Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1998, Side 7

YFIRLITSSYNING A VERKUM SÆMUNDAR VALDIMARSSONAR I GERÐARSAFNI
ar myndhöggvara.
MARGRÉT SVEIN-
BJÖRNSDÓTTIR spiallaði
við Sæmund og sýningar-
stjórann, Guðberg Bergs-
son, sem valdi verkin á
sýninguna en á dögunum
kom út bók eftir þann síð-
arnefnda um ævi og verk
Sæmundar, sem átti áttatíu
ára afmæli á árinu.
Morgunblaðið/Kristinn
SÆMUNDUR Valdimarsson umkringdur styttunum sínum áður en þeim var raðað upp í sýningarsölum Gerðarsafns.
ASÝNINGUNNI eru 80 verk
í einkaeign og opinberri
eigu, auk 30 nýrra verka
sem seldust upp þegar á
fyrsta hálftímanum eftir að
sýningin var opnuð. Nýrri
verkin eru öll unnin á síðast-
Jiðnum tveimur árum en
annars spannar sýningin mestallan feril Sæ-
mundar Valdimarssonar eða allt frá því að
hann fór að vinna styttur úr rekaviði snemma á
áttunda áratugnum. Sýningin er opin alla daga
nema mánudaga kl. 13-18 og henni lýkur 13.
des. nk.
Fyrsta sýningin sem Sæmundur tók þátt í
var sýning á alþýðulist sem Guðbergur Bergs-
son stóð fyrir í Galleríi SUM og Asmundarsal í
tengslum við Listahátíð í Reykjavík árið 1974.
„Guðbergur var sá fyrsti sem keypti af mér
verk,“ segir Sæmundur, sem kveðst vera sjálf-
sprottinn listamaður en lætur sýningarstjór-
ann um að útskýra hvað í því orðalagi felst.
„Hann er sjálfsprottinn á allan hátt að því leyti
að hann er ekki sprottinn upp úr neinum lista-
jarðvegi, hann er ekki fæddur inn í þennan
listaheim, hann hefur ekki gengið í gegnum
skóla og hann hefur ekki notið neinnar þjálfun-
ar. Og þar af leiðandi spretta þessi verk fram á
hans eðlilega máta. Hann fylgir ekki neinum
sérstökum stíl, þó að það megi auðvitað sjá á
vissan hátt eitthvað sem hann hefur séð annars
staðar, það kemur ekkert algerlega frá manni
sjálfum,“ segir Guðbergur.
Hafði ekki roð við konunni
Frá því að Sæmundur tók þátt í alþýðulista-
sýningunni 1974 hefur list hans verið í stöðugri
þróun. „Það fór heill áratugur í alls kyns til-
raunir," segir hann en fyrstu einkasýninguna
hélt hann á Kjarvalsstöðum 1984. ,Áður hafði
ég raðað upp myndum úr mislitum steinum og
málað dálítið líka en svo þóttist ég sjá að það
væru alltaf hundruð frístundamálara en
kannski bara einn sem ynni úr rekaviði," segir
Sæmundur. Hann vann lengi vaktavinnu í
Áburðarverksmiðjunni í Gufunesi en hætti því
þegar hann varð sjötugur og hefur síðan unnið
eingöngu að styttunum. Eiginkona hans, Guð-
rún Magnúsdóttir, hefur líka komið nálægt
listinni og gerði lengi vel blómamyndir sem
hún raðaði upp úr skeljum.
Þegai- hér er komið sögu í samtalinu setur
Guðbergur upp prakkarasvip og segir: „Svo er
líka eitt leyndarmál í þessu, fyrst voru þau
saman að vinna í þessu, konan hans og hann,
og konan gerði myndir líka. Þegar Sæmundur
sá að hann hafði ekki roð við konu sinni í
myndlist, þá neyddist hann til þess að breyta
til og fara að gera styttur - vegna þess að hún
er mikill klaufi við öxina en hins vegar er hún
afar góð að sauma í - svo það var eiginlega hún
sem rak hann út í að gera stytturnar. Svona er
nú sannleikurinn um þetta,“ segir Guðbergur
og Sæmundur kveðst alveg geta skrifað undir
það. Um verk Sæmundar á fyn-nefndri alþýðu-
listasýningu 1974 segir Guðbergur að vissulega
hafi ýmsir aðrii- verið betri. „En það var ein-
hvern veginn þannig að hann hafði meira þol-
gæði og líka þetta að Guðrún þjarmaði svo
rækilega að honum. En hinir sem sýndu voru
annaðhvort ógiftir, ekkjumenn eða konur og
höfðu enga samkeppni og gáfusú þess vegna
upp en hann hélt áfram.“
Síðan þetta var hefur Sæmundur sýnt stytt-
ur sínar á fjölda sýninga, einn og með öðrum.
Sýningin nú spannar sem áður sagði mestallan
feril listamannsins. „Ég valdi þannig á sýning-
una að hún gæfi sæmilegt yfirlit yfir verk hans,
þannig að áhorfandinn gerði sér grein fyrir
þróuninni í verkum hans og sæi líka um leið
fjölbreytnina og samhengið í þessu öllu sam-
an,“ segir Guðbergur.
