meðfram Hring-
brautinni taka við knattspyrnuvellir með leik-
fimishúsi, sundlaug og tennisvöllum, og síðan
„Stadion“, eða íþróttasýningasvæði. Er eigi
fullráðið enn að þeirri tilhögun verði haldið
sem uppdrátturinn sýnir.
Þá tekur við „háborgin" á Skólavörðuhæð-
inni. Á miðju torginu er kross-kirkjan, sem
mikið var talað um í fyrra. Grunnflötur henn-
ar - eins og við er að búast - ekki „kirkju-
legri“ að sjá, en myndin sú í fyrra.
Skólavarðan er sem svartur depill norðvest-
an við kirkjuna. Eftir uppdrættinum að dæma,
er Iengd þessarar fyrirhuguðu kirkju 4-5 sinn-
um „lengd“ Skólavörðunnar. Gólfflötur kirkj-
unnar yrði rúmlega 20 sinnum gólfflötur
„vörðunnar.“ Geta menn því af því ráðið hve
kirkjan á að taka mikinn „mannfjölda."
Suðvestanvið torgið er hús Einars Jónsson-
ar teiknað alsvart, með tveim álmum óbygðum
við báða enda. Austanvið það hið almenna
listasafn. En suðaustanvið torgið háskólinn
og stúdentagarðurinn. Norðan við stúdenta-
garðinn er barnaskólinn, sem á að fara að
reisa á næsta ári.
Austanvið Hringbrautina er járnbrautin
teiknuð, með skiftibrautum stöðvarinnar.
Stöðin sjálf löng bygging og mjó vestanvið
brautina.
Frá stöðinni á svo hafnarbrautin að liggja
í norður, vestanvið Gasstöð, norður í Skúla-
götu og eftir henni vestur til hafnarinnar.
Bærinn innan Hringbrautar
Ekki er ástæða til að hafa þessa samantekt
um elstu deiliskipulagsuppdrætti borgarinnar
öllu lengri. Ákveðið hafi verið að fella þessar
tvær tillögur ásamt gömlu byggðinni saman
í heildartillögu að byggð innan Hringbrautar.
Á fundi samvinnunefnda um skipulagsmál í
janúar 1928 var samþykkt tillaga að byggð
innan Hringbrautar. Þann 21. janúar 1930
var ákveðið „að leggja skipulagsuppdráttinn
fyrir bæjarstjórn með lýsingum, athugasemd-
um og öðrum plöggum eins og hann liggur
nú fyrir.“ Um frekari afgreiðslu málsins náð-
ist aldrei samstaða og svo fór að tillagan var
numin úr gildi - svo sem skipulagslög gerðu
ráð fyrir - með lögum nr. 96/1932 og verða
þar kaflaskipti í skipulagssögu borgarinnar.
Höfundur er fyrrverandi skrifstofustjóri
Borgarskipulags.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 5. JÚLÍ1997 1 1