Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.1998, Blaðsíða 3

LESBéK MORGUNBLAÐSINS - MENIMING LISTIR
3. TÖLUBLAÐ - 73.ÁRGANGUR
EFNI
Brasilíufarar
Á 19. öldinni var svo að Þingeyingum
þrengt sökum harðinda að margir sáu
þann kost vænstan að koma sér úr landi.
Áður en fólksflutningar hófust til Norður-
Ameríku var stofnað Utflutningsfélag og
beindist áhuginn einkum að Brasiliu.
Þangað fór fyrst einn maður, sem gekk
ævintýralega vel, síðan þrír og loks fór 30
manna hópur 1873. Flestir komu sér vel
fyrir í frjósömu og fögru landi, en þessi
hópur myndaði aldrei nýlendu eins og á
Nýja-íslandi og tvístraðist í þjóðahafið
með tímanum. Gísli Sigurðsson hefur tek-
ið saman tvær greinar og byggt á bók
Þorsteins Þorsteinssonar, Brasilíuförun-
um, sem út kom 1938.
Hellarannsóknir
eru áhugamál í Hellarannsóknafélagi Is-
lands og fóru 5 félagar í leiðangur í nóv.
sl. vestur undir Jökul, en þar og einkum í
Purkhólahrauni er hellaauðugt. Björn
Hróarsson jarðfræðingur, einn af félögun-
um, segir frá þessu í máli og myndum og
þætti mörgum óhugnanlegt að síga hálfan
fjórtánda metra niður í ókunnugt gímald.
Þegar búið er að bregða upp Ijósi má sjá
að margt er fallegt að sjá, bæði Saxa,
Snjóhelli, Svínahelli og Lönguþröng.
ísland
fyrri alda er lítt kunnugt af myndum, en
erlendir ferðamenn teiknuðu ómetanlegar
heimildamyndir á 19. öldinni. Frá 18. öld
er næsta lítið til, en nú hefur það gerzt að
í Frakklandi hafa nýlega fundizt áður
óþekktar Islandsmyndir úr leiðangri, sem
farinn var til Patreksfjarðar 1772. Þar
teiknaði listamaðurinn Pierre Ozanne
staðinn og tvær konur, en frá þessari upp-
götvun segja þær Æsa Sigurjónsdóttir og
Gisele Jónsson.
Gleiðlinsuna
á menninguna segir Þröstur Helgason í
grein, þar sem hann blandar sér í umræð-
una um skilgreiningu á menningarhugf ak-
inu. f þessari umræðu hafa sumir viljað
tengja það Iiststarfsemi en aðrir hafa
skoðað það í miklu víðara samhengi. Enn
aðrir hafa svo litið á menningu sem and-
stæðu efnis(hyggju). Þröstur segist sam-
þykkur því að túlka menningarhugtakið
mjög vítt, en vill leysa upp fyrrnefnda
andstæðu.
Blaðaljósmyndir
þær beztu frá árinu
1997 eru nú sýndar í
Gerðarsafni í Kópa-
vogi. Það eru Blaða-
ljósmyndarafélag ís-
lands og Blaða-
mannafélag Islands,
sem standa að sýn-
ingunni, en ljós-
myndunum er skipt í
sjö efnisflokka;
myndasyrpur, íþróttamyndir, fréttamynd-
ir, skopmyndir, portrett, daglegt líf og
„feature“-myndir og dómnefnd, skipuð
fulltrúum félaganna tveggja, velur bestu
myndirnar úr hverjum flokki auk þess að
verðlauna sérstaklega bestu blaðaljós-
mynd ársins.
Kvikmyndaleikstjórinn
brezki, Linasay Anderson féll í valinn árið
1994. Hann vann til tvennra eftirsóttustu
verðlauna kvikmyndaheimsins,
Óskarsverðlauna og gullpálmans og er að
áliti Jónasar Knútssonar einn frumlegasti
leikstjóri Breta á ofanverðri öldinni.
SIGURÐUR EINARSSON
MYND FRÁ NAZARET
Hann ríður asna í áttina að bænum
undurhægt fet fyrir fet.
Höfuðskýlan hans blakth' í blænum
og bærinn er Nazaret.
Konan hans gengur kippkorn á efth'
með körfu á höfði sér.
Hún er kúfuð af laukum og kannskijafn þung,
og konan, sem hana ber.
Hún leiðir barn og ber annað á armi,
er eign þessa ríðandi manns,
mj'úk eins og viðja með auðmýkt í augum
síns austræna móðuiiands.
*
Eg sá þetta með einni sænskri frú -
henni sýndist meðferðin grimm
og ástin harðskeytt - en kona kostar
hér kýwerð þrjú eða fimm.
Hún hafði gefið sinn hehnanmund
til hamingju manni og sér.
En samt er hann þakklátur þegar hún ferðast
og því er hún hérna með mér.
Sigurður Einarsson, 1898-1967, var prestur og skóld og varð fyrst þjóðkunnur sem þulur I
Ríkisútvarpinu og höfundur róttækra Ijóða, enda hét fyrsta Ijóðabók hans, Undir hamrí og
sigð.) 1930). Á siðari hluto ævinnar varð hann þekklur sem séra Sigurður í Holti undir Eyja-
fjöllum, þar sem hann gegndi embælti og kenndi sig ævinlega við þann bæ. Eftir hann
liggja kennslubækur, ferðasögur og þýðingar.
FORSÍÐUMYNDIN: íslensk kona á Patreksfirði, sem franski listamaðurinn Pierre Ozanne teiknaði í
júlí 1772. Myndin er í einkaeign.
RABB
ARAMÓT eru venjulega
tími upprifjunar. Fjöl-
miðlar minnast þá
gjarnan helstu viðburða
liðins árs og venjulega
er af nógu að taka. Mál
bresku barnfóstrunnar
Louise Woodward hefur
greinilega verið mörgum erlendum blaða-
manninum ofarlega í huga á þessum tíma-
mótum. Eg las samviskusamlega nokkrar
greinar um barnfóstruna og ákæruna á
hendur henni, svo og um málaferlin sjálf.
Aðallega vildi ég athuga hvort eitthvað af
staðreyndum málsins hefði farið fram hjá
mér þegar málið var í brennidepli, því
sannleikurinn er sá að þrátt fyrir þessa
ótrúlegu fjölmiðlaathygli sem málið vakti,
þótti mér alltaf eitthvað vanta. Og það
vantar enn. Eg veit þó orðið allt sem vert
er að vita um Louise Woodward - nema
reyndar hvort hún átti sök á dauða ung-
barnsins - en læt það liggja á milli hluta í
bili. Ég get ekki varist þeirri hugsun að
kastljósið beinist að rangri aðalpersónu,
ungri stúlku frá Bretlandi, í stað ungbarns
sem dó af völdum áverka sem einhver
veitti því, viljandi eða óviljandi.
Samkvæmt hefðbundnum skilningi á hug-
takinu fómai'lamb glæps, var þetta litla bam
fómarlamb, foreldrar þess og aðrir ættingj-
ar líka - en í augum þorra almennings sem
fylgdist af athygli með málinu virðist sem
Louise hafi miklu fremur verið fómai'lambið
í þessum harmleik, reyndar bæði fómar-
lamb og síðar hetja eftir að dómur féll.
, ÁR
TARANNA
Það er ómögulegt að sitja hér og ætla að
fullyrða um sekt eða sakleysi barnfóstr-
unnar. Það er hins vegar erfitt að kyngja
því að til þess að „halda með“ henni þurfi
að „vera á móti“ látna barninu og ástvin-
um þess. En þannig virðist málið sett upp,
eins og kappleikur og veðjað um niður-
stöðuna.
Einhver var valdur að dauða litla Matt-
hew Eappen. Þeir sem „héldu með“ barn-
fóstranni voru ekki endilega fullvissir um
að það væri ekki hún. En það var samt
ekki við hana að sakast. Blóraböggulinn
fundu menn í móðurinni sem í stað þess að
vera móðir í fullu starfi, var „útivinnandi
móðir á framabraut“. „Móðirin er sekust“
sagði fyrirsögn í New York Daily News á
meðan á réttarhöldunum stóð og margir
tóku undir. Það virtist engu skipta að móð-
irin var í hlutastarfi en faðirinn í fullu
starfi, samúðin var hans og sökin hennar.
í kringum málaferlin birti tímaritið
Newsweek gi'ein um áhrifin á núverandi
og verðandi „au pair“ stúlkur í Bandaríkj-
unum. Þar var minnst á eldri réttarhöld
yfir austurrískri stúlku sem hafði verið
ákærð fyrir íkveikju. í eldsvoðanum létust
vinnuveitendur hennar, bandarísk hjón, og
börn þeirra. Stúlkan var sýknuð og í fagn-
aðarlátunum þegar hún kom í heimabæ
sinn í Austurríki var henni ekið um í
branabíl. Hvemig ætli beri að skilja þá
miður smekklegu tilvísan í hörmulegan
dauðdaga bandarísku fjölskyldunnar?
Erlendir fjölmiðlar, þar á ég við annarra
landa en Bandaríkjanna, hafa verið iðnir
við að benda á galla bandaríska réttarkerf-
isins sem hreinlega virðist ekki ráða við
mál af þessu tagi, allra síst eftir að athygli
fjölmiðla á þeim hefur vaknað. Annar flöt-
ur á málinu era þessi viðbrögð almennings
sem svo sannarlega er ekki hægt að kenna
fjölmiðlum einum um. Sigurður Líndal
nefnir í grein sinni Stjórnarskrá og mann-
réttindi sem birtist í Skírni 1995, að
skírskotun afbrotamanna fái gjaman mik-
inn hljómgrunn meðal ýmiss konar sam-
taka og almennings. Ástæðuna segir hann
eflaust þá að mönnum finnist einmana af-
brotamaður standa berskjaldaður gagn-
vart ofurvaldi ríkisins. Við þær aðstæður
vakni samúð, þannig að illvirki hans falli í
skuggann. Menn leiti að réttlætingu fyrir
háttsemi afbrotamannsins og varpi sökinni
á þjóðfélagið, „hvað svo sem það merki“,
eins og Sigurður orðar það.
Sigurður segir ekki unnt að útiloka að
þessi tegund mannréttindabaráttu eigi
einhvem þátt í vaxandi ofbeldi. „Fátt
heyrist hins vegar frá þeim sem eiga um
sárt að binda vegna afbrota, enda hafa
þeir hingað til fengið takmarkaða áheym,“
segir Sigurður. „Víða stendur fólk ráð-
þrota gagnvart glæpalýð sem stundar iðju
sína í skjóli mannréttinda og þeir sem
halda eiga uppi lögum fá lítið að gert. Ef
litið er til alþjóðlegra sáttmála kemur í
ljós að drjúgum hluta þeirra er varið undir
ákvæði sem tryggja réttindi afbrota-
manna, en þar er ekki stafur um réttindi
brotaþola utan almennar yfirlýsingar um
rétt til lífs, frelsis og mannhelgi."
Það sýnist væntanlega hverjum sitt um
þessar hugleiðingar Sigurðar. Hvað sem
því líður er umhugsunarvert hvort réttar-
kerfið sem við sjálf höfum átt þátt í að
koma á laggirnar og viðhalda, sé svo mikill
ógnvaldur að við finnum hjá okkur hvöt til
þess að halda með þeim einstaklingi sem
stendur einn andspænis því, jafnvel óháð
því af hverju hann er í þeirri stöðu. Eru
afbrot af því tagi, sem Louise Woodward
var ákærð fyrir, í augum fólks, fyrst og
fremst afbrot gegn kerfinu?
Árið 1997. Arið sem maðurinn sendi
geimfar til Mars. Árið sem vísindamenn
einræktuðu Dollý og rifust um einræktun
mannsins. Árið sem hin margrómuðu hag-
veldi Austur-Asíu riðuðu til falls. Þessir
atburðir falla í skuggann. Þetta er árið
sem fólkið grét vegna dauða Díönu og yfir
réttarhöldum Louise Woodward.
HANNA KATRÍN FRIÐRIKSEN
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 17. JANÚAR 1998 3