Efniviðinn sækir Sæmundur í fjöruna.
„Framan af fór ég sjálfur á fólksbíl suður með
sjó, m.a. í Grindavík á slóðir Guðbergs, en í
seinni tíð hef ég mest fengið rekaviðinn vestan
af Snæfellsnesi og Ströndum á vörubílum,“
segir hann. Auk rekaviðai-ins notar hann vír,
sag, roð, laufblöð, lyng og fleira. Vinnustofa
listamannsins er í bílskúrnum heima hjá hon-
um og hann vinnur allt með handverkfærum.
Þau eru ekki mörg; hefilbekkur, öxi, sporjárn
og raspar. „Það eina sem snýst er lítil borvél."
Þó að Sæmundur sé orðinn áttræður er
langt frá því að hann sé að setjast i helgan
stein. Hann segist að vísu vera að reyna að
stytta vinnutímann eitthvað, með litlum ár-
angri þó. „Ég held að það myndi nú ekki verða
neitt betra ef maður settist í stól einhvers stað-
ar,“ segir Sæmundur. „Það er ekki gott að
segja hvað rekur mann áfram til að gera svona,
jafnvel þegar maður á að vera sofandi, en eitt
af því er tvímælalaust það að sjá aðra gleðjast
og fara brosandi út af sýningum."
Um karl sem gekk ekki
úl og breyttist i konu
Þegar litið er yfu- styttur Sæmundar sést að
konur eru þar í miklum meh-ihluta. Á stangli
má sjá einstaka karl og eitt og eitt bax-n slæðist
með en kvenkynið er tvímælalaust ráðandi.
Hvers vegna skyldi það vera? „Já, körlunum
hefur farið fækkandi, þeir gáfu ekki nógu góða
raun. Ég veit ekki hvort það er vert að vera að
tala um kynskiptinginn sem er þarna uppi,“
segir Sæmundur og bendir hikandi. „Ef menn
vilja fræðast um kynskiptinginn held ég að það
sé langbest að þeir lesi um hann í bókinni, því
þar er sagt nákvæmlega frá því öllu saman.
Það er dálítið löng saga sem er eiginlega ekki
hægt að rekja hér,“ segir bókarhöfundurinn
leyndai-dómsfullur. Til að svala foi-vitni lesenda
Morgunblaðsins skal þess þó getið að umrædd-
ur kynskiptingur er stytta sem upphaflega var
karl en gekk ekki út, hversu oft sem hún var
sýnd. Þá ákvað Sæmundur að breyta karlinum
í konu og á næstu sýningu var slegist um hana.
„Þetta undirstrikar kannskj hve karlmenn eiga
erfitt uppdráttar,“ segir Guðbergur. „Annars
hef ég svarað því þannig til þegar ég er spurð-
ur hvers vegna ég geri frekar konur að það sé
af því að konum líki svo vel að láta handfjatla
sig, en körlunum kannski síður,“ segir Sæ-
mundur.
Ekki kynverur en hafa kynþokka
Guðbergur telur sig vita skýringuna á þessu
með karlana og konurnar hjá Sæmundi. „Ég
held að þetta sé ekki fælni sem stafi af því að
þetta séu karlmenn, heldur fælni við kynfærin,
einhvers konai- kynfærafælni. I sígildri högg-
myndalist voru til mjög strangar reglur um
hvernig þau ættu að vera og Michaelangelo
fylgdi mjög þeh-ri reglu. En þegar þessi kyn-
færi eru þá eru þau ekki samkvæmt þessari sí-
gildu reglu um gerð þeirra. Og það er í öllu,
konan er sýnd nakin en karlmenn eru afar
sjaldan sýndir naktir. I sígildri myndlist þar
sem kynfæri konu voru feimnismál þá var alltaf
einhver slæða sem fauk fýrir kynfærin. En þá
voru karlmenn naktir, til dæmis í Sköpuninni
efth- Michaelangelo sem er í Vatikaninu, þai- er
Adam nakinn. Kynfærin mega sjást en þau eru
gerð samkvæmt þessari sígildu reglu. Hann er
ekki kynvera, hann er eiginlega barn, en karl-
maður sem kynvera er ennþá eiginlega í
banni,“ segir hann og bætir svo við: „En þessar
fáu styttur sem Sæmundur hefur gert af karl-
mönnum, það er ekki beinlínis hægt að segja að
þær séu kynverur. Konurnar eru reyndar ekki
heldur kynverur en þær hafa kynþokka. Og
kynþokkinn er mjög vel þeginn í list, en ekki
kynveran sjálf. Það er mjög erfitt að búa til
karlmann sem hefur bara kynþokka, hann er
fremur kynvera, en það er auðveldai-a með kon-
una.“ Fellst Sæmundur á þessa lærðu skýringu
sýningarstjórans? „Ja, hún er ekkert verri en
hver önnur, svo ég geri það,“ segir hann.
„KONUM LIKAR SVO VEL
AÐ LÁTA HANDFJATLA SIG"
I Listasafni Kópavogs,
Gerðarsafni, stendur nú
yfir yfirlitssýning á verkum
Sæmundar Valdimarsson-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 28. NÓVEMBER 1998 7