Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1999, Síða 8

VALKYRJUR OG HAFGUUR II
HÉR heldur Bragi Ásgeirsson
áfram að segja frá vöskum og
hugumstórum Parísarkonum,
eins og hann gerði í greininni
Amasónur og Sírenur, sem
birtist í Lesbókinni 19. júní.
Hér nefnir Bragi til sögunnar
m.a. Janet Flamner, Djunu
Barnes, Adrienne Monnier,
Hildu Doolittle, Giselu Freud
og Nancy Gunard og einnig
koma James Joyce og
Esra Pound við sögu.
JANET Flanner, sem hér sést efst
til vinstri með rithöfundinum Er-
nest Hemingway í lok seinni heims-
styrjaldarinnar, var einn nafn-
kenndasti persónuleikinn á vinstri
bakkanum. Stolt kona, meðvituð um
gáfur sínar og styrk, umgekkst and-
ans stórmenni tímanna sem jafn-
ingja, nefndi gjaman gæiunöfnum sem enginn
annar í París, jafnvel ekki öllum heiminum,
vogaði sér að gera. Augljóst má vera að Fl-
anner og Hemingway eru að bera saman bæk-
ur sínar á veitingastað nokkrum vegna þýð-
ingarmikiis máls. Bæði eru í einkennisbúning-
um bandaríska hersins og þau hafa lagt frá
sér gleraugun. Rithöfundurinn virðist vera að
lesa fréttatilkynningu en hún hlustar einbeitt
og íhugul. Fyrir framan Flanner sér í tvö
portvínsglös en Hemingway heldur sig við
franskari vökva, þetta að best verður séð. Eft-
ir Flanner er haft að París hafí búið yfir sér-
stökum næmleika sem gerði hana að einni
mest æsandi borg veraldar. Má vera meira en
rétt og að hluta til enn í dag. Astríða hennar
sem fréttaritara The New Yorker var góðar
kjaftasögur sem var sporðrennt með Cinzano
- ávaxtasafa - örvunardrykk á Café des Deux
Magots og Café Flore, á Boulevard St.
Germain, þar sem hún sat löngum með vinu
sinni Solitu Solano ásamt Nancy Cunard og
Djunu Bames, eða á uppáhalds matsölustað
þeirra, La Quatriéme Republique í Rue Jacob.
En þrátt fyrir allt, og að þær tækju virkan
þátt í laufléttu Parísarlífi áranna þar sem kyn-
ferðislegar hömlur og fordómar áttu ekki til-
takanlega greiða leið upp á háborðið, voru
þær hinir mestu vinnuþjarkar við skriftir. Að
auki var það svo að frjálslyndi og hömluleysi í
ástum var einmitt það sem fæstar þessar kon-
ur stefndu að eða sóttust eftir, er þær komu
til Parísar, en samkvæmt Andrew Field, ævi-
söguritara Djunu Bames, höfðu þær ekki að-
stöðu til að hafna því. Þetta kom óforvarendis
og fyrirvaralaust í flasið á þeim og þær vom í
raun vanbúnar því frjálsræði sem borgin bauð
upp á. Sviðið var magnað og mikilfenglegt en
flestar þeirra vom óvissar um hlutverk sitt og
hvemig þær ættu að bera sig að. Sumar höfn-
uðu bæði áfengi, sem þær töldu ekki samræm-
ast hinum hreina tón skáldskaparins, líkt og
útgefandinn Winfried Ellermann sem nefndi
sig Bryher, sem og fijálsum ástum. Þegar
Esra Pound reyndi að kyssa Bryher í leigubíl
var honum hafnað með grimmilegu biti í vör-
ina og svipað gerðist er Robert McAlmon
reyndi það sama við Adrienne Monnier. Bóka-
búð Monniers á 7 Rue de l’Odeon, þar sem
framúrstefna áranna lifði góðu lífi, var svo til
beint á móti bókabúð og útgáfufyrirtæki Sil-
viu Beach við sömu götu og það vora þær
stöllur líka í lífi og list, þó aðeins nær. Þær
áttu sér lengi hreiður steinsnar frá bókabúð-
unum, vom um leið mikilvægir bókmennta- og
menningarlegir tengiliðir milli Frakklands og
Ameríku ... Það er falslaus, hreinn og blíður
svipur yfír portrettmálverki Romaine Brooks
af Adrienne Monnier, með fíngerðar hendurn-
ar í kjöltu sér, og við hæfi þessa mikla vinar
bókarinnar. Listmálaranum Romaine Brooks
var einstaklega lagið að ná fram innri sem ytri
einkennum viðfangsefna sinna sem mikið til
vom þessar valkyrjur og hafgúur á vinstri
bakkanum. I blökku skauti Monniers sér í
hina dularfullu H.D., eða Hildu Doolittle, sem
hugsandi horfir í gegnum fræga teikningu Dj-
unu Bames af James Joyce, yfir til vinu sinn-
ar Bryher, neðst til vinstri. Joyce skarar tals-
vert sögu valkyrjanna í París, og það gerir
Esra Pound líka. Pound hitti H.D. fyrst 1901
er hún var 16 ára og fyrr en varði vom þau
trúlofuð, en um leið flækt í þríhyming í ásta-
málum. Pound leit á H.D. sem skjólstæðing
sinn, leiðrétti og færði ljóð hennar til betra
máls í kaffistofu British Museum, sem var
ekki ónýtt fyrir skáldkonuna ungu því á því
sviði var hann líkast til frábærasti haus aldar-
innar sem margir leituðu til, þar á meðal
James Joyce. Hann nefndi heitmeyna H.D.
Imagiste, sem hann skrifaði líka undir rit-
smíðar hennar. Langt og flókið samband
þeirra endaði 1913, er hún giftist Richard
Addington, en þrátt fyrir allt héldu þau Pound
nánu sambandi fram að andláti hennar. Pound
lét Bryher fara mjög í taugamar á sér en
H.D. neitaði alla tíð ákveðið að hún stæði í
ástasambandi við hana, í hinum mörgu bréf-
um sínum til hans. Bryher var hins vegar ævi-
vinur og ástkona H.D. en einhverjar tilfinn-
ingaflækjur leyndust í heilakirnu Pounds.
Hann hafði verið alþjóðlegur útgefandi fram-
úrstefnubókmennta í Evrópu en er París var
orðin miðja þeirra brast sá starfsgmndvöllur.
Ef til vill flýttu kvenútgefendumir í París fyr-
ir þeirri þróun eftir viðkynningu við hann.
Þannig sagði Margaret Anderson, eftir fyrsta
fund þeirra í París, en Pound var þá 38 ára:
„Áhugavert ag kynnast honum betur, þegar
hann einhvem tíman verður fullorðinn ...“
Bæði Bryher og H.D. höfðu, áður en þær fóru
að búa saman, átt vingott við karlmenn á
vinstri bakkanum sem áttu það sameiginlegt
að vera mjög þekktir og áhrifamiklir bógar í
útlensku nýlendunni. Ljósmyndarinn Gisela
Freud, hér á sjálfsmynd sem hún tók í Mexíkó
eftir heimsstyrjöldina síðari, sló í gegn með
ljósmyndum sem hún tók af þekktum lista-
mönnum í París, einnig þeim sem áttu eftir að
verða þekktir. í samræðum beitti hún fyrir sig
blöndu af frönsku, þýsku og ensku sem gerði
fólk steini lostið. Hún var sögð tala fjögur
tungumál en ekkert vel. Freud hafði yfirgefið
Þýskaland í skyndi um miðbik fjórða áratug-
arins, með eina tösku sem innihélt ófullgerða
doktorsritgerð og rifrildi af fötum, þá hún
fékk ávæning um að nasistar væm á eftir
virkum andófshópi stúdenta sem hún var
meðlimur í. Freud var þakklát því að komast
undan nasistum til Parísar en gmnaði ekki að
hún yrði eini meðlimur hópsins sem lifði af.
Freud hélt áfram námi við Sorbonne og eitt
sinn á gönguferð í leit að bókum í Latínu-
hverfinu opnaði hún dymar á Maison des Am-
is des Livres og kom í flasið á Adriene Monni-
er sem átti eftir að verða mikill áhrifavaldur í
lífí hennar, hóf fljótlega að aðstoða hana í
bókabúðinni á annatímum. Freud varð vinur
kvikmyndagerðarmanna eins og Bunuels,
Dalis og Coeteau og fékk þá til að gefa sér
ónothæfa afgangsbúta af filmum sínum sem
hún mun svo hafa gert tilraunir með. Var opin
fyrir hugmyndum og einn góðan veðurdag
fékk hún þá flugu í höfuðið að mynda lista-
menn Parísarborgar og trúði Monnier fyrir
því, sem strax var með á nótunum. Akvað að
sýna þessar myndir í bókabúð sinni og leigði í
þvi skyni fimm stóla og hengdi hvítan dúk á
vegginn og bauð þekktum listamönnum að
koma og líta ásjónur sínar á staðnum. Þessar
ljósmyndir em nú löngu heimsþekktar. Loks
sér í hinn ríka enska erfingja, Nancy Cunard,
úr ætt skipafélags með sama nafni, í óða önn
að prenta framúrstefnurit sitt Hours Press.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 3. JÚLÍ1999