Lesbók Morgunblaðsins - 09.01.1999, Blaðsíða 12

hæð. Hærra fórum við ekki þennan clag.
Handan dalsins opnaðist dalur og síðan ann-
ar dalur. Hér var leiðin erfiðust yfirferðar.
Við klöngruðumst um stórgrýti og lágan,
þéttan gróður í rigningu, en logni. Best að
gæta þess að renna ekki til á hálum steinum
og íssorfnu bergi. Ekki vorum við heldur
laus við mýið. En þarna var einnig mikið
lyng, krækiber, bláber og einiber, ilmur úr
jörðu. Eftir langa dagleið var tjaldað á fal-
legum stað nálægt mjóu eiði sem skilur að
Einars- og Kambsstaðarfjörð. Purrmatur í
kvöldmatinn, kaffi og konjaksdreitill á eftir
til að ná úr sér mesta hrollinum. I þokunni
gi-illti í formfagurt fjall, Naajat Qaqqat, sem
reis beint upp úr sjónum.
Hraðganga til Qaqortoq
Daginn eftir komum við til Qaqortoq um
þrjúleytið síðdegis eftir hraða göngu í rign-
ingarþoku. Á allri gönguleiðinni höfðum við
aðeins mætt einu pari sem var á sömu leið og
við. Göngulandið þennan dag var fremur
þægilegt. Að mestu var fylgt strönd Hvals-
eyjarfjarðar. f'arna rákumst við á veiði-
mannakofa. Á vinstri hönd sá til Hvalseyjar
sem er nokkuð myndarleg eyja. Að lokum
var farið yfir eiði og upp í skarð í um 120 m
hæð. Allt í einu birtist bærinn. Þá var stutt
að ganga niður að efstu húsunum. Við geng-
um í gegnum bæinn sem er gamall verslun-
arstaður. Undirlendi er lítið og húsin byggð á
hæðum. Þetta eru dönsk timburhús, mörg
rauð með hvítum gluggapóstum, og svo blokk-
ir. I Qaqortoq búa um 3.500 manns.
Við gistum í svefnpokaplássi á stúdenta-
garði fyrir nemendur Verslunarskólans. Það
var ljúft að komast í sturtu og geta þurrkað
gegnumblauta skóna. Hjónin sem höfðu stytt
sér leið frá Hvalseyjarkirkju tóku á móti okk-
ur með ljúffengri steik og meðlæti.
Morguninn eftir var komið sólskin. Við
gengum um bæinn og höfnina, skoðuðum
skemmtilegt minjasafn og heimsóttum
skinnaverksmiðjuna Great Greenland, en þar
vinna fimmtíu manns. Verksmiðjan er styrkt
af Dönum og kaupir öll selskinn í landinu.
Þarna voru núna um 70.000 skinn. Ljóst er að
það er mikið vandaverk að mýkja selskinn.
Og það þarf mörg skinn í eina flík, 7-8 skinn
í hálfsíðan pels. Danadrottning hafði fengið
pels sem gerður var úr fjörutíu skinnum svo
að hvergi sæist misfella. Verðmætast er
skinnið af landselnum og kom það mér á
óvr.rt. Ástæðan er sú að hann er sjaldgæfast-
ur. Grænlendingar eru svo miklir veiðimenn
að þeir hafa ekki getað látið hann í friði.
Við nutum þess að borða góðan mat. Um
kvöldið snæddum við hreindýrasteik á Hótel
Qaqortoq þar sem fararstjóranum var afhent
gjcf sem þakklætisvottur fyrir brautryðj-
andastarf sitt, frábæra skipulagningu og far-
arttjórn. Hann fékk tupilak sem er útskorin
tör.n sem sýnir að hluta mann og að hluta
dýr.
Sigling inn Eiríksfjörð
Við vöknuðum klukkan sex síðasta morgun-
inn á Grænlandi sem var 17. júlí. Áætlunar-
ferjan til Narsarsuaq lagði úr höfn kl. 8, en
þangað er sjö tíma sigling. Á bryggjunni
voru veiðimenn að flá seli og höfðu snögg og
fagmannleg handtök. Og grænlenskir dreng-
ir stóðu uppi á stólpum og veiddu á handfæri
af mikilli list, sveigðu sig og beygðu. Og hví-
líkt jafnvægi!
Við héldum okkur mest uppi á dekki og
létum sólina verma vanga, mýið víðsfjarri.
Niðri í káetunni var gulnuð innrömmuð
brúðkaupsmynd af Margréti II Danadrottn-
ingu og Hinriki prins. Þetta var skemmtileg
sigling. Fyrst var siglt vestur fyrir nesið,
beygt inn sund og inn í Skógarfjörð. Ferjan
stoppaði við Narsaq sem er 2000 manna bær.
Þarna fóru nokkrir í land og aðrir komu um
borð. Við sigldum inn Eiríksfjörð, víkinga-
skip blasti við okkur við Narsarsuaq. Það
beið byrjar.
Við höfðum nokkurn tíma í Narsarsuaq.
Sumir fóru í göngutúr, aðrir skoðuðu söfn og
enn aðrir komu sér fyrir á sólpallinum á Café
Blue West One og fengu sér öl og ís. Við nut-
um síðustu stundanna undir grænlenskum
himni. Við vorum reynslunni ríkari; höfðum
kynnst náttúru og veðurfari ólíku okkar, lát-
ið hugann reika til forfeðra okkar og örlaga
þeirra og íhugað menningu og stöðu Græn-
lendinga nútímans.
Um kvöldið flugum við í austurátt, yfir
hvítan jökul og ólgandi haf, heim til Islands.
Heimildir: Joel Berglund: Hvalso - kirkeplads og
stormændsgárd. Udgivet af Qaqotoq kommune 1982.
Esbjerg 1994 (3. oplag). Jón Viðar Sigurðsson: Göngu-
leiðir á Grænlandi I. Igaliku, Hvalseyjarfjarðarkirkja,
Qaqortoq. Reykjavík 1998. Jónas Jónsson: íslandssaga.
1. hefti. Ríkisútgáfa námsbóka. Ove Bake: Igaliko - fra
bispesæde til fáreholderbygd. Narssaq 1983. Vestur til
Vínlands. Grænlendinga saga og Eiríks saga rauða.
Eysteinn Sigurðsson bjó til prentunar. IÐNU 1992.
Höfundurinn er ritari Ferðaféiags íslands.
HILDIGERÐUR
FRÁ BINGEN
HÚN var samtímamaður Ara
fróða og mikilvirkur rithöfund-
ur. Rit hennar njóta nú meiri
athygli en nokkurn tíma fyrr
eftir andlát hennar. Tugir
bóka, sem byggðar eru á verk-
um hennar, hafa verið gefnir út
á undanfomum árum. Á þessu
ári er þess minnst að 900 ár eru liðin frá fæð-
ingu Hildigerðar frá Bingen.
Á okkar mælikvarða var Hildigerður ekki að-
eins rithöfundur, heldur einnig tónskáld, læknú,
ljóðskáld, náttúrufræðingur, leikskáld og guð-
fræðingur. Á tímum hennar voru þessi ólíku
svið einungis angar af sama meiði. Líf mannsins
og hin jarðneska veröld var sköpunarverk Guðs
og í lifandi sambandi við hann, m.a. fyrir milli-
göngu _ tónlistar, visku, forsjónar og heilags
anda. I eigin augum var Hildigerður fyrst og
íremst þjónn og verkfæri Drottins. Hún var
nunna og síðar abbadís, og verk sín taldi hún
innblásin af Guði. I þremur stærstu ritverkum
sínum lýsir hún vitrunum sem hún fékk. Þær
birtust henni sem eins konar andleg sýn á formi
bjartra mynda af fólki, byggingum og alheimin-
um, en einnig var talað til hennar að ofan. Þess-
ar myndir, sem sumar hverjar líkjast mandölum
austrænna þjóða, skýrir Hildigerður rækilega
fyrir lesendum sínum með hliðsjón af heims-
mynd og guðfræði síns tíma og leggur út frá
þeim til siðbótai- og andlegs skilnings.
Hildigerður fæddist árið 1098 í þorpinu
Bermersheim við Rín, skammt frá Mainz. Hún
var af aðalsættum, yngst 10 systkina, en for-
eldrar hennar létu hana átta ára gamla í umsjá
einsetununnu nokkun-ar, Jutta að nafni, og hjá
henni ólst hún upp. Smám saman myndaðist
söfnuður af nunnum af Benediktsreglu í kring-
um þær, og þegar Jutta lést 1136 var Hildigerð-
ur valin abbadís. Þessi söfnuður starfaði í
munkaklaustrinu að Disibodenberg, en um 1150
tók Hildigerður sig upp ásamt hluta af systrun-
um og stofnaði sérstakt nunnuklaustur í
Rúpertsberg nálægt bænum Bingen við Rínar-
fljót, og var það vígt árið 1152. Svíar lögðu
klaustrið í Rúpertsberg í rúst í 30 ára stríðinu
löngu síðar, en Hildigerður hafði einnig stofnað
annað klaustur í Eibingen handan Rínarfljóts,
ög var það endurreist um síðustu aldamót eftir
aldarlangt hlé.
