Lesbók Morgunblaðsins - 21.08.1999, Blaðsíða 10

KVENNABLÓMI 1943
ÁRIÐ 1943 var síðari heisstyrjöldin í al-
gleymingi, en þrjú síðustu árin höfðu orðið
mikii umskipti á Islandi með nægri atvinnu
eftir kreppu og langt kyrrstöðutímabil. Unga
fólkið fylgdist vel með tízkunni og fyrir-
myndimar voru ekki síst sóttar í kvikmynd-
ir, svo til einvörðungu amerískai. Islenskur
kvennablómi var þá ekkert öðruvísi en ann-
arsstaðar; hárgreiðslan eins og á Betty Gra-
ble eða Hedy Lamarr og öðrum Hollywood-
stjörnum og pilsfalurinn var um hnéð.
Hópur ungra Reykjavíkurstúlkna sem
myndaður var 1943 ber með sér að stúlkum-
ar hafa verið laglegar þá ekki síður en nú, en
það er svo önnur saga að ef til vill þætti
stúlkum á þessum aldri núna fráleitt að
klæðast kjólunum sem vora í tízku 1943. Til-
efni myndatökunnar var að þessi hópur lærði
listsaum hjá Júlíönu Jónsdóttur frá Stykkis-
hólmi, sem var mikil hannyrðakona, einnig
góð söngkona og gift Hannesi Jónssyni dýra-
lækni. Ekki hefur hún sóst eftir því láta nem-
endur sína fást við einfaldar fyrirmyndir, ef
marka má tvær útsaumsmyndir sem ástæða
hefur þótt til að hafa með á myndinni. Þar
hafa tvö þekkt málverk eftir Einar Jónsson
myndhöggvara verið útfærð með listsaumi
og væri fróðlegt að vita hvort þessar útsaum-
smyndir em til ennþá.
Lesbók fékk myndina senda frá Hallfríði
G. Schneider, sem býr í Bandaríkjunum.
Hún er dóttir Guðbrands Magnússonar for-
stjóra Áfengisverslunar ríkisins, sem var
þjóðkunnur maður. Hallfríður er önnur frá
hægri í fremstu röð. Listsaumskennarinn,
Júlíana Jónsdóttir, situr í fremstu röð milli
útsaumsmyndanna. Því miður em nöfn þess-
ara kvenna að öðm leyti ekki tiltæk, en von-
andi era einhverjar sem þekkja sig á mynd-
inni og aðrir sem þekkja mömmur og ömmur
sínar.
GS.
ÖNNUR
ÖNN
SMÁSAGA EFTIR RÓSU
SVEINBJARNARDÓTTUR
FYRSTA kvöldið sem Jakob gekk til
hvílu eftir ósköp liðins dags var
hann ekkert hryggur. Hann
undraðist það, kannski var það
skammarlegt, en hann gat bara
ekkert að því gert. Hann var næst-
um glaður, fann sig frjálsan í
fyrsta skipti í fjöratíu ár - fjörutiu
ára fangelsi, hann var laus úr hlekkjum.
Ljótt var af honum að hugsa svona, en hann
réð ekki við hugsanir sínar. Þær komu innan
að, vora eins og fræ, sem kemst í mold,
þroskast uns sprotinn rífur sig upp mót birtu
ogyl.
Þeir höfðu farið með hana í svörtum plast-
poka, ekkert annað var hægt að gera. Þetta
var ekki virðulegur heimanaðbúnaður, en til-
heyrði skyndilegu dauðsfalli. Hitt kæmi
seinna, sorgin, virðuleikinn, blómin, minning-
argreinamar, hræsnin og yfirborðsmennskan.
Það yrði brot sannleikans. Oft má satt kyrrt
liggja, það var hans mottó. Af hverju lét hann
svona? Aumingja maðurinn nýbúinn að missa
konuna, langt um aldur fram, hún ekki nema
sextug, loksins þegar þau gátu farið að njóta
lífsins, og ferðast frjáls og öðram óháð. En
hefði hún viljað það? Nei hann vissi betur. Og
nú gat hann farið einn, en var það gaman?
Hann var ekki lengur rúmlega tvítugur, ekki
um fertugt - heldur nýsloppinn yfir á sjötugs-
aldurinn. Hlægilegt að ímynda sér að svo
gamall maður eigi sér nokkurs að vænta.
Hann varð að láta slíkar hugsanir bíða aðeins.
Allt það umstang sem framundan var, sem
fylgir svona snöggu dauðsfalli, víkur burtu
ótímabæram framtíðaráætlunum.
Leikur hans í hlutverki syrgjandi eigin-
manns var sannfærandi. Bömin hans tvö
stóðu þétt upp við hlið hans - hún hafði verið
þeim góð móðir, það efaðist hann ekki um, en
hafði hann ekki fallið í skuggann? Hversu oft
hafði hann ekki orðið að lúffa fyrir jámvilja
konu sinnar og bama.
Hún var sú sterka, hann sá veiklundaði.
Hún var dóttir alþingismanns, hann vissi
ekki hver faðir hans var.
Hún hafði tekið niður fyrir sig.
Þau tóku fyrst eftir hvort öðra daginn sem
þau útskrifuðust, hann úr Verslunarskólan-
um, hún úr MR. Þau lentu saman í partíi, sem
endaði í hennar herbergi og rúmi, þetta dró
dilk á eftir sér. Það mátti ekki falía skuggi á
ætt hennar. Þau vora pússuð saman. Hann
var alsæll. Hún var falleg og gaman að láta
sjá sig með henni - meðan hún nennti, og
hafði gaman af því, svo breyttist það, börnin
tóku tíma hennar allan.
Svo kom framinn í félaginu, hún varð fljót-
lega formaður þar. Og þegar krakkamir vora
orðin stálpuð fór hún í Háskólann og lærði fé-
lagsfræði. Hann hafði aðeins lokið tveim áram
í viðskiptafræði, fór svo að vinna við bókhald
hjá ríkisfyrirtæki, og festist þar bak við lok-
aðar dyr. Það var svo sem ágætt - ábyrgðar-
laust. Það tók enginn eftir þó hann hyrfi
stund og stund.
Hann stalst til að spila handbolta með
gömlu félögunum úr Versló. Æfingamar fóra
fram í hádeginu. Það vora hans sælustu
stundir, en hann hætti því um fimmtugt, hann
var orðinn of feitur og þungur á sér, þá fór
hann að iðka jóga og innhverfa íhugun. Það
leyndarmál átti hann einn, konan og krakk-
amir vissu aldrei um það. Það var líka eins
gott, nógar vora nú háðsglósumar samt. Og
einhvem veginn lét hann
sig hafa það að kyngja öllu
þegjandi sem við hann var
sagt. Hann þoldi ekki rifr-
ildi, enda ekki eins fær í
rökræðum og frúin, sér-
staklega eftir að hún fór í
félagsfræðina, eða þá þeg-
ar krakkamir vora komin í
flokkinn, og fóru að vinna
á verðbréfamarkaðinum.
Þá var gott að geta lokað
öllum skynfæram og sökkt
sér í sinn eigin ímyndaða
heim. En allt í einu var
hún farin, fyrirvaralaust.
Hvað tók nú við?
Börnin og presturinn
tóku af honum allt um-
stang, og ekki má gleyma
félaginu, sem sá um erfis-
drykkjuna. Hann var ekki
hafður með þegar bömin
sömdu líkræðuna með
prestinum. Þau sögðu að
hann væri lasinn. Þetta
var svo óvænt, sorg hans
var svo mikil, það skildu
allir. Hann átti samúð
fólksins.
Margir urðu til að skrifa minningargreinar.
Þær komu honum flestar á óvart. Hann virtist
ekki hafa þekkt þessa konu mikið. Kannski
hafði hann aldrei haft tækifæri til að kynnast
henni. En undir niðri var hann nú dulítið
montinn að hafa átt svona fullkomna konu.
Hann rétti úr sér, tók við samúðaróskum
fólksins, sem hann að vísu þekkti ekki, ekki
nema fáa.
Hann fann sig sem aðalleikara þessa sjón-
leiks, jafnvel krakkarnir vora með minni rall-
ur. Þau vora nú líka krakkarnir hans, og þau
vora skratti myndarleg, eins og móðurættin.
Hann þekkti svo fáa úr sinni ætt.
Þessir sorgardagar liðu íljótt, eins og allir
aðrir dagar. Hann tók gleði sína á ný, eða
þessa sömu gleði og hann hafði alltaf haft.
Vinnan gekk eins og venjulega.
Nú þurfti hann ekki að stelast á jógaæfing-
amar, og hann fór að fara á fundi hjá Krossin-
um á kvöldin. Skrýtið að þurfa ekki að gefa
skýrslu þegar heim var komið. Frelsi hans
var takmarkalaust.
En hann nennti ekki að taka til í íbúðinni,
þegar enginn var til að segja honum það, og
það sást líka fljótlega á útliti heimilisins.
Krakkamir fóra að ragast í því. Hann varð að
fá sér húshjálp, álitu þau. Þau hjón höfðu að
vísu oft haft húshjálp, sú síðasta hafði verið
frá Tælandi, en verið nýfarin þegar konan dó.
Hún hafði trúlofað sig og flutt til Seyðisfjarð-
ar.
Og innan skamms var önnur komin, íslensk
- um fertugt.
Hann tók lítið eftir henni í fyrstu, hún var
oftast farin þegar hann kom heim, en stöku
sinum hittust þau og því oftar sem fram liðu
stundir. Og áður en hann vissi af hafði það
skeð.
Rúmið var þama uppbúið og hlýlegt, og
með honum leyndist meira líf en hann gran-
aði, enda ekki á það reynt síðustu tuttugu ár-
in. Allt gerðist þetta svona af sjálfu sér.
Hann var kominn með í fangið unga konu,
káta og spræka, gott að nota sér hlunnindin
meðan gafst. Þetta framkvæði kom honum
sjálfum á óvart - eða átti hýn upptökin? Hann
vissi það ekki, en hann var viss um að hún átti
uppástunguna að Kanarí-ferðinni.
Og hann sveif í einhverjum draumaheimi.
Keypti farseðla og gjaldeyri, sólarkrem, gler-
augu, nýja sundskýlu og handklæði - lokaði
húsinu og fór.
Og þau komu heim sólbrún og sæl, eða
hvað? Jú, jú, þetta hafði verið gaman, eitthvað
sem hann hafði aðeins heyrt um en ekki reynt
fyrr. Konan hans sálaða hafði aldrei viljað
fara á svona sólarströnd - það var bara fyrir
smáborgara. Hún hafði farið með vinkonum
sínum í menningarferðir, til að skoða söfn og
fara í leikhús. Hann var aldrei með í þeim
ferðum. Svo hafði hún verið send á ráðstefnur
hingað og þangað, hann var ekki inni í því
dæmi.
En nú voru þau sem sé komin heim, og eitt-
hvað hafði breyst, eða var allt eins og áður?
Það er að segja fyrir sorg og frelsi.
Þau ákváðu í sameiningu að fara til fógeta,
svona hálfgert í kyrrþey, til að gera allt lög-
legt.
Hún flutti heim til hans, tók við öllu, hann
hélt áfram í vinnunni, fór aftur að fara í jóga í
hádeginu, en sleppti Krossinum á kvöldin.
Krakkarnir hættu að koma, þau vora eitt-
hvað stúrin út í hann, honum var alveg sama.
Unga konan var ákveðin í að fara í mynd-
listamám, það var gamall draumur. Hann var
stoltur af því, svona til að byrja með, en þegar
kvöldin fóra líka að fara í námið varð hann
hugsi. Hvað var nú að ske, var allt að fara í
sama farið? Hvert flaug frjálsræðishugsun
hans? Var hann aftur kominn inn fyrir múra
sterkrar konu? Vora þær kannski allar eins,
þó aldur og útlit væri fjölbreytt? Og allt í einu
rann upp fyrir honum ljós, - eins og elding
kviknaði það. Það þurfti enga innhverfa íhug-
un til að sjá að hann var bara helvítis rola, og
hafði alltaf verið. Og hana nú og hafiði það.
Höfundurinn er húsmóðir í Reykjavík.
lO LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. ÁGÚST 1999