Lesbók Morgunblaðsins - 05.07.1997, Blaðsíða 13

■
ur geta hæglega sett sig í spor söguhetjunn-
ar sem má ekki vamm sitt vita. Megintilgang-
urinn er að skemmta áhorfandanum. Síðast
en ekki síst eru skil milli góðs og ills deginum
ljósari. Myndir Spielbergs eru öðrum þræði
nútímaþjóðsögur þar sem Spielberg er sögu-
maður og les fyrir gjörvallri heimsbyggð.
Nokkru fyrr en Spielberg kemur til skjal-
anna voru sögupersónur í bandarískum
myndum tvíræðari en áður hafði þekkst. John
Wayne féll í ónáð. í hans stað kom andhetj-
an. Spielberg og félagar létu slíka gallagripi
lönd og leið. í myndum þeirra ríða hetjur um
héruð rétta það sem rangt er gert. Mannlega
bresti er hvergi að finna í fari þeirra.
Undrabarn
Návígi (Close Encounters of the Third
Kind) segir frá komu geimskips til jarðar.
Er myndin eins konar undanfari E.T. Spiel-
berg hlaut útnefningu til óskarsverðlauna
fyrir vikið og fékk nokkurn veginn fijálsar
hendur til að gera næstu mynd sína, 1941.
Myndir Spielbergs geta verið fremur gróf-
ar í sniðum, tónlist oft yfirdrifin og fá smáat-
riði í leik og handriti gleðja hugann. Í 1941,
sem er að nafninu til gamanmynd, kom þessi
veikleiki Spielbergs berlega í ljós. íburðar-
miklar tæknibrellur koma í stað framvindu
sögunnar, hávaði og læti í stað raunverulegr-
ar kímni.
Myndir Spielberg fóru mikla sigurför um
heim allan í byrjun níunda áratugarins. Leit-
in að týndu örkinni varð með vinsælustu
myndum kvikmyndasögunnar. Efnið sótti
Spielberg til ódýrra þáttaraða sem sýndar
voru undan aðalmyndunum í þann tíð er
áhorfendur fengu að sjá heila dagskrá af
myndum fyrir andvirði eins bíómiða. Myndir
þessar áttu hug og hjarta Spielbergs er þær
voru endursýndar í sjónvarpi á uppvaxtarár-
um hans.
E.T. hringir heim
E.T. er með vinsælustu myndum kvik-
myndasögunnar. Tekjur af miðasölu í Banda-
ríkjunum námu 228 milljónum Bandaríkja-
dala og ófáar E.T. dúkkur rötuðu í jólapakk-
ana árið 1982. Spielberg gekk bónleiður milli
áhrifamanna í Hollywood með handritið und-
ir handarkrikanum en fékk ávallt synjun.
Menn töldu að börn gætu ekki fundið til með
forljótum geimálfi sem segði fátt annað en
„E.T. hringja heim.“
Spielberg hlaut aftur útnefningu til óskars-
verðlauna fyrir E.T. Verðlaunin fékk hann
ekki fremur en fyrri daginn. Margir furðuðu
sig á þessari niðurstöðu dómnefndar og þótti
sem verðlaunanefndinni væri í nöp við Spiel-
berg.
Krókur á máti bragói
Krókur (Hook) er lesning Spielbergs á
ævintýrinu um Pétur Pan. Sagan sem slík
er reyndar meingölluð. Hvaða strák dreymir
ekki frekar um að vera bráðskemmtilegur
sjóræningjaforingi en væminn álfur sem
flögrar milli barna og telur þeim trú um að
þau geti flogið? Myndin hlaut dræmari að-
sókn en aðrar myndir Spielbergs og gagnrýn-
endur létu sér fátt um finnast. Var engu lík-
ara en Spielberg væri að reyna að herma
eftir sjálfum sér og fórst það illa.
Pétur Pan fullorónast
Áður en Spielberg gerði Krók mátti merkja
að leikstjórinn brynni í skinninu að fá takast
á við hátíðlegra söguefni. Skáldsagan Purp-
uraliturinn (The Color Purple) eftir Alice
Walker segir frá harðri lífsbaráttu blökku-
konu í Suðurríkjum Bandaríkjanna. Myndin
var vel gerð eins og við mátti búast. Gagnrýn-
endur töldu sig aftur á móti sjá þess merki
að Spielberg væri ekki vanur að fást við svo
alvöruþrungið yrkisefni.
Næsta „alvörumynd“ Spielbergs, var Veldi
sólarinnar (The Empire of the Sun). Sam-
nefnd skáldsaga eftir J.G. Ballard er sjálfs-
ævisöguleg. Segir þar frá dvöl höfundar í
fangabúðum Japana í seinni heimsstyijöld
er hann var barn að aldri. Sögumaður í bók
Ballards er margræð persóna. Bókin lýsir því
hvernig æska og sakleysi glatast á ófriðar-
tímum. Drengurinn í mynd Spielberg er hins
vegar einstrengingslegri og litlausari en
sögumaður í verki Ballards, líkt og leikstjór-
inn vilji forðast þá hispurslausu mynd sem
Ballard dregur upp af sjálfum sér á unga
aldri. Myndin var fyrirferðarmikil stórmynd
en fremur innantóm.
Spielberg hlýtur uppreisn æru
Listi Schindlers segir frá kaupsýslumanni
einum. Sá nýtir sér Gyðinga sem ódýrt vinnu-
afl í seinni heimsstyijöld. Smám saman tekur
Schindler hamskiptum og breytist úr klækja-
ref í bjargvætt. Þessi stakkaskipti eru ekki
beinlínis ótrúverðug en þó lítt áhugaverð í
STEVEN Spielberg að störfum.
HARRISON Ford lætur hnefana tala í Leitinni að týndu örkinni.
höndum leikstjórans.
Schindlerslistinn er skólabókardæmi um
hvað gerist þegar boðskapurinn er lofsverð-
ari en verkið sjálft. Hin flókna persóna
Schindlers kemst aldrei fyllilega til skila. Hin
eiginlegu sinnaskipti Schindlers, sem hljóta
að vera þungmiðja sögunnar, fara fyrir ofan
garð og neðan.
Nasistarnir í Lista Schindlers eru af sama
toga spunnir og illmennin í Leitinni að týndu
örkinni. Þeir eru ekki holdi og blóði klæddir
heldur alillar teiknimyndafígúrur. Spielberg
lýsir hér mesta harmleik aldarinnar, helför
gyðinga í seinni heimsstyijöld. Því verður
sérhver sögupersóna að vera trúverðug hvort
sem hún er böðull eða fórnarlamb. Því er
hins vegar ekki að heilsa í Lista Schindlers.
Þó hlotnuðust Spielberg loks hin langþráðu
óskarsverðlaun. Þótti mörgum löngu tíma-
bært að Spielberg hlyti uppreisn æru.
í myndum Spielbergs eru sögupersónur
annaðhvort algóðar eða alvondar. Öndvegis-
höfundar eiga að geta lýst mannlegri breytni
í öllum sínum margbreytileik og mótsögnum.
Leikstjórinn Spielberg sér einungis svart eða
hvítt. Spielberg hefur vissulega reynt að
bæta um betur. Hefur það hingað til reynst
honum um megn. Aftur á móti er ekki ólík-
legt að Spielberg eigi eftir að þroskast sem
sögumaður þegar fram líða stundir.
Giæst framtió
Spielberg hefur ótrauður kannað ný mið.
Hlýtur það að teljast góðra gjalda vert í ljósi
þeirrar velgengni sem Spieberg hefur notið
að hann skuli svo oft fara ótroðnar slóðir.
Minni spámenn hefðu eflaust haldið áfram í
sama dúr.
Stefið um ævintýraþrá æskunnar gengur
eins og rauður þráður gegnum myndir Spiel-
berg. Sumir eru með þeim ósköpum gerðir
að vitkast með árunum þótt við hinir séum
blessunarlega lausir við slíkt. E.t.v. endur-
speglast þroskasaga Spielbergs sjálfs í þess-
um myndum.
Nýjasta mynd Spielbergs, Amistad, greinir
frá afrískum þrælum er gerðu uppreisn um
borð í skipinu Amistad á leið til Bandaríkj-
anna. Einnig er mynd með Tom Hanks í
aðalhlutverki í bígerð. Myndum Spielbergs í r
seinni tíð má skipta í tvennt. Annars vegar
ævintýramyndir (Leitin að týndu örkinni,
E.T., Júragarðurinn og Týnda veröldin), hins
vegar „fullorðinsmyndir" á borð við Purpura-
litinn, Veldi sólarinnar, Lista Schindlers og
nú Amistad. Má rök að því leiða að Spiel-
berg reyni að sameina þessar andstæður í
myndinni Um aldur og ævi (Always) og
Veldi sólarinnar. Ef til vill tekst honum þetta
einn góðan veðurdag.
Risaeðlur hafa verið til friðs í hartnær 65
milljónir ára. Spielberg hefur gætt þessa
fomu risa nýju lífi i hinni Týndu veröld sinni.
Hvað sem þroskasögu Spielbergs líður þarf
enginn að efast um að leikstjórinn hefur jafn-
gaman af þessu uppátæki sínu og áhorfend-
ur. Er það öðru fremur lykillinn að vel-
gengni hans.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 5. JÚLÍ1997 13