Lesbók Morgunblaðsins - 15.07.2000, Blaðsíða 17

TH. Mule: Mótað eftir Thorvaldsen 1846. Royal Copenhagen safnid.
framt konunglegt einkaleyfi, og þar blómstr-
aði iðnin sem aldrei fyrr. I Englandi var
svonefnt beinpostulín framleitt frá miðbiki
átjándu aldar, nánar tiltekið í Bow 1748, og
þar hófu menn gerð harðpostulíns 1760. I
Englandi og Frakklandi munu nú helstar ka-
olínnámur í Evrópu.
Eins og nærri má geta var heill her efna-
fræðinga og kuklara upptekinn við að finna
upp hina réttu formúlu við samsetningu
postulínsins án kaólíns, hér var mikið í húfi,
gullnáma í næsta sjónmáli. Fyrsta eftirlíking
ekta postulíns leit dagsins ljós í Evrópu árið
1708, gerðist við saxnesku hirðina og höf-
undarnir voru efnafræðingurinn Ehrenfried
Walter von Tschirnhaus og gullgerðarmað-
urinn, alkemistinn Johann-Friedrich Bött-
ger. Sá fyrrnefndi hafði um áratugaskeið
verið niðursokkinn í tilraunir með jarðefni
úr nágrenninu, svo og brennslueigindi
þeirra. Samvinnan leiddi til þess að Böttger
fann upp rauða steinunginn 1707, og árið eft-
ir hið svonefnda Böttgerspostulín sem í stað
silfurbergs innihélt lagkennd kalkefni. Mik-
ilvægasta sjálfstæða uppgötvun Böttgers
fylgdi svo 1709 í hinum sérstaka og fína gler-
ungi. Þetta allt leiddi svo til þess að árið
1710 var stofnuð fyrsta postulínsverksmiðja
Evrópu í Albrectskastalavirkinu í Meissen, í
hæðunum ofan við Dresden. Friðrik Agúst I
konungur, með viðurnefnið Ágúst sterki af
Saxlandi, gerði sér vel ljóst hvað væri í húfi
og fljótur að átta sig á að hér væri á vappi
gæs sem væntanlega gæti verpt gulleggjum
og mikilvægt að góma hana á undan öðrum.
En skreytimöguleikarnir voru í fyrstu mjög
takmarkaðir og það var fyrst eftir dauða
Böttgers að Johann Gregor Höroldt þróaði
ekta postulínsliti og um leið sérstök stílein-
kenni sem urðu leiðandi í greininni. í tímans
rás komu fram ýmis stíleinkenni bæði með
austurlenzkum blæ og undir áhrifum frá
samtíðarmálurum, en of langt og faglegt að
telja það allt upp. En sitthvað hefur þó verið
gert hér, til að bregða ljósi á hin flóknu
fræði er að baki liggja, en þó helst til að út-
lista mikilvæga áfanga í þróuninni. Þeir eru
og einnig vel að merkja, að 1807 þróuðu
menn í Servés krómgrænt, svart og brúnt til
notkunar í postulín og 1881 allt litrófið í
kóngsins Kaupmannahöfn! Það var gert með
því að bæta við mörgum tegundum af gulum,
brúnum og rauðum tónum. Áður, á saut-
jándu öld, höfðu menn orðið að láta sér
nægja hið sjaldgæfa kapuzinerbrúnt svo og
kóbaltblátt þar sem aðrir litir þoldu ekki
hinn mikla hita við brennsluna.
Þetta hermir okkur að sjálfsögðu, að hér
voru Danir með á nótunum, fljótir að taka við
sér og bæta um betur, eins og öll sýningin á
listiðnaðarsafninu er til vitnis. Helst voru það
kóngarnir sem að baki stóðu, sem ekki vildu
vera eftirbátar annarra kónga á meginlandinu
hvað listir, íburð, pell og purpura í sínu ríki
áhrærði og veri þeir blessaðir fyrir. I öllu falli
hefur metnaður þeirra, með hégómaskap í
bland, framborið hið frábærasta í dönsku
þjóðfélagi hvað grunneiningar svo sem bygg-
ingarlist, myndlist og hönnun snertir. Og til
nánari fróðleiks má nefna að hér gætir áhrifa
frá Niðurlöndum, sem svo aftur sóttu elds-
neyti til Habsborgaranna eins og orða má
það, því án hins mikla listáhuga þeirra hefði
minna orðið um afrek á því landsvæði. Aðalat-
riðið er ekki hvernig eða hvaðan allt gott og
mikilfenglegt kemur úr fortíðinni, mestu máli
skiptir að þetta voru mikilvæg þrep í þróunar-
braut mannsandans sem ber að líta upp til og
gaumgæfa þá horft er til framtíðar.
Hér ber einnig að nefna postulínsfyrir-
tækið Bing & Gröndahl, sem stofnað var
1853 og varð annar risi á hinum alþjóðlega
markaði, fyrirtækin voru sameinuð 1987,
réttum hundrað árum eftir að fyrst kom til
tals að gera það og munaði víst litlu. Og nú
er Royal Copenhagen hluti af skandinavískri
iðnaðarkeðju Royal Scandinavia A/S, með
þátttöku silfurfyrirtækjanna Georg Jensen
og Hans Hansen, og glerfyrirtækjanna
Orrefors, Kosta Boda og Holmegaard.
Hvað sem öllum fínheitum og hégóma líð-
ur skal ekki litið framhjá hinni miklu nyt-
semi uppgötvunarinnar og að framsæknir
myndlistarmenn og hönnuðir hafa ekki síður
leitað í smiðju tækninnar til útfærslu rót-
tækra núlista og má hér vísa til fyrrnefnds
Björns Nörgaards, auk ótal annarra vestan
hafs sem austan.
Miklu skiptir að vekja athygli á þessari
einstæðu sýningu í listiðnaðarsafninu og
væri lag fyrir íslenzka leirlistarmenn að
gera sér ferð þangað, í öllu falli festa sér
bókina sem er bæði til á dönsku og ensku. Þá
væri heldur ekki úr vegi að bregða sér til
London um leið og skoða postulín, leir- og
glerlist í Victoria & Albert-safninu, sem þar
er í einstæðu úrvali. Lítið meira mál í Kaup-
mannahöfn en að bregða sér frá Reykjavