Lesbók Morgunblaðsins - 04.09.1999, Page 16

ÞAR SEM SMÆÐIN
GÖFGAR GÆÐIN
Færeyska tónlistarhátíðin Sumartónar var haldin í Þórs-
höfn í Færeyjum fyrir skömmu. Þar voru haldnir 45 tón-
leikar á nítján dögum. RÍKARÐUR ÖRN PÁLSSON sótti
Færeyinga heim og hlustaði á stóran hluta dagskrár-
innar. Síðari hluti.
Sunleif Rasmussen og Kristian Blak í „Listahétíðarklúbbnum".
/
A TTA ár eru ekki langur
flR tími til að skapa sér sjálf-
stæða ímynd meðal evr-
K ópskra tónlistarhátíða, er
iðulega eiga áratugi ef ekki
ÆDlA aldir að baki. Því er ekki
K ^^nema von ef færeyski ný-
MH »kgræðingurinn virðist enn
sem komið er vera að þreifa fyrir sér um
framtíðarstefnu, eins og sjá mátti af sumum
undangengnu dagskrám Summartóna. Þar
gat meðal aðkomuflytjenda sumarið 1993 að
líta Blásarakvintett Reykjavíkur og Hilliard
sönghópinn brezka, og meðal erlendra tón-
skálda Danann Pelle Gudmundsen-Holm-
green og Islendingana Þorkel Sigurbjörns-
son, Karólínu Eiríksdóttur og Finn Torfa
Stefánsson.
Snemma var farið að helga sér ákveðin
kjörsvið. 1994 var það „Æskulýðstónlist" með
þáttöku innlendra og norskra ungmenna-
hljómsveita. Það ár kom S.I. sem fyrr sagði í
heimsókn öðru sinni, nú undir stjórn Osmos
Vánská, og lék m.a. Rímnadansa Jóns Leifs
og Foma dansa Jóns Asgeirssonar. Blásara
kvintett Reykjavíkur kom einnig aftur, og
Bemharður Wilkinsson, flautuleikari kvint-
ettsins, sem ættaður mun í móðurlegg frá
Sumbu í Sandey, stjómaði Færeysku sinfón-
íuhljómsveitinni við sama tækifæri í verkum
eftir Mozart og Beethoven..
1995 var „Norræn túlkun“ efst á blaði, og
skartaði hátíðin þá m.a. finnsku stjömu-
kammersveitinni „Avantil", norska dragspils-
snillingnum Geir Draugsvoll og Den danske
Trio. 1997 beindist athyglin að tónlist frá
Eystrasaltslöndum og N-Atlantshafslöndum,
og ofarlega á blaði sáust nöfn eins og Edin-
borgarkvartettinn, Caput hópurinn og Rut
Ingólfsdóttir frá Islandi, auk nýstofnaða fær-
eyska kammerhópsins Aldubáran sem síðar
var kölluð.
Meginþema þessa árs var verk eftir fjórar
kynslóðir norrænna tónskálda, nánar tiltekið
Sibelius, Vagn Holmboe, Per Nprgárd og
Sunleif Rasmussen. Sem mörgum mun kunn-
ugt var Holmboe, einn skærasti nýklassisisti
Norðurlanda, mikill Færeyjavinur. Per
Nprgárd, e.t.v. heimskunnasta núlifandi tón-
skáld Dana, dvaldi nokkra daga í Þórshöfn
meðan á hátíðinni stóð og sagði hljómlistar-
mönnum til. Sunleif er aðeins 38 gamall en
engu að síður þegar orðinn þekktasta tón-
skáld Færeyinga. Hann er og þeirra lang-
skólagengnastur og fyrram nemandi Ibs Npr-
holms í Kaupmannahöfn, þar sem hann er nú
búsettur og meðlimur danska tónskáldafé-
lagsins.
Þó að ég hafi dvalið fullar tvær vikur í
Færeyjum, dugði það ekki til að ná öllu, enda
stóð hátíðin tæpar þrjár vikur. En svo stiklað
sé á stóru dagana 23.6. - 4.7. vakti fyrst at-
hygli manns lifandi túlkun fjögurra meðlima
úr færeyska kammerhópnum Aldubáran
ásamt austurríska sópraninum Önnu Maríu
Pammer í Norðurlandahúsinu á „atónala"
meistaraverki Schönbergs Perrot Lunaire frá
1912 undir stjórn hins danska Thomas Sond-
ergaards. Pammer kvaðst eftir á aldrei hafa
tekizt á við þetta vandasama Sprechgesang-
hlutverk áður, og þótti manni með ólíkindum
miðað við svipmikinn talsöng hennar. Næsta
dag var Per Nprgárd í forgranni á sama stað
með verk fyrir m.a. einleikshörpu, leikið af
chilversk-danska hörpuleikaranum Sofiu
Asunción Claro, er einnig lék verk eftir Sun-
leif fyrir hörpu og segulband. Aldubáru-klar-
ínettleikarinn Anna E. Klett frumflutti krefj-
andi einleiksverk eftir Per með glans, og
„Havnarkórið“, fremsti kór Færeyinga, söng
verk eftir hann og Holmboe af agaðri mýkt.
Því miður veittust manni ekki fleiri tækifæri
til að heyra þennan fallega söng, en til sanns
vegar má færa, að kórinn hélt sjálfstæða tón-
leika í byrjun hátíðarinnar undir stjóm Ólavs
Hátún.
Hátindi þessarar Summartónahátíðar í
hljómlistarflutningi var tvímælalaust náð,
þegar norski strokkvartettinn Vertavo
(stofnaður 1984) hóf leik í Listaskálanum
sama kvöld með kvartett Op. 76,1 Haydn, nr.
21 eftir Holmboe og nr. 8 eftir Nprgárd.
Ungi Færeyingurinn Tróndur Bogason átti
einnig að vera á skrá með framflutningi á
„Strúkikvartett no. 2“, en eftir því sem
gleggstu kvittir hermdu, hafði ekki náðst að
skrifa út raddir í tæka tíð. Hlýtur að hafa
verið sárt, svo ekki sé fastar að orði kveðið,
fyrir 23 ára óharðnað tónskáld að missa
þannig af magnaðri framtúlkun, því leikur
hinna föngulegu norsku stúlkna var í einu
orði sagt frábær. Þær léku bæði af næmleika
og krafti, en hárnákvæmt, og mótuðu eins og
gamlar rottur í faginu. Feyskna hárkollan
Haydn varð allt í einu ferskur, dulrænn og
spennandi, m.a. með smekklegri beitingu ví-
bratóleysis og rúbatós á óvæntum stöðum.
Holmboe saung í meðföram þeirra stallna
eins og himinhvolfin sjálf, og jafnvel framúr-
stefnujaxlinn Per Nprgárd (sem að vísu virð-
ist stundum geta brugðið sér í ýmis önnur
líki, ekki ósvipað Atla Heimi Sveinssyni)
hljómaði undarlega hugfangandi. Það má
merkilegt heita, ef Vertavo-systur eiga ekki
eftir að gera það gott á næstu árum.
Skammt var stórra höggva á milli, þegar
Ensemble Lys, kammerhópur 7 ungra manna
frá Bretlandi og Svíþjóð, tróð upp næsta
kvöld í Listaskálanum með verkum eftir Moz-
art (Kvartett K285), Tate, Nprgárd (Pa-
storale) og Beethoven (Strengjatríó Op. 9,3).
Aftur mátti heyra fágaðan, hrynhvassan og
samstilltan leik sem slagaði stundum hátt í
Vertavo, og Nprgárd sýndi á sér óvenjuklið-
mjúka hlið með blákalt sagt rómantískri tón-
list, sem að vísu mun rannin úr raddskrá hans
við kvikmynd Gabriels Axels, „Babettes
gæstebud". En hafi Mozart og Beethoven
verið fjöragir, stal þó senunni brezka tón-
skáldkonan Phyllis Tate (f. 1911) með viða-
miklu og bráðskemmtilegu dúói fyrir kiar-
ínett og selló í afburðagóðum flutningi
Katherine Spencers og Jespers Svedbergs.
Bjartasta (eða ætti að segja dimmasta?)
bassasöngvaravon Færeyinga, Rúni Bratta-
berg, opinberaði sérlega hljómmikla rödd -
og töluverða „búffó“-túlkunarhæfileika - við
slyngan undirleik finnska píanistans Gustavs
Djupsjöbacka fyrir fullum Listaskála tveim
dögum síðar í lögum eftir Schubert,
Rachmaninoff, Sibelius og Mussorgsky, auk
stakra laga eftir Sunleif og Regin Dahl.
Kvöldi síðar sýndu finnsku tónlistamemend-
umir í Kammersveit Sibeliusarakademíunn-
ar sínar hljómbeztu hliðar í Norðurlandahús-
inu undir leiðsögn fastastjórnanda þeirra
Pekka Helasvuo í áhrifamiklum sorgaróð
Sunleifs, „Grave in memoriam Karsten Hoy-
dal“ og í „Hörpunni“ eftir samlanda hans
Kristian Blak, auk tveggja finnskra nútíma-
verka. Pastorale Nprgárds hljómaði hér aft-
ur, nú úr stærri áhöfn en fyrr, enda leikið
hægar, og lokaatriðið, hin innblásna
Konsertsvíta Sibeliusar úr leikhústónlist
hans við „Pelléas og Mélisande" var sérlega
eftirminnilega flutt.
Hér er kannski rétt að skjóta inn, að vitan-
lega var fleira til að dreifa fyrir heyrn og
huga í Færeyjum en Sumartónleikahaldi. Sá
merki menningarmiðill útvarpið - „sjónvarp
hins hugsandi manns“ á skrölt- og skrumöld
- var undirrituðum stundum .tilbreyting frá
kvöldlegum tónlistarviðburðum, enda þótt
talmálsefni færeyska útvarpsins færi að
mestu fyrir ofan garð og neðan nema hjá
skýrmæltustu fréttaþulum. En notalegt var
oft að hlusta á árdegisbland í poka úr þættin-
um „Góðan Morgun Foroyar", og það var
næstum því eins og að skreppa 40 ár aftur í
tíma að heyra óskalagaþætti með sams kon-
ar ljúfri lummumúsík - ásamt kveðjum frá
ungum sem öldnum - og tíðkaðist hér heima í
eina tíð.
Annars var ekki laust við að maður öfund-
aði Færeyinga af greiðum aðgangi þeirra að
útvarpsstöðvum í Skotlandi og Noregi, sem
fluttu oft eftirtektarvert talefni, j)rátt fyrir
hágúrkutíð. Að því leyti eram við Islendingar
miklu einangraðri frá umheimi en Færeying-
ar. Auk þess má ætla, að nábýlið í ljósvakan-
um sé þáttargerðarfólki þeirra bæði hvatning
og aðhald. Færeyskir hlustendur þekkja dag-
skrár nágrannalandanna og vita hvað hægt er
að gera vel í útvarpi.
Og þeir hafa úr nógu að spila, þáttargerðar-
mennimir. Þórshöfn getur hampað heilum
fjórum hljómplötuverzlunum (það væri á við
40 í Reykjavík), og færeysk plötuútgáfa er
með ólíkindum blómleg. Af þrem útgáfufélög-
um (þegar mest var) er Plátufelagið Tutl (=
„skvamp" eða ,,gutl“) stærst. Það var stofnað
1977 af margnefndum Kristian Blak, józkum
tónlistarmanni frá Rípum, sem þá var ný-
setztur að í Tórshavn og veitir enn útgáfunni
forstöðu. Tutl er í eigu færeyskra tónskálda
og hljómlistarmanna og hefur gefið út yfir
hundrað „flogur" eða geisladiska; upphaflega
aðeins sígilt efni, djass, þjóðlög og bamalög,
en síðar einnig t.a.m. sveitatónlist, gospla og
þjóðháttaefni.
Gaman var að seinni tónleikum Lys-hóps-
ins í Norðurlandahúsinu síðasta kvöld júní-
mánaðar, þar sem áttmenningarnir (hér að
meðtöldum dönskum bassaleikara hópsins
sem lék ekki í fyrra skipti) fluttu oktettinn
„Hogboy“ (1997) eftir Blak, einleiksklar-
ínettverkið „Báðumegin við“ (1995) eftir
landann Edvard Nyholm Debess og Silunga-
kvintett Schuberts. Við sama tækifæri fram-
flutti hópurinn „Barböru“ eftir Paula í
Sandagerði; seiðandi erótískt verk, er sam-
einaði sakleysi og óbælda þrá í safaríku tón-
máli. Það minnti oftlega á e.k. útvíkkað há-
milonga. Hogboy Blaks var litrík tónaumrit-
un á ljóði Heinesens upp úr draugasögu frá
Hjaltlandseyjum, og snörp klarínettetýða
Nyholms Debess lék eins og kvikasilfur í
kattliðugum höndum hinnar kornungu en
feikilega færu Kate Spencer, sem enn kvað
hafa ólokið námi, þótt lygi sé líkast. Silunga-
kvintettinn heppnaðist einnig vel, burtséð
frá fullvakurri dýnamík.
Steinunn Bima Ragnarsdóttir var mætt frá
Islandi í Norðurlandahúsinu föstudaginn 2.
júlí til undirleiks við sópransöngkonuna Berg-
hild Poulsen, sem hljóp í skarðið fyrir Joanna
Johansen vegna veikinda. Fluttu þær sönglög
eftir Poulenc og Paula í Sandagerði með góð-
um árangri en við fremur dræma aðsókn, sem
batnaði ekki að ráði á að öðra leyti velheppn-
uðum einleikstónleikum Steinunnar kvöldi
síðar á sama stað með píanóverkum eftir
Sveinbjöm Sveinbjömsson, Jóranni Viðar,
Leif Þórarinsson, Sibelius, Norgárd og
Debussy, enda hátíðin senn á enda og margir
áheyrendur eflaust orðnir saddir tóndaga í
bili.
Næsta kvöld, sunnudaginn 4. júlí, léku
meðlimir Aldubárunnar - einnig í Norður-
landahúsinu - franskt prógramm, dúóverk
eftir Messiaen, Poulenc og Debussy og tríó
eftir Ibert, af vandvirkni og við góðar undir-
tektir. Að því loknu framflutti allur hópurinn
hið hálf-seríala „Trauer und Freude“ (1999)
eftir Sunleif Rasmussen, sem verkaði lang-
dregið á mig í seinni hluta eftir vænlegan
fyrripart. Verkið vakti mann til umhugsunar
um þá algengu tónsmíðaaðferð að búa til rað-
ir fruma (,,mótífa“) úr smábrotum þekkts
lags og hlaða síðan upp tónavirki úr röðun-
um; að því er virðist í þeim aukatilgangi að
upphafsefnið (í þessu tilviki gamalt færeyskt
sálmalag) verði óþekkjanlegt með öllu. Eða
hví var tónskáldið að segja áheyrendum frá
einhverju sem ekki heyrðist? Hljóðfæraleik-
ur var annars með mestu ágætum, og vakti
ekki sízt athygli svolítið hlédrægur en sér-
lega skýr leikur Jóhannesar Andreasen, sem
mun hafa kennt píanóleik á íslandi fyrir
nokkram árum.
Eins og sjá má af þessu yfírliti gætti veru-
legrar fjölbreytni á Sumartónahátíð Færey-
inga 1999, enda þótt hún væri í meginatriðum
kammerfestival með aðeins tvennum kórtón-
leikum og einum sinfóníutónleikum. Voru
bæði gömul og ný tónverk á boðstólum, hin
nýju ýmist innlend eða erlend, og verk og
túlkun oft vonum framar að gæðum. Skipu-
lagsvammir eins og niðurfelling stakra atriða
vora að vísu nokkuð áberandi, svo og breytt
niðurröðun verka á tónleikum. Einnig var
1 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 4. SEPTEMBER 1999