Lesbók Morgunblaðsins - 09.08.1997, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
31.tölublaó - 72. árgangur
EFNI
*
Isleninga sögur
og þættir koma út í enskri þýðingu í dag
hjá útgáfufélaginu Leifi Eiríkssyni. Þetta
er í fyrsta skipti sem sögurnar og þættirn-
ir eru gefnir út í heild sinni á ensku en
verkið er í fimm þykkum bindum. Þröstur
Helgason ræddi við útgefanda og ritstjóra
verksins sem eru Jóhann Sigurðsson og
Viðar Hreinsson og höfund inngangs, Ro-
bert Kellogg prófessor við Virginíu-
háskóla.
Skáldið
á Bægisá, séra Jón Þorláksson, vann sér
til frægðar að þýða Paradísarmissi Miltons
og hjá honum kvað við nýjan tón í ljóða-
gerð, sem talinn er hafa markað tímamót.
Jón hafði áður verið prestur á Stað í
Grunnavík, en missti kjól og kall vegna
endurtekinna barneigna, en endurreistur
fékk hann nýtt brauð nyrðra. Um Jón á
Bægisá skrifar Eyþór Rafn Gissurarson.
Kvikmyndir
bygðar á efni úr sögu Rómverja með aðal-
persónum eins og keisurunum Cládíusi og
Sesar og skylmingaþrælnum Spartakusi,
voru vinsælar á tímabili ásamt kvikmynd-
um, sem byggðar voru á ennþá eldra efni
frá Forn-Grikkjum og úr Biblíunni. Stór-
myndir af þessu tagi hafa nú ekki verið
gerðar í þijá áratugi, segir greinarhöfund-
urinn, Jónas Knútsson, en sú síðasta var
afskræming á Calígúla keisara í Rómaveldi.
Sumartónleikar
í Skálholti renna skeið sitt á enda að þessu
sinni með tónleikum Tjarnarkvartettsins
og Agnethe Christensen söngkonu og Poul
Hoxbro í dag. Örlygur Steinn Sigutjónsson
hitti tónlistarfólkið að máli i Skálholts-
kirkju.
Veðmálió
er heiti á smásögu eftir Anton Tsekov, sem
hér birtist í þýðingu Guðbrands Siglaugs-
sonar og þar er óneitanlega veðmál á ferð-
inni sem þykir fjarstæðukennt, en Tsekov
notar það sem aðferð til að láta söguper-
sónu sina komast að niðurstöðu um fánýti
alls, sem mönnum þykir mikils virði.
Sverrir Haraldsson
markaði spor sin i islenska myndlistarsögu
með sérstæðri náttúrusýn sinni. Hann lést
um aldur fram árið 1985. Sýnishorn úr
ævistarfi er heiti yfirlitssýningar á verkum
Sverris sem opnar í dag að Hulduhólum í
Mosfellssbæ.
ANTONIO MACHADO
SÓLSETUR
Jóhann Hjólmarsson þýddi
Nakin er jörðin
og sálin ýlfrar við bleikan sjónhring
eins og soltin úlfynja. Hvers leitar þú
í sólsetrinu, skáld?
Ferð beiskju, því að vegurinn
er hjartanu þolraun! Vindurinn hélaður
og nóttin framundan, og biturð
langrar göngu!... Á veginum hvíta
stirðnuð tré í sortanum;
í fjarlægum hömrum
gull og blóð... Kulnuð sól... Hvers leitar þú
í sólsetrinu, skáld?
TIL GUIOMAR
Öll ást er hugsýn;
hún ímyndar sér árið, daginn
stundina og lagið;
ímyndar sér elskandann
og hinn elskaða. Ekkert getur læknað
ástina, engu skiptir hvort hinn elskaði
hafí nokkurn tíma verið til
Antonio Mochodo (1875-1939) er eitt af höfuóskáldum spænskra bók-
mennta og það skáld sem Spánverjar dá hvaó mest. Machado var lengi
frönskukennari í borginni Soria í Kastilíu. Hann studdi lýóræóissinna og hrök-
klaöist frá Spáni þegar endalok lýóræðisins blöstu vió, komst naumlega yfir
landamærin til Frakklands og dó þar.
Forsíóumyndin er af málverki Ottos Bache, Skarphéðinn vegur Þráin, frá árinu 1862. Verkið er í eigu Listasafns íslands.
