Lesbók Morgunblaðsins - 23.08.1997, Page 12

Hann sneri sér við og veifaði til ljóskunn-
ar ungu.
Hvað gerðist svo? spurði Ellý áhugalaus.
Maturinn sem hún var nýbúin að renna
niður gubbaðist upp í hálsinn á henni aftur
og hún ýtti diskinum frá sér.
Stúlkan í horninu, sú með hvíta andlitið,
var farin að gráta. Axlir hennar nötruðu
og svartir taumar runnu niður eftir kinnun-
um, blönduðust hvíta litnum og voru orðnir
gráir við niðurbeygð munnvikin. Vinkonan
tók höfuð hennar milli handanna, hallaði
sér fram og studdi enninu við enni hennar.
Nú mundi Ellý allt í einu hvern konan í
rósótta kjólnum minnti hana á. Hún leit
snöggt til hliðar og sá að konan horfði á
hana á móti. Hún var sláandi lík Jonna!
Sömu augun, sama dökka hárið og efri
vörin myndaði amorsboga, alveg eins og á
* Jonna!
Það var orðið skuggsynt úti og byijað
að rigna. Rauðbláir glampar köstuðust
taktfast líkt og eldglæringar á gluggana í
húsunum á móti. Rautt-blátt, rautt-blátt,
rautt- blátt...
Þjónustustúlkan kom að borðinu með
aðra rauðvínsflösku. Skuggi sá sér færi að
seilast til hennar, grípa yfirum mjaðmir
hennar og stijúka með annarri krumlunni
þétt yfir rass hennar. Hinni strauk hann
niður eftir lærunum og upp undir stutt pils-
ið.
Þú ert heppin að vera ekki í Þórsmörk,
vinan. Ef þú værir þar væri löngu búið að
nauðga þér, sagði hann ruddalega.
Hræðsluglampi kom í augu stúlkunnar, hún
vatt sig snöggt af honum og hraðaði sér
fram.
Láttu stúlkuna vera, sérðu ekki að þetta
er bara bam? Ellý sá Ylfu fyrir sér. Þær
voru á líkum aldri.
Skuggi hló hæðnislega.
Allt kvenfólk nýtur þess að láta káfa á
sér, þar að auki er þær orðnar mannbærar
um fermingu nútildags. Hann hellti glas
Ellýar fullt svo flóði niður á dúkinn. í þetta
sinn var vínið volgt, en það skipti engu.
Hann hélt áfram að segja frá sjálfum sér.
Ég gat ekkert unnið í heilt ár. Missti
bissnissinn og allt heila klabbið. Nú keyrir
maður vörubíl þegar eitthvað er að hafa.
Ég skal sýna þér örið á eftir, vinan. Þær
verða allar óðar í að kyssa á meiddið þegar
þær sjá það.
Ellý hafði ekki heyrt neitt frá Jonna síð-
an hann fór. Hann gekk út einn dag um
haust, án þess að kveðja. (Hún mundi að
það hafði gerst sama daginn og Össur og
Ylfa byijuðu í skólanum.) Hún frétti ekkert
af honum fyrr en tveimur árum seinna. Þá
vann hann í gosdrykkjaverksmiðju í Færeyj-
um. Seinna var henni sagt að hann væri á
olíuborpalli í Norðursjónum. Og einhver
hafði þekkt hann sem þjón á veitingahúsi
í smábæ í Svíþjóð fyrir nokkrum árum. Hún
mundi ekki lengur hvar, enda skipti það
ekki máli. Hún var fyrir löngu hætt að
hugsa um Jonna. En hún mundi hvernig
það hafði byijað. Eins og gerst hefði í
gær. (Undarlegt hvernig eitt atvik getur
brennt sig inn í vitundina og máist aldrei
þaðan aftur, sama hvernig maður reynir
að gleyma.) Hún hafði skroppið heim úr
vinnunni til að sækja eitthvað sem hún
hafði gleymt. (Hún mundi ekki lengur hvað
það hafði verið.) Hún opnaði baðherbergis-
dyrnar og þar í skærri birtunni fyrir fram-
an spegilinn stóð Jonni, klæddur glansbláa
sundbolnum hennar með hendurnar á
grönnum mjöðmunum, hávaxinn og glæsi-
legur eins og alvön stúlka á sýningarpalli.
Andlit hans var farðað, varirnar litaðar el-
drauðar og gylltir eyrnalokkar dingluðu eins
og pendúlar undan liðuðu hárinu. Þau stóðu
grafkyrr og störðu höggdofa á spegilmynd
hvors annars. Það var eins og eilífðin næmi
staðar. (Þjáningin í dökkum augum hans
var eitt af því sem greyptist í vitund henn-
ar og hún gat aldrei gleymt.) Svo snerist
hún á hæli og hljóp út aftur án þess að
taka með sér það sem hún hafði komið til
að sækja. Hjartslættinum og blóðdyninum
í eyrum hennar ætlaði aldrei að linna. Svo
kom þessi lamandi ótti og gráturinn sem
ekki vildi stöðvast. Grunsemdir risu eins
og vofur upp úr gröfum sínum og dönsuðu
ógnandi dans sinn um daga og nætur. I
huganum raðaði hún saman atvikum sem
höfðu púpað sig eins og sægur fiðrilda í
undirmeðvitundinni, en brutust nú út úr
hjúp sínum og flugu blinduð í ljósgildru.
Jonni pía, stríddu bræður hennar. Hendir
bolta eins og stelpa. Og föður hennar hafði
mislíkað þegar hún fór að búa með hár-
greiðslumanni. En hún elskaði Jonna og
| Jonni elskaði hana, það eitt skipti máli.
Áhugi hans á tískublöðum hafði til að byija
með komið dálítið undarlega við hana, en
sem fagmaður þurfti hann að fylgjast með,
sagði hann og hún skildi það. Hann var
líka fagurkeri sem naut þess að klæðast
litríkum fötum og hafa fallega hluti í kring-
um sig. Hún vildi að hann klæddist sömu
litum og aðrir karlmenn, dökkbláu, brúnu,
svörtu og gráu, en hann kaus rautt, bleikt
og gult. Sýndi henni í tímaritunum myndir
af ítölskum karlmönnum í skærlitum fötum,
þeir væru þekktir fyrir glæsilegan klæða-
burð, sagði hann.
Hún fór ekki til vinnu í marga daga
heldur sendi boð um að hún væri veik. Jonni
fór til vinnu snemma á inorgnana og kom
heim seint á kvöldin. Þau töluðust lítið við
en bömin báru skilaboð á milli þeirra: Öss-
ur, viltu biðja mömmu þína að rétta mér
sykurinn. Ylfa, spurðu pabba þinn hvort
hann geti vaskað upp í kvöld. En um atburð-
inn sem gerst hafði í baðherberginu ræddu
þau ekki.
Heyrðu vinan, ég ætla að sýna þér örið
á eftir. Ég mældi það einu sinni með tommu-
stokk. Það er einir tuttugu sentímetrar, eða
tommur vinan, skiptir ekki máli, ansi langt
allavega. Þú færð að sjá það á eftir, vinan.
Skuggi var orðinn þvoglumæltur.
Ég ætla að skreppa fram, sagði hún.
Henni var farið að líða illa. (Síst af öllu
langaði hana til að skoða ör á kviði þessa
grófgerða vörubílstjóra.)
Pantaðu handa mér desert á meðan, ís
með jarðarbeijasósu.
Hún stóð upp óstyrkum fótum og studdi
sig við borðrendur og dyrastafi á leiðinni
fram. í speglinum á baðherberginu sá hún
þrútið andlit og reytt hár sem einhvem tíma
fyrir löngu hafði verið litað ljóst. Hún tog-
aði pilsið lengra niður og reyndi að koma
lagi á fleginn bolinn.
Einhver birtist í dyrunum. Það var konan
í rósótta kjólnum. Þær horfðu hvor á aðra
í speglinum. Hún var ótrúlega lík Jonna,
þessi kona. Hreyfíngamar, augun, hárið,
allt! Ellý tók varalitinn upp úr veski sínu
og reyndi eftir bestu getu að mála á sér
varimar. Allt var komið á hreyfíngu þarna
inni og gólfið gekk í bylgjum undir fótum
hennar. Rommið og rauðvínið, auðvitað.
Hún þoldi ekki lengur að blanda saman
sortum. Þyrfti að muna það næst... Þyrfti
að muna ... Konan í rósótta kjólnum setti
stút á munninn og litaði varir sínar eldrauð-
ar. Ellý gat ekki haft af henni augun. Kon-
an horfði á hana á móti. Þær horfðust djúpt
í augu og nú var það Jonni sem Ellý sá í
speglinum. Jonni, klæddur skærbláa sund-
bolnum hennar. Jonni, hávaxinn og glæsi-
legur eins og ofurmódel á palli. Jonni, Jonni!
Nú hófst gólfíð og hné, spegillinn svignaði
og afmyndaði andlitin og líkamana tvo,
teygði á þeim og þrýsti þeim saman svo
að þeir urðu næstum að engu. Ellý svimaði
og fannst hún ætla að ijúka um koll. Hún
greip báðum höndum um vaskborðið og
hélt sér þar dauðahaldi. Hávaxna konan
greip þéttingsfast utan um hana, sneri
henni að sér og þær horfðust lengi í augu,
án orða. Svo gengu þær inn í veitingasalinn
og hávaxna konan studdi þá lágvöxnu sem
hallaði höfðinu upp að öxl hennar. Sú há-
vaxna gaf barþjóninum merki um að hringja
á bíl.
Ellý hallaði sér nötrandi upp að dyra-
stafnum fyrir utan á meðan hún beið. Fyr-
ir ofan hana blikkaði ljósaskiltið á afláts
úr rauðu yfir í blátt: Restaurant Venus,
Restaurant Venus - staður elskenda. Ljósa-
staurarnir grétu í regnúðanum og sjálf
þurrkaði hún með lófanum tárin sem runnu
í lækjum niður eftir kinnunum.
Höfundurinn er húsmódir í Reykjavík.
„Þekktfyrirbœri í
Reykjavík., sagdi hann,
skiluröu. Egyfirgaf
fjölskylduna. Fannst
þetta vera rétta konan
fyrir mig. Hún var
brjálœöislegafalleg og
djörf geröi mig alveg
óöan. “
SORPSÓLIN
Norska skáldið Tor Ulven féll fyrir eigin hendi
rúmlega fertugur. ÖRN OLAFSSON fjallar um
skáldió í tilefni bókar meó eftirlátnum Ijóóum þess.
TOR ULVEN þótti með mest
spennandi skáldum Noregs.
Hann féll fyrir eigin hendi fyr-
ir tveimur árum, rúmlega fer-
tugur. Fyrsta bók hans birtist
fyrir tveimur áratugum, en
þær urðu tólf alls. Fyrstu fímm
voru ljóðabækur og birtust með
fárra ára millibili. En síðan kom þögn á árun-
um 1981-7, skáldið bjó í sjálfskapaðri ein-
angrun, og enginn vissi hvað hann var að
gera. Nú hefur það komið í ljós, með bókinni
Eftirlátin Ijóð. Hann orti þijár heilar
ljóðabækur, gekk frá þeim með nákvæmum
fyrirmælum til setjara og útgefanda - en
sendi þær ekki til forlagsins! Þær birtust nú
saman í bók ásamt öðrum óbirtum ljóðum
hans - en þó ekki öll. Því handritin gáfu líka
nokkra skýringu á því að hann skyldi halda
handritunum óbirtum, hann orti sum ljóðin
upp í stutta lausamálstexta, og það varð síð-
asta bókin frá hans hendi, Steinn og speg-
ill, 1995. Ekki fer á milli mála að þetta var
til bóta, og það sem ég hefí séð af lausamáls-
ritum Ulven er óvenju gott, yfírleitt fremra
ljóðunum.
Grípum niður í miðbók þessara eftirlátnu
ljóða, hún heitir Leikhús safnsins, og þar
er ljóðið „Uppi í hæðum“. Þetta er stutt frí-
ljóð eins og annað í bókinni, og byggt á
andstæðum tröllaukinnar tækni annarsvegar,
en hinsvegar dýralífs. Athygli vekur að ann-
að dýrið er algengt rándýr, en hitt með forn-
legustu dýrategundum, bæði hættulaus fólki.
Andstæðumar tengjast af hinni algengustu
og svipminnstu tækni, bílaumferð. Ljóðið
hefst á lýsingu hrægamma, en endar á hinni
ógurlegustu stríðsógn, stjörnustríðsáætlun-
inni. Upphafsmyndin er fyrirboði þessa og
táknmynd.
Uppi í hæðum
Yfir geimferðamiðstöðinni á Canaver-
alhöfða
svífa stanslaust kalkúngammar og
svart
gammar íhlýjum loftstraumunum. Þeir
skyggnast um eftir hræjum beltisdýra,
refa og annarra, sem sífellt er ekiðyfir
af bílum á hinum mörgu asfaltvegum
svæðisins,
meðan geimfeijumar rísa upp á skot
pöllunum tii að lyfta stríðinu út í geim-
inn.
Ein vinsælasta ljóðabók Ulven er Sorpsólin
(Soppelsolen), sem birtist 1989. Þar er m.a.
nafnlaust prósaljóð, sem notar algenga hluti,
gamlar vasabækur, sem nærtækt tákn fyrir
mannsævi.
Flosnuðu þrútnu gömlu vasabækurnar
í rauðgulu bandi. Fullar af ólæsilegum
athugasemdum og drögum, sem eru
ofin inn ínet útstrikana. Nöfn ogheim-
ilisföng fólks sem aftur er orðið jafnó-
þekkt og það var frá upphafi. Stund
og staður án ártals. Síður þar sem
skriftin hefur skolast burt og bara blá-
leit klessa er eftir. Ogþað sem er hrein-
lega horfið, heilar eða hálfar síður rifn-
ar úr. Spor eftir kúlupenna, lindar-
penna, túss, rauðkrít. Einnig einstakl-
ingsfortíð verður óskiljanleg af sjálfu
sér.
Avlosning, 1993, er eina skáldsaga Ulven,
og minnir í meginatriðum á meistaraverk
Guðbergs Bergssonar Tómas Jónsson met-
sölubók. Sögumaður er einnig hér ýmist far-
lama öldungur á hæli, eða barn að aldri, og
allt þar í milli, fullkominn glundroði á tímará-
sinni. Annað er ólíkt sumt, einkum það, að
hér er ekkert líkt ærslafengnum skopstæling-
um Guðbergs. En þetta er samt mögnuð
bók, maðurinn rifjar upp - ekki aðeins tilfinn-
. 1 1" 1 ' ............
Ljósmynd Lors Aaronæs
TOR Ulven
ingaríkustu stundir ævi sinnar, heldur öllu
fremur stundir hálfkaldra tilfínninga, stefnu-
laust líf, og undir lokin:
Ekki tilhugsunin um dauðann. Nei, það
veldur ekki því, að þú finnur alltaf til
sársauka á vorin, ískulda eins og þegar
drukkið er vatn eftir kamfórubijóstsykur,
það er kannski ekki einusinni sársauki,
heldur sorg, örvænting, vegna hvers?
hugsar þú, og heldur áfram: vegna lífs
sem var ekki lifað, ekki gremja eða ótti
við að eftir vissan tíma skynjir þú ekki
neitt (dauðinn hræðir þig minna eftir því
sem þú eldist), heldur nagandi tilfinningin
fyrir að hafa ekki reynt neitt, ekki hafa
átt neina raunverulega ævi, og, enn verra,
að það er of seint að reyna neitt, eða
kannski heldur hitt, að það sem þú hefð-
ir átt að lifa var eitthvað allt annað en
það sem í rauninni kom fyrir þig, að þú
hafír misst af einhveiju, án þess að þú
getir sagt hvað það var, og að núna er
það of seint, og að öllu lífi þínu er á viss-
an hátt kastað á glæ, fálm í blindni, sem
leiddi ekki til neins. En verst er þó
kannski, hugsar þú, þessi hræðilegi grun-
ur um að það hefði ekki getað orðið öðru-
vísi í neinu sem máli skipti, að það hefði
ekki gagnað þótt þú hefðir tekið annað
val, leitað uppi annað fólk, búið annars-
staðar, haft annað starf, orðið eiginmaður
og ekkill annarrar konu, og svo framveg-
is, að breyting á öllum þessum þáttum
hefði ekki leitt til þess að þú fyndir til
minni sársauka á vorin (eins og núna)
þótt þú hafír andstyggð á vetrum og
unnir vorinu og sért þessvegna glaður
þegar það kemur. Hversvegna ertu það?
Smásögur Ulven eru ekki síður áhrifarík-
ar, t.d. Vente og ikke se, 1994. Þar eru
sögumenn allskyns jaðarfólk, einmana næt-
urvörður, farlama einbúi sem á allt sitt tilfinn-
ingalíf í því að horfa út um gluggann og
ímynda sér líf fólksins sem hann sér; auk
þess blindur og heyrnarlaus maður sem neyð-
ist til að skríða út úr íbúðinni til að leita að
mikilvægum hlut. Allir eru að gera einhvers-
konar reikningsskil um líf sitt, t.d. sá sem
minnist þess, að fyrir löngu var hann á bað-
strönd með konu sinni og tveimur vinkonum
hennar og önnur sagði, „ég færi barasta úr
að ofan, ef þetta fólk væri ekki þarna“.
Meira var það ekki. Mér finnst stundum
að ég muni fleiri hluti sem ekki gerðust,
sem aldrei varð af, en ég man af hlutum
sem blómstruðu í fullri dýrð. Samkvæmt
uppsláttarorðabókinni minni er því þannig
háttað (bein tilvitnun) að I skelfíski liggur
endaþarmurinn í gegnum hjartað. Mér
finnst þetta vera upplýsingar sem ætti
að vera hægt að nota til einhvers.
Svona nöturlegt háð er dæmigert fyrir
Ulven. Myndmál hans einkennist af rústum,
beinagrindum og dauða. Ætla mætti að slíkt
væri heldur dapurleg lesning, en það er nú
öðru nær, samþjappaður og magnaður skáld-
skapur er upplífgandi í eðli sínu.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 23. ÁGÚST1997