Er Hildigerður var 42ja ára gömul, og
nokkrum árum áður en hún stofnsetti fyrra
klaustur sitt, fékk hún vitrun sem hún lýsir sem
vermandi ljósi er fyllti hug hennar og hjarta og
gaf henni skilning á allri heilagi’i ritningu. Þai'
með kvaðst hún hafa heyrt rödd sem fyrirskip-
aði henni að lýsa því í ræðu og ríti sem hún sá.
Eftir nokkurt hik hófst hún handa við að rita
eitt mesta verk sitt, Scivias, og lauk því á 10 ár-
um. Hildigerður hafði raunar fengið vitranir allt
frá 5 ára aldri að eigin sögn en duldi það fyrir
flestum öðrum en nánustu trúnaðarvinum.
Eftir að Hildigerður hafði unnið við Scivias í
um fimm ára skeið skrifaði hún Bernharði frá
Clairvaux og sagði honum frá vitrunum sínum
og ritstörfum. Bemharð brást vel við og mælti
með henni við páfann, Evgeníus þriðja, sem las
úr Scivias ófullgerðum fyrir biskupana á kirkju-
þinginu í Trier veturinn 1147-48. Kirkjuþingið
lýsti velþóknun sinni og hvatti Hildigerði til að
halda áfram. Þarf ekki að orðlengja það hve
mikilsverð sú hvatning var, því að sá boðskapur
Páls postula var almennt í heiðri hafður, að kon-
ur skyldu þegja. Eftir þetta varð Hildigerður
víðfræg um Evrópu, og var litið á hana sem spá-
mann, einkum hvað snerti aðdraganda dóms-
dags, sem hún lýsir ítarlega í ritum sínum.
Hildigerður samdi leikrit „Ordo virtutum"
sem fjallar um baráttu sálar á mörkum góðs og
ills. Ovinurinn freistar sálarinnar, en kór dyggð-
anna stappar í hana stálinu og frelsar að lokum.
Sálin öðlast hjálpræði og Óvinurinn er færður í
fjötra. Þetta leikrit var undanfari sams konar
siðferðilegra leikrita sem nutu mikilla vinsælda
víða um Evrópu um einni og hálfri öld síðar.
Leikritið er að mestu fært í búning söngva, en
þar sem tónlist var talin himnesk í eðli sínu
hlaut kölski að vera vita laglaus, enda mælir
hann einn á jarðneska tungu í leikriti Hildigerð-
ar. Söngvar leikritsins ásamt ýmsum fleiri sem
Hildigerður samdi fyrir klaustur sín voru síðar
teknir saman í einn bálk er hlaut nafnið
„Symphonia armonie celestium revelationum“
eða „Sámhljómur himneskrar opinberunar".
Symfónía Hildigerðar er enn til og hefur verið
EFTIR ARNA EINARSSON
Hildigerður var uppi samtímis Ara fróða og hún var
mikilvirkur rithöfundur. Rit hennar njóta nú meiri athygli
en nokkurn tíma fyrr eftir andlát hennar. Tugir bóka
sem byggðar eru á verkum hennar hafa verið gefnir út
á undanförnum árum, en á þessu ári er þess minnst að
900 ár eru liðin frá fæðingu hennar.
M W WW i sFTlÍ 8 f ‘
W M v : :

. j Ær ^.jffl $ Íí ifi
jrat m m
jlf %'y\
gefin út á hljómdiskum. Miðaldafræðingai' hafa
lýst ljóðunum sem einhverjum hinum „óvenju-
legasta, næmasta, þaulhugsaðasta og um leið
mest spennandi kveðskap tólftu aldar“.
Hildigerðui' samdi tvö rit sem telja má ver-
aldlegs eðlis, annað um náttúrufræði en hitt um
iækningar og heilsufræði. Hið fyn-a er nokkurs
konar alfræðirit um náttúrufræði, samsett af
fjórum bókum um dýr, tveimur um jurtir og tré
og þremur um steina, málma og önnur efni. Hitt
ritið, „Um sjúkdómsorsakir og lækningar" fjall-
ar ítarlega um líkama mannsins, heilsu og ýmsa
HILDIGERÐUR frá Bingen skráir vitranir sín-
ar á vaxtöflur. Úr Lucca handritinu.
sjúkdóma. Meðal annars er langur kafli um vatn
og heilnæmi þess eftir því hvaðan það er runnið.
í þessum ritum blandar Hildigerður saman við-
teknum fræðum og eigin athugunum, sem bera
vott um næman skilning á hinu náttúrlega um-
hverfi.
Tvö handrit öðrum fremur geyma myndir
sem lýsa sýnum Hildigerðar og eru nánast óað-
skiljanlegur hluti sýnanna. Annað handritið hef-
ur að geyma ritið Scivias. Það er frá um 1165 og
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 9. JANÚAR 1999