Lesbók Morgunblaðsins - 26.07.1997, Blaðsíða 10

NÝIDALUR til vesturs.
YFIR SANDINN. ANNAR HLUTI
GAMANIÐ KÁRNAR
ÓTT menn þekktu leiðina yfir
Sprengisand voru stór svæði
til beggja handa með öllu
ókunn, þar á meðal svæðið
umhverfis Tungnafellsjökul,
sem Norðlendingar kölluðu
Fljótsjökul.
Tómacarhagi eg Nýldalor
Eins og fyrr segir er Sprengisandur gróð-
ursnauður að kalla. Þó má finna nokkum
smágróður með lænum og kvíslum. Einna
stærsta, gróna svæðið er Tómasarhagi vestan
undir Tungnafellsjökli. Nafnið er þannig til
komið að haustið 1835 var séra Tómas Sæ-
mundsson, prestur á Breiðabólstað í Fljótshlíð
og best þekktur sem einn Fjölnismanna, á
ferð suður Sprengisand. Hafði hann riðið norð-
ur að Garði í Aðaldal til að hitta unnustu sína.
Þegar upp á sandinn kom villtist hann í dimm-
viðri og vissi ekki hvert hann fór. Skyndilega
stoppuðu hestamir og fóm að b!ta. Var þá
ákveðið að bíða átekta uns birti til og komust
þeir þá aftur á rétta leið. Þegar Jónas Hall-
grímsson frétti af þessari ferð vinar síns orti
hann:
Tindrar úr Tungnafellsjökli
Tómasarhagi þar
algrænn á eyðisöndum
er einn til fróunar.
Þannig mun nafnið tilkomið.
Nýidalur er suð-vestan undir Tungnafells-
jökli. Líklegt er að menn hafi ekki vitað um
hann fyrr en haustið 1845. Sigurður Gunnars-
son prestur á Hallormsstað ritaði um fund
dalsins í blaðið Norðanfara árið 1876 og birti
með grein sinni bréf Þórlinds Sturlusonar á
Rauðá ritað 6. desember 1846. Þórlindur seg-
ir svo:
„Eftir tilmælum yðar klóra ég yður línur
til að segja yður frá að nú í haust sem leið
fór ég aftur að vitja um plássið sem við fund-
um í fyrrahaust fram með Fljótsjöklinum (þ.e.
Tungnafellsjökli). Við höfðum gmn á að þar
væri dalur fram og inn í jökulinn, sem óveðr-
ið sem kom orsakaði að við gátum ekki kann-
að hann. Nú fengum við bjart og gott veður,
fundum dalinn og gátum kannað hann til
enda... Dalurinn er með sléttum eyrum niður
um sig, grasi vöxnum og dalhlíðin jökulmegin
mikið há og öll grasivaxin upp að klettum,
sem voru efst í henni. Dalurinn var mikið
fallegur og góður vegur eftir honum. Við byrj-
uðum að nóni og riðum léttan fram í botn á
honum og náðum aftur út í hann miðjan og
vorum þar um nóttina. Voru þar nógar hvann-
arætur og njólar, fremur snöggt fyrir hesta
til lengdar, en merkilegir fjárhagar... Dalur-
inn snýr til hásuðurs eftir kompás, sem okkur
líka sýndist, þegar við vorum í dalnum. Ekki
fundum við neinar líkur til þess að nokkrir
menn hefðu í dalnum verið. Góðviðrasamt
held ég að þar sé í dalnum, en byljasamt mun
þar vera, þar við sáum að veðrið hafði brotið
upp njólavendi og fleygt þeim langt til. Ekki
fundum við nema tvö lömb í dalnum og fjögur
í plássinu sem við fundum í fyrra. Og 14
lambabein fundum við á leið okkar, sem votta
það, að þangað hafa lömb runnið árlega og
lifað þar framá vetur, þangað til áfreðar eða
kannske snjóþyngsli gjöra jarðlaust svo skepn-
ur lifa þar ekki af. Þar er hvorki skógur né
melland. Nú hef ég sagt yður það sem ég get
í fljótu máli um þennan dal.“
Hér segir f rá göngumönnum
Svo segir í Þjóðsögum Jóns Árnasonar:
„Starkaðsver heitir á framanverðum Gnúp-
veijaafrétti og stendur stór steinn einstakur
í verinu og heitir Starkaðssteinn. Er sagt að
nafnið sér svo til orðið að Starkaður hefir
maður heitið frá Stóruvöllum í Bárðardal, er
hafi átt unnustu sumir segja á Stóranúpi,
sumir í Þrándarholti í Gnúpverjahrepp. Einu
sinni sem oftar fór hann að finna hana en
varð úti sökum illviðurs og þreytu í verinu
undir steininum, alveg á réttum vegi. Um
sama leyti dreymdi heitmey hans, að Starkað-
ur sinn kæmi til sín og kvæði:
EFTIR TÓMAS EINARSSON
Sprengisandsleió fóru menn áóur fyrr ýmist ríó-
andi, gangandi eóa á skíóum. Mörgum varó feróin
auósótt, en oft lentu menn í hrakningum og villum.
Og sumir náóu aldrei í áfangastaó.
. Starkaöamr-
, . f V
.,S,6„núpur tBM
L~.--------iS., L
Hofsjökull
0 5 10 15 km
Trölla-
dyngja
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 26. JÚLÍ 1997
i-