Lesbók Morgunblaðsins - 14.08.1999, Blaðsíða 15

SYNING TVEGGJA HEIMA
Morgunblaðið/Kristján
HANNES Sigurðsson og Hlynur Hallsson standa fyrir framan verk japanska myndlistarmanns-
ins Makoto Aida, en það verk þykir endurspegla forna japanska myndlistarhefð og japönsk
teiknimyndaáhrif.
/
Listasafninu á Akureyri verður opnuð í dag
sýning á verkum listamannanna Hlyns
Hallsspnar og Makoto Aida, sem kemur frá
Japan. A sýningunni eru ljósmyndir, málverk
og myndbandsverk sem munu gefa áhorfend-
um innsýn í ólíka menningarheima sem byggja
á eða vísa til nýrra og fornra hefða heimalands
listamannanna, eins og segir í fréttatilkynn-
ingu frá Listasafninu. I tengslum við sýning-
una kemur hingað til lands virtur japanskur
gagnrýnandi, Saturo Nagoya, og mun hann
halda fyrirlestur um japanska samtímalist.
Hann mun síðan kynna íslenska list í Japan er
hann snýr aftur til heimalands síns.
Landamæri eða mörk
Hlynur sagði að verkin sem hann sýndi væru
frá síðustu þremur árum en langflest væru
gerð á þessu ári. „Ég sýni ljósmyndir, texta,
póstkort, myndbandsverk, viðhorfskönnun og
niðurstöður. Já, viðhorfskönnunin er tíu spurn-
ingar sem ég bið sýningargesti að svara og
nota svo niðurstöður svaranna. Niðurstöðurnar
sem ég sýni hér eru unnar úr svörum sýning-
argesta á átta síðustu sýningum,“ sagði Hlyn-
ur. Þess má geta að Hlynur býr í Hannover og
starfar þar að myndlist.
Landamæri eða ákveðin mörk milli tveggja
heima eru Hlyni ákaflega huglæg. Þetta kemur
meðal annars fram í því að hann sýnir teikn-
ingar af pólitískum landamærum ríkja, gerð af
manna völdum. „Ég er t.d. með teikningu af
pólitískum landamærum Islands og þar af leið-
andi er hún bara autt blað því hér eru landa-
mærin náttúruleg," sagði Hlynur. Hann sýnir
einnig myndbandsverk sem hann tók út um
glugga á rútu við ferðalag frá-Þýskalandi til
Króatíu í þann mund sem rútan fór yfir landa-
mæri þeirra ríkja sem á leiðinni voru.
Huglæg mörk
Þessi hugmynd um landamæri eða mörk
endurspeglast í spurningum þeim sem Hlynur
leggur fyrir sýningargesti í viðhorfskönnun-
inni. „Mér finnst að þýska og enska orðið yfir
landamæri hafi mun víðari merkingu en það ís-
lenska. „Borders" eru einmitt einhvers konar
mörk og það var það sem ég leitaði eftir í svör-
um gestanna. Spurningar eins og í hvaða borg
fólk vilji búa, hvaða bjór því þyki bestur og
hvers konar vörur það kaupir, kallar á að það
skoði hvar það sjálft setur sín mörk. Kaupir
það kannski bjór frá Þýskalandi frekar en frá
Islandi og þess háttar spurningar koma upp í
hugann," sagði Hlynur.
Onnur verk sem Hlynur sýnir á Akureyri er
t.d. myndasería af fjölskyldu hans sem eru
myndir af lífi venjulegrar fjölskyldu í daglegu
lífi. Einnig sýnir hann myndbandsverk þar
sem nokkrir einstaklingar víðs vegar að úr
heiminum segja, á sínu móðurmáli, hvað þeim
þykir mikilvægt. I tengslum við myndasýning-
arnar eru póstkort með textum sem gestir geta
tekið og sent hvert sem er í heiminum og
þannig kemur hugmyndin um mörk á milli
heima aftur upp.
Gagnrýnendaskipli
Hannes Sigurðsson, forstöðumaður listasafns
Akureyrar, sagði að þessi sýning hefði átt sér
langan aðdraganda. „Islenska menningarsam-
steypan art.is lagði til við Sasakawa-sjóðinn að
gerð yrði tilraun með að koma á samskiptum
gagm-ýnenda frá Japan og íslandi. Sjóðurinn
tók vel í málið og hingað til landsins kemur jap-
anski gagnrýnandinn Saturo Nagoya og heldur
fyrh-lestur um japanska samtímalist í Listasafn-
inu á Akureyi’i 26. ágúst. Þess má líka geta að
hann heldur einnig fyrirlestur á Kjai’valsstöð-
um. Nagoya ætlar að kynna sér íslenska nú-
tímalist og fjalla um hana í Japan og hvað bar*
fyrir augu hans í Islandsferðinni. Hugmyndin er
að gjalda í sömu mynt að ári liðnu og senda ís-
lenskan gagnrýnanda til Japan,“ sagði Hannes.