FENDUR FUGLA
- OG MANNA
RABB
YRIR margt löngu kvað Jónas
fyrir munn lóunnar svo: „Lof-
ið gæsku gjafarans - grænar
eru sveitir lands, fagur himin-
hringur. - Ég á bú í beijamó,
börnin smá í kyrrð og ró
heima í hreiðri bíða; mata ég
þau af móðurtryggð, maðkinn
tíni þrátt um byggð eða flugu fríða.“
Móðurtryggðin er söm með mönnum
en flest annað hefur breyst, svo í mann-
heimi sem fugla. Nú eru flestir úti að aka
og sífellt hraðar. í fersku minni er ungæð-
isleg tilraun nokkurra hraðasinna að
hækka enn lögbundin hraðamörk á þjóð-
vegum. Það telst orðið „sumarfrí“ að fylla
bíl sinn af vaffessópé-grillkjöti, kóki,
brennivíni og bjór og þeysa síðan á honum
í sumarbústaðabyggð stystu leið og á sem
mestum hraða. Helst bæði ólöglegum og
siðlausum hraða og jafnvel hælast af því
við vini. Þá þykir fínast að ganga „lauga-
vegi“ landsins í „flís og gort-ex“ eða
þreyta esjumaraþon. I flokkum. Og helst
með háreysti og íjölmiðlafári.
Auðvitað er þetta ekki algilt en alltof
algengt. Fórnarlömb asans og ærslanna,
auk þjösnanna sjálfra, eru þeir sem leita
kyrrðarinnar og fuglarnir. Sem betur fer
geta menn fundið kyrrð á íslandi víða, en
fuglunum er nauðugur einn kostur; að
reyna að lifa af og koma upp ungum sín-
um þar sem þeir búa. Það skyggir á ferða-
gleðina á sumrin að sjá öll fuglahræin á
vegunum. Sjálfur hef ég einu sinni lent í
því að drepa stelk með bíl mínum. Þá ók
ég vissulega of hratt, nálægt hundraðinu.
Það er nefnilega þannig, hvort sem það
er tilviljun eða ekki, að löglegur ökuhraði
er fuglavænn: á áttatíu km hraða má
komast hjá fugladrápi auk þess sem fugl-
ar eiga þá meiri möguleika á að komast
undan. Annar mikill kostur við að aka á
áttatíu (og helst hægar) er sá að þá gefst
bæði farþegum og ökumanni kostur á að
njóta „grænna sveita og fagurs himin-
hrings“ auk þess sem vegkantar, lækir
og tjarnir meðfram vegum, mýrar og
móar í nánd hafa umbreyst á fáum árum
eftir að vegirnir voru klæddir malbiki: nú
dafnar blóma- og grasalíf svo undrum
sætir og sé grannt skoðað má sjá mó- og
vaðfugla sýna listir sínar nánast við veg-
fótinn. Víða vex nú þrílit fjóla í vegköntum
og litkar börðin, litlu fjær logar hófsóleyj-
an í skurðlæk þar sem óðinshanar
hringsnúast í sínum villta vatnadansi.
Jaðrakinn virðist nú orðið dreifður um
allt land og má jafnvel sjá hann úr bil á
ferð, sé nógu hægt ekið. Fyrr í sumar
sáum við hjónin branduglu fljúga listflug
framan við bílinn og fengum við notið
þess eingöngu vegna þess að við vorum á
hægri ferð; þannig höfum við einnig verið
svo heppin að horfa á fálka, sem sat á
veginum en hóf sig til flugs er við nálguð-
umst og flaug nánast kringum okkur í
makindum. Þar eð við vorum ekki að flyta
okkur tókst okkur að finna bílnum stað
við vegbrúnina, námum þar staðar, gripum
sjónaukann og fylgdumst með honum dá-
góða stund. Slíkt sjónarspil er meira virði
en 30 þátta sápuópera í sjónvarpi.
Vegagerðin á hrós skilið fyrir sinn þátt
í því að fegra umhverfi veganna og fyrir
áningarstaðina, sem settir hafa verið upp
víðsvegar. En betur má ef duga skal og
þarf að setja miklu víðar upp útskot til
að gera okkur kleift að nema staðar til
að njóta náttúru og kyrrðar.
Satt að segja blöskrar manni skeyt-
ingarleysið gagnvart fuglum þessa lands
og þeir eiga sér fáa málsvara en alltof
marga féndur. í þéttbýli elta þá og unga
þeirra sílspikaðir kettir sem vafra um oft-
ast í reiðileysi (meðan pabbi, mamma,
börn og bíll eru í sumarflísinu) og of oft
bjöllulausir eða með of litla bjöllu. Skyldu
engin lög ná til kattahalds eins og hunda?
Það er eðli katta að veiða en þrastarung-
ar, varla fleygir, eiga litla möguleika á
undankomu nema vel heyrist í kattabjöllu.
Því ættu allir kattahaldrarar að vera skyld-
ugir til að setja bjöllur um háls katta sinna.
Á virkum sumardögum birtast svo gengi
„unglingavinnuþyrla" með ærandi hávaða
og bensínmengun sem allt ærir, nær og
fjær. Sem ég set þetta á blað eru þeir á
fullu í nálægum almenningsgarði, fjórir
eða fimm, og fara stórum. Jafnvel á sunnu-
dögum, sem eitt sinn voru friðhelgir, grípa
nágrannar til nýjustu útgáfu sláttuvélar
með drunum og dynkjum og fæla bæði
menn og dýr. Sums staðar í siðuðum lönd-
um taka menn sig saman um að hávað-
aslá ekki um helgar, til að menn njóti
kyrrðar sem mest.
Þá er ótalið eiturbrasið. Það er eitrað
fyrir lirfum, lúsum og jafnvel flugum. Það
er jafnvel eitrað fyrir ákveðnum blómum.
Geitungar, fíflar og sóleyjar eru réttdræp
án dóms og laga hvar og hvenær sem
þeirra verður vart. Sýknt og heilagt er
verið að tala um umhverfismál, að vernda
náttúruna, og það er skrifað og skrafað
um eiturvanda unglinga. Á sama tíma er
eiturbyrlun náttúrunnar í okkar nánasta
umhverfí látin óátalin, eins og hún sé
ekki umhverfismál. Tóbaksreykingar eru
taldar umhverfisspillandi og ráðist á okkur
af fullri heift og ofstæki, sem reykjum. Á
sama tíma öndum við að okkur útblæstri
ofangreindra tækja, strætisvagna (sem
látnir eru tímajafna með vélina í gangi)
auk allra einkabílanna, sem að öllu saman-
lögðu er margfalt skaðlegra heilsu okkar
og umhverfi en allar reykingar.
Spilli öll þessi efna-, hávaða- og hraða-
mengun lífi okkar mannanna, spillir hún
ekki síður lífi fugla. Og fuglar eru okkur
bæði mikilvægir sem hlekkur í lífkeðjunni
og eru okkur þar að auki augna- og eyrna-
yndi. Tækist okkur að minnka mengunina
fjölgaði fuglum til muna. Þeir eta maðka,
lirfur og flugur og þar með lokast hringur-
inn, sem í dag er líkari víta- en lífhring.
í raun þyrfti að flytja inn til landsins fugla,
t.d. fmkur, til að vega upp á móti þessu
útrýmingarstríði sem viðgengst. Hingað
til lands eru flutt inn alls kyns önnur dýr,
svo sem hundar og kettir, skrautfuglar
og fiskar, og hví þá ekki einnig skógarfugl-
ar? Auðnutittlingar lifa hér góðu lífi og
því mætti ætla að aðrar tegundir fugla
gætu það einnig. Hér vantar fleiri fugla
til að eta trjámaðk og lús; þar er nefni-
lega veikur hlekkur í keðjunni. Loks eru
ónefndir mávar og minkar, sem ásækja
fuglinn að ógleymdum þeim vesælu felu-
búnu fuglahræðum, sem kalla sig veiði-
menn og fara um landið skríðandi með
skruðningum, fretandi úr hólkum sínum.
Og miklast af. Að sjálfsögðu erum við öll
sek að nokkru í þessu sem öðru og ber
að líta í eigin barm. Enda lýkur ljóði Jónas-
ar sem fyrr var vitnað í, Heylóarvísu, á
þessu erindi:
Lóan heim úr lofti flaug
(ljómaði sól um himinbaug,
blómi grær á grundu)
til að annast unga smá -
alla étið hafði þá
hrafn fyrir hálfri stundu!
HRAFN A. HARÐARSON.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 9. ÁGÚST 1997 3