Lesbók Morgunblaðsins - 23.08.1997, Síða 15

VARPA ÞU
BRAUÐI ÞÍNU ÚT
ÁVATNIÐ . . .
Njöróur P. Njaróvík stofnaói bókaútgáfung Urtu
árió 1987 en hún hefur þaó aó markmiói aó gefa
út þýóingar á Ijóóum norrænna nútímaskálda.
ÞRÖSTUR HELGASQN hitti Njöró sem nú hefur ný-
lega sent frá sér níundu bókina í Urtuflokknum.
NJÖRÐUR P. Njarðvík, prófessor,
skáld og þýðandi, hefur valið ljóð-
aútgáfu sinni Urtu einkunnarorð
sem sótt eru í Predikarann en þar
stendur á einum stað: „Varpa þú brauði þínu
út á vatnið". Um seinni hluta þessarar máls-
greinar hefur hann viljað láta liggja á milli hluta
en hann hljómar þannig: „því þegar margir
dagar eru um liðnir, munt þú finna það aftur.“
„Þetta byijaði á því að mig langaði til að
þýða Bo Carpelan," segir Njörður. „En ég fékk
engan útgefanda og ákvað því að gefa hann
bara út sjálfur. Síðan hefur þessi útgáfa undið
upp á sig. Ég hef fengið styrki úr Norræna
þýðingarsjóðnum sem hafa dugað svona nokk-
urn veginn fyrir prentun og pappír. Þetta er
því fjárhagslega stöndug útgáfa nema hvað
ég hef ekki getað greitt höfundar- og þýðing-
arlaun; menn hafa gefið vinnu sína í þetta en
auk mín hafa þýðendur verið tveir, Hjörtur
Pálsson og Eyvindur Pétur. Útgáfan hefur sem
sé ekki skilað hagnaði en hún hefur heldur
ekki komið út í tapi. Ég hef verið að kasta
þessum brauðmolum út á vatnið og hvað um
þá verður veit ég svo sem ekki.“
Ekki gróóavegur
Útgáfubækur Urtu eru nú orðnar níu talsins
en allar eru þær þýðingar á norrænum ljóð-
skáldum. Nýjasta bókin kom út síðastliðið vor
en það var þýðing Njarðar á ljóðum Finnlands-
sænska skáldsins Lars Huldén og nefnist hún
Ekki cilgerlega einn. Hinar bækurnar eru
Ferð yfir þögul vötn eftir Bo Carpelan (1987)
í þýðingu Njarðar, Hvert sem við förum eftir
Henrik Nordbrandt (1988) í þýðingu Hjartar
Pálssonar, Tré og himinn eftir Tomas
Tranströmer (1990) í þýðingu Njarðar, Bréf
til birtunnar eftir Rolf Jakobsen (1991) í þýð-
ingu Hjartar Pálssonar, Landið sem ekki er
til eftir Edith Södergran (1992) í þýðingu
Njarðar, Árin sýna enga miskunn eftir Hannu
Mákela (1993) í þýðingu Eyvindar Péturs,
Vindar hefja sig til flugs eftir Werner
Aspenström (1994) í þýðingu Njarðar og Við
höfum ekki sést lengi eftir Jaan Kaplinski
(1995) í þýðingu Hjartar Pálssonar en þess
má geta að Kaplinski er eistneskur höfundur.
Það er ekki gróðavegur að gefa út
ljóðabækur, ekki einu sinni íslensk ljóð. Njörð-
ur segir að Urtubækurnar hafi selst heldur
lítið. Prentuð hafa verið fjögur til fimm hundr-
uð eintök af hverri bók og er aðeins ein þeirra
uppseld, bók Edith Södergran.
Ljóð ekki hægt að þýða
Það sem vakir fyrir Nirði í útgáfu þessara
norrænu skálda er að gefa heildstæða mynd
af skáldskaparferli þeirra. Hann segir réttilega
að íslénskar ljóðaþýðingar hafi yfírleitt verið
sýnishorn margra skálda héðan og þaðan, eins
og til dæmis hjá Magnúsi Ásgeirssyni. I Urtu-
Morgunblaóió/Ásdís
„MAÐUR er í raun að vinna verk sem er óvinnandi. En það er bara
skemmtilegt,“ segir Njörður P. Njarðvík um þýðingar sínar.
útgáfunum hefur í flestum tilfellum verið þýtt
úr öllum bókum viðkomandi skálds og ritaður
stuttur inngangur um höfundinn og verk hans.
Ljóst má vera að með þessum bókum hefur
verið unnið mikið og mikilvægt kynningarstarf
á norrænni ljóðlist og er sérstaklegá athyglist-
vert að eingöngu hefur verið þýtt eftir nútíma-
höfunda. Södergran er þeirra elst (1892-1923)
en hana má telja upphafsmann módernismans
í bókmenntum sem ritaðar eru á sænskri tungu.
Njörður segist raunar hafa verið persónulega
kunnugur öllum skáldunum sem hann hefur
þýtt, nema Södergran auðvitað. Segir hann
að það hafi oft komið sér vel því hann hafi
getað borið ýmis þýðingarvandamál undir höf-
undana. „Annars þarf að hafa margt í huga
þegar maður velur ljóð til þýðingar. Skáldið
þarf að vera gott og höfða til manns persónu-
lega. í öðru lagi reynir maður að velja ljóð sem
eru einkennandi fyrir skáldið á hveijum tíma.
En svo þarf líka að takmarka valið við ljóð
sem maður treystir sér til að þýða. Sum ljóð
þessara skálda er ekki nokkur leið að þýða.
Og svo kannast menn kannski við kenningu
um að ljóð sé yfirleitt ekki hægt að þýða.
Ástæðan fyrir því er til dæmis tvíræðni í merk-
ingu orða. Maður er í raun að vinna verk sem
er óvinnandi. En það er bara skemmtilegt."
Alvarlegur undirtónn hefur stundum þótt
einkenna ljóð norrænna skálda en Njörður
segir að það sé ekki einhlítt. „Kimnin er til
dæmis ekki langt undan hjá Lars Huldén og
það vottar fyrir henni hjá Tranströmer.
En alvarleiki - er hann ekki einkenni á ljóð-
list yfirleitt?“
Njörður segist ekki vita hvernig framhaldið
verði á útgáfu sinni, hann sé ekki að þýða
neitt sem stendur en sé þó farinn að velta
fyrir sér næsta fórnarlambi, eins og hann
kemst að orði sjálfur.
A ÞJOÐLEGUM NOTUM
TONLIST
Sígildir diskar
ORFF/KEETMAN
Carl Orff & Gunild Keetman: Orff
Schulverk Vol. I-II. Godela Orff,
rödd; Marina Koppelstetter (MS);
Markus Zahnhausen, blokkflautur;
Karl Peinkofer, Andreas Schumac-
her, slagverk; Carolin Widmann,
Sonja Korkeala, fiðlur; Sabina
Lehrmann, selló; Karl Peinkofer
slagverkshópurinn u. stj. Karls Pein-
kofers; Madrígalakór Tónlistarhá-
skólans í Miinchen u. stj. Max Freys.
Lagaval, útsetningar og listræn um-
sjón: Wilfried Hiller. Celestial Harm-
onies 13104-2,13105-2. Upptaka:
DDD[?j, Miinchen|?] 199[?]. Utgáfu-
ár: 1995. Lengd (2 stakir diskar):
65:21 & 62:15. Verð (Japis); 1.490 kr.
hvor.
BÆVERSKA tónskáldið Carl Orff
(1895-1982) sló fyrst (og að illkvit-
tinna haldi jafnframt síðast) í gegn
með „sviðsrænu" kantötu sinni Carm-
ina tíurana 1937, er kór íslensku
óperunnar færði eftirminnilega upp
fyrir nokkrum árum. Og hvað sem
segja má um önnur verk Orffs, þ.á m.
8 óperur, þá heldur kantatan við mið-
aldadrykkjuvísur og ástarkvæði
flökkustúdenta enn sömu vinsældum
og í upphafí.
En þó að hún ein nægði til, er
önnur grein og fjarskyldari sem ekki
síður kemur til með að halda nafni
Orffs á lofti: kennsluefni það og tón-
uppeldiskerfi er hann útbjó milli
1930-55 undir nafninu Orff Schulw-
erk sem enn er börnum og barnatón-
menntakennurum um heim allan til
sífelldrar hvatningar og hugmynda-
auðgunar, þar sem áherzla er lögð á
frumþætti tónsköpunar eins og hryn,
hreyfingu og spuna.
Á sinn hátt er hér kannski enn
eitt afturhvarfíð til hugmynda Forng-
rikkja um einingu listgreina (hvorki
það fýrsta né það síðasta). Þar að
auki lá sú skoðun óneitanlega í lofti
á millistríðsárum, að líta bæri á list-
sköpun sem handverk fremur en guð-
dómlegan innblástur hins útvalda.
Báru fjölmörg tónverkasöfn til
kennslubrúks frá þeim tíma þess
merki, enda var áherzlan á uppeldi
og handverk þessutan meðal leiða til
að losa sig við fagurfræði rómantíkur.
Hitt er svo auðvitað sanngjörn
spurning, hvaða erindi kennsluefni
fyrir böm eigi í dálk um sígilda hljóm-
diska. Vissulega er svæðið „grátt,"
flokkunarlega séð. En kjarni málsins
snýst þó ávallt um inntak og gæði. I
músík skiptir í rauninni hvorki máli
hvað hún er né hvaðan eða hvemig
hún er fengin, heldur hvemig hún
hljómar. Hvað hún segir manni.
Hversu mikið - og hversu vel.
Það kom satt að segja á óvart,
hvað þessi einföldu tóndæmi - mörg
þeirra örstutt - gátu höfðað mikið til
manns. Flest stef eru sáralítið eða
alls ekkert þróuð, kontrapunktur
hverfandi (nema í hinum skemmtilegu
litlu keðjum Gunildar Keetmans), og
ekkert form flóknara en ABA eða
einfalt rondó. Að vísu mun hér eitt-
hvað málum blandið, því nokkrum
æfíngum hefur verið skeytt saman,
]iær endurútsettar og að likindum
lagaðar til, auk þess sem efninu hefur
verið raðað hlustvænt niður.
Ekki sízt er flutningurinn þungur
á metum, því hann er allur framúr-
skarandi góður og fjölhæfari og fág-
aðri en grunnskólabörnum er ætl-
andi. Á móti kemur, að sungnu lögin
geta verkað dálítið annarleg, sungin
eins og þau eru af þroskuðum full-
orðnum söngkonum. En úr því hróflað
var við upphaflegu efni á annað borð,
gerir það kannski minna til.
Mestu skiptir þó, að þessi agnar-
smáu „ör-lög“ eru mörg furðu gef-
andi. Hvert þeirra geymir varla meira
en eina hráa grunnhugmynd, en hún
er samt oftast það góð að hún örvar
hugmyndaflug hlustandans til frekari
úrvinnslu eða spuna. Eftir stílblæ að
dæma virðast þau Orff og Keetman
hafa sótt fyrirmyndir sínar víða, til
miðevrópskra bama- og þjóðlaga,
miðaldatónlistar, Nýja heimsins (latin
og jass) og austur á bóginn alla leið
til Japans; sem sé einskonar „heims-
tónlist," hálfri öld áður en hugtakið
komst í tízku. Þegar öllu er á botninn
hvolft, situr eftir sígild áminning um
að jafnvel stærstu eikur spretta úr
litlu akarni.
ALFVÉN
Hugo Alfvén: Dalarapsódía Op. 47;
Sinfónía nr. 3 í E-dúr Op. 23; Svíta
úr Den förlorade sonen (1957).
Fílharmóníuhljómsveit Stokkhólms
u. slj. Neemes JSrvis. BIS-CD-455.
DDD, Stokkhólmi 5/1989.
Útgáfuár: 1989. Lengd: 78:30. Verð
(Japis): 1.490 kr.
HUGO Alfvén (1872-1960) var
kannski ekki merkasti sinfónisti
Norðurlanda, en hann var - og er
enn - meðal iiinna vinsælustu.
Gegnfærslukvöð sinfóníuformsins
virtist ekki eiga eins vel við hann
og hið fijálslegra sinfóníska ljóð, eins
og það birtist í kunnasta hljóm-
sveitarverki hans, Sænskri rapsodíu
nr. 1 („Miðsumarvöku") frá 1904,
sem þykir óumdeitanlegt meistara-
verk. Hefur hann hugsanlega
snemma áttað sig á því að hann
væri maður tilfínninga fremur en
strúktúra; alltjent þáði hann aldrei
prófessorsstöðu í tónsmíðum við
Tónlistarháskólann í Stokkhólmi,
þótt í boði væri.
En hvað sem líður stærri tónverka-
formum, þá þykir vald Alfvéns á
orkestrun ótvirætt. Líkt og Nielsen
lærði hann fagið innan frá með ára-
langri hljómsveitarsetu sem fiðluleik-
ari, en sneri sér alfarið að tónsmíðum
þegar 1898. Hann hændist snemma
að tónlist alþýðunnar og notaði alla
ævi mjög sænsk þjóðiagastef í verk-
um sínum. Miður mun kunnugt hér-
lendis að hann samdi líka töluvert
af kaffihúsa- eða „Salong“-tónlist,
þó að eldri menn muni sjálfsagt eftir
polkanum „Roslagsv?r,“ er varð að
vinsælu popplagi undir nafninu Jo-
hansson á 6. áratugnum, og sem
heyra má í 7. þætti Svítunnar um
glataða soninn á þessum diski. Svítan
var eitt síðasta hljómsveitarverk hins
aldna tónskálds, unnin upp úr sam-
nefndum ballett, er saminn var eftir
pöntun frá Konunglega leikhúsinu í
Stokkhólmi og frumfluttur vorið
1957.
Þjóðleg sveitarsælan blómstrar
einnig í Dalarapsódíunni frá 1937,
er samin var undir áhrifum frá lands-
laginu við norðurenda Siljanvatns í
Dölum. Þess má reyndar geta að
Alfvén var bæði snjall vatnslitamál-
ari og orðhagur, og í plötubæklingi
má finna skemmtilega lýsingu hans
á „prógrammi" verksins.
Smíði Þriðju sinfóníunnar hófst í
sólaryl Ítalíu - líkt og með nr. 2
eftir Sibelius - enda óvenju bjart
yfir þessu litríka hljómsveitarverki.
Ekki dofnaði yfir þegar að seinni
hlutanum kom sumarið eftir (1906),
þar sem aðalinnblásturinn stafaði af
ást Hugos á Maríu Kröyer, eiginkonu
Skagamálarans kunna. „[. . .]Mér
var þessi sinfónía óður til gleðinnar,"
minntist tónskáldið síðar þessa sælu-
sumars, enda tónverkið í allt öðrum
anda en undangengnu sinfóníur hans
tvær, er þóttu öllu akademískari tón-
smíðar. Gagnrýnendur kvörtuðu sem
vænta mátti undan skorti á framþró-
un og stefrænni úrvinnslu í Þríunni,
en ferskleg glaðværð verksins hefur
engu að síður haldizt óbijáluð fram
á þennan dag.
Umræddur diskur er vel fylltur
heillandi, aðgengilegri tónlist, og
upptakan og spilamennska Stokk-
hólmsfílharmóníunnar er í góðu sam-
ræmi við öfundsverðu hljómburðina
í hinni víðkunnu tónleikahöll sveitar-
innar.
Ríkarður Ö. Pálsson
fjfe
/^Land&iiiA
w
meötasúvvud
aföígildri
táiúiöt
LAUGAVEGUR 26
P opið alla dagatil kl. 22.
/// Sími 525 5040
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 23. ÁGÚST 1997 1 5