Virtur gagnrýnandi
Hannes sagði að hann hefði haft samband
við Þórodd Bjamason myndlistannann sem þá
var í námi í Japan. Það var hann sem kom
Hannesi í samband við Nagoya. Nagoya er
mjög þekktur í japönskum myndlistai’heimi og
hefur skrifað fyrir fjölmörg menningartímarit,
auk þess sem hann er fréttaritari stærsta list-
tímarits heims, FlashArt International.
„I framhaldinu vaknaði sú hugmynd að fá að
sýna hér einnig verk japansks listamanns. Na-
goya taldi að Makoto Aida væri best til þess
fallinn. Það er skemmtilegt til þess að vita að
hann er á svipuðum aldri og Hlynur,“ sagði
Hannes. Hannes sagði að listamennirnir tveir
kæmu úr mjög ólíku menningarumhverfi og að
Aida speglaði vel sitt samfélag.
Togstrcita í verkunum
„Togstreita á milli hefða og nútímaþróunar
einkennir japanska myndlist, en vestræn áhrif
komu þar afar seint til sögunnar, áður nam
lærlingurinn af meistaranum og bætti litlu við
af sinni hálfu. Þessi togstreita kemur sterkt
fram í verkum Aida. I málverkum hans skína í
gegn Mango-áhrif, en það er japönsk teikni-
myndahefð, oft mjög ofbeldisfull, og svo líka
áhrif frá klassískum tréskurðarmeisturum, á
borð við Hokusai,“ sagði Hannes.
„Munurinn á milli íslenskra og japanskra
myndlistarmanna liggur kannski helst í því að
íslenskir myn'dlistai-menn hafa ferðast mjög
víða um heiminn og áhrifavaldar þein’a koma
úr mörgum átttum. Japanskir listamenn
hleypa sjaldnar heimdraganum og sýna ekki
oft utan Japans. I seinni tíð hafa þó komið
fram þekktir japanskir listamenn og ber þaa-
fremstan að telja Onkawara," sagði Hannes að
lokum.
Sýningin verður opnuð í dag kl. 16 og stend-
ur yfir til 7. október.
TðNLIST
Sfgildir diskar
SJOSTAKOVITSJ
Dmitri Sjostakovitsj: 24 prelúdíur og fúgur
Op. 87. Vlademir Ashkenazy, pianó.
Decca 466 066-2. Upptaka: DDD,
Berlín/Winterthur/London 6/1996-4/1998.
Útgáfuár: 1999. Lengd (2 diskar): 141:43.
Verð (Skffan); 2.999 kr.
HINAR 48 prelúdíur og fúgur Baehs, öðru
nafni „Vel tempraða hljómborðið", frá 1722
(I. bindi) og 1744 (II.), hafa í meira en 200 ár
þótt ef ekki síðasta, þá a.m.k. æðsta orðið
sem sagt hefur verið af því tagi. Af Prelúdí-
unum og fúgunum 48 hefur stafað þvílíkur
ljómi, að tónskáld seinni tíma hafa iðulega
veigrað sér við að nota sams konar verkheiti
af ótta við að lenda í beinum samanburði.
Dmitri Sjostakovitsj (1906-75) lét sig samt
hafa það, þegar hann samdi sínar 24 prelúdí-
ur og fúgur á aðeins rúmum fjórum mánuð-
um 1950-51, eftir að hafa verið kallaður til
sem dómari í píanókeppni í Leipzig í tilefni
af tveggja alda ártíð Bachs. Þar heyrði hann
löndu sína Tatjönu Nikolajevu leika úr öðru
bindi Vel tempraða hljómborðsins, og ásetti
sér af einskærri hrifningu að semja sam-
svarandi safn fyrir hana í öllum tóntegund-
um áttundarinnar. Þó ekki í hækkandi hálf-
tónaröð eins og hjá Bach, heldur raðað eftir
fimmundarhringnum, líkt og Chopin gerði
við 24 prelúdíur sínar Op. 28.
„Prelúdíur og fúgur“ á 20. öld? Menn átt-
uðu sig eðlilega ekki í fyrstu, og áttu framan
af til að afskrifa bálkinn sem hráa eftir-
hermu, ef þá ekki sem skringilegt nátttröll
aftan úr forneskju sem kæmi ekki nútíma-
fólki við. En það átti eftir að breytast. Smám
saman fór verkið að heyrast oftar, með
Nikolajevu og Svjatoslav Richter í broddi
túlkenda, og þó að heildarinnspilanir séu enn
teljandi á fingrum annarrar handar, hafa
a.m.k. fjórar komið út á Vesturlöndum á
geisladiska - með Nikolajevu (Hyperion
1991), Papadopoulos (Kingdom 1991), Keith
Jarrett (ÉCM 1992) og nú með Vladimir As-
hkenazy á Decca.
Tatjana Nikolajeva mótaði sem von var
grunntúlkun verksins, en án þess að hafa
heyrt hvorki Jarrett og Papadopoulos, má
samt leiða að líkum, að með Ashkenazy sé
loks komin verðug hliðstæða við djúprist inn-
VEL TEMPRAÐI
RÚSSINN
sæi Nikolajevu. Auðheyrt er að
Ashkenazy hefur gefíð sér góðan
tíma til yfirlegu, því túlkun hans
er afar innlifuð, án þess að vera
ópersónuleg. Þá hefur hann fram
yfir Nikolajevu tæknilegan brillj-
ans, er ljær þróttmeiri þáttunum
glampa sem gamla konan náði
ekki að skila í sama mæli, og upp-
takan virðist bæði mýkri og tær-
ari en Hyperion-upptakan frá
1990. Tempóin eru og frísklegri
hjá Ashkenazy, sem sést líka á
lengdarmuninum - 165 mínútur
hjá N., en aðeins 141 hjá A.(!) -
án þess að verði nokkurs staðar
vart við asa. Fyrir minn smekk
geta tíð hraðahik N. stundum verkað
þyngslaleg, en slíks gætir mun sjaldnai- hjá A.
(berið t.d. saman fís-moll fúguna nr. 8 hjá téð-
um píanósnillingum), og er ekki að efa að
hrynþéttari túlkun Ashkenazys sé líklegri til
að afla sérstæðu verki Sjostakovitsjar stór-
aukinna vinsælda á næstu árum, því hún flet-
ui’ að mínu viti hvergi út dýptina sem að baki
býr, líkt og hætt er við hjá minni spámönnum.
Ef fjölbreytni væri mælikvarði í sjálfri
sér, gæti fátt skákað Op. 87, jafnvel þótt bor-
ið væri saman við aðra píanóbálka í frjálsari
formi, því verkið er sneisafullt af ólíkum stíl-
um og tilfinningum þrátt fyrir nafngiftina.
Það er eins og Sjostakovitsj hafi magnazt
upp um allan helming við að setja sér þröng-
ar skorður og gerzt skáldlegri og innblásnari
en jafnvel galopnar fantasíur og impromptu-
formleysur gæfu tilefni til. Einmitt þetta -
þegar skáldskapur streymir að virðist óheft
á yfirborði undir ströngustu formkvöðum
þegar neðar er kafað - hefur jafnan verið
kallað list listanna. Formið ti’uflar ekki upp-
lifunina. Það bara er þarna, undir niðri, og
hvort styður annað, svo útkoman verður,
frekar ómeðvitað en hitt, heilsteyptur sam-
runi anda og æðis.
Svo fátt eitt sé til tínt úr þessu
makalausu nægtarhomi, þá dytti
manni t.a.m. í hug tvöfalda fúgan
í e (nr. 4.), debussyíska klukku-
spilsfúgan í a (7.), dulúðuga fug-
an í fis (8.), passacaglíu-prelúdí-
an í gís (11.) með fimmskiptu
fúguna æðandi á eftir sem
rytmískur hvh’filbylur, íhugula 5-
radda fúgan í Fís (13.), hin
streymandi SA fúga í es (14.),
truðsvals-prelúdían í Des (15.)
með „brjálaðri" krómatískri
krossrytma-fúgu í kjölfarið,
þrælunna fimmskipta staccato-
fúgan með bamalagskennda
stefinu í As (17.), hin stórbrotna
kóral-prelúdía með juðandi staccato-mótstefi í
Es (19.), „perpetuo mobile“-prelúdían í B (21.)
með leiftrandi og fjaðurmagnaðri fugu sér við
hlið, stimamjúka prelúdían næst á eftir í g
(22.), hefðbundna en andríka F-fúgan (23.) og
í lokin hin tignarlega prelúdía í d (24.) sem
boðar í andstefi lengstu fúgu verksins - rúm-
ar 7 mínútur - er lýkur þessu miklu ferðalagi
eftir kyrrlátan inngang með tilfinningahlað-
inni tign. Meistaraverk? Já, svo sannar-
lega! Það er ekki ofmælt sem Nikolajeva
sagði 1991, að hver einasta prelúdía og fúga
geymir veröld út af fyrir sig. Og nú heyrist
það jafnvel enn betur en áður. Samanburður
við meistara Bach liggur beinast við - og verk
Sjostakovitsjar Op. 87 stendui- þar í mínum
huga, því oftar sem hlustað er, sem óbrot>
gjarn minnisvarði um mesta skáld kontra-
punktsins sem uppi hefur verið eftir að
fimmti guðspjallamaðurinn frá Eisenach
kvaddi þennan heim.
TSJÆKOVSKÍJ
Pjotr Tsjækovskfl: Þyrnirús. Ballett í þrem
þáttum við ævintýri Charles Perraults. Rúss-
neska þjúðarhljúmsveitin u. stj. Mikhails Plet-
nevs. Deutsche Grammophon 457 634-2. Upp-
Dmitri Sjostakovitsj
taka: DDD, rikistúnlistarháskúlasalnum i
Moskvu, 10/1997. Útgáfuár: 1999. Lengd (2
diskar): 159:01. Verð (Skífan): 2.999 kr.
Það þykh’ kannski undarlegt, hér á „öld
augans“ sem stríðelur okkur á sjónrænu
áreiti hvers konar, að gefa frægan ballett út í
heild á hljómdiski í stað myndbands eða
DVD. En þegar betur er að gáð, er meira vit
í því en virðist í fyi’stu. Það eru einmitt sí-
gildir tónlistarunnendur (og bóklestrarhest-
ai’) sem manna bezt hafa varðveitt þann
hæfileika til að bregða upp myndum innra
með sér sem uppeldisfræðingar kvarta nú
sáran um að sé að hverfa hjá komandi kyn-
slóð sakir sjónvarpsgláps. Og þó að ball-
etttónlist Pjotrs Tsjækovskíjs (1840-93) hafi
vissulega ekki verið hugsuð til nota utan
danspallsins, er hún það vel samin, líka sem
„algjör“ tónlist handan við þjónustuhlut-
verkið, að jafnvel raðir stakra smáatvika
virðast loða saman sem samfelld heild, þrátt
fýrir öll stoppin á milli. Óstyttar útgáfur af
heilskvöldsballettum Tsjækovskíjs eru þó
vitanlega fæiri en „highlights“-úrvölin, sem
eru á hverju strái, enda þar samankomnar
margar þekktustu lagperlur hins mikla
melódíusnillings. Það hvarflar að manni, að
ein ástæða þess hvað balletttónlist hans
höfðar til margra gæti verið tengd líkamleg-
um úthaldstakmörkum dansara. Sem sé:
stutt atriði = hnitmiðuð melódík! Að sjálf-
sögðu fyrir utan danshrynjandina, sem ávallt
gerir sig í mennskri músík. í því sambandi
er raunar stundum eins og nútímatónskáld
geti hvorki sungið né dansað.
Þyrnirósartónlist Tsjækovskíjs er mikill
töfrahellir dýrðlegra augnablika í tónum, og
ekki undarlegt að draumasmiðurinn Disney
skyldi hafa byggt gotnesku teiknimynd sína
frá 1959 á ballettmúsík Rússans snjalla við
mannvígsluævintýr Perraults. Stjórnandi
rússnesku þjóðarhjómsveitarinnar, Mikhail
Pletnev, er jafnvígur á sprota og píanó (kom
áður við sögu hér í dálki 6.6.1998 fyrir leiftr-
andi túlkun á Scarlatti-sónötum) og stýrir
frábærri hljómsveit af alúð og snerpu.
Upptakan hefur heppnazt mjög vel og nýtir
afburðaakústík hátíðarsalar tónlistarháskól-
ans í Moskvu út í æsar. Þetta er sannkölluð
draumatónlist í úrvalsflokki. Og eitt að lok-
um: Hví ekki reyna hana sem bakgrunn við
ævintýraupplestur fyrir yngstu börnin?
RfKARÐUR Ó. PÁLSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 14. ÁGÚST 1999 1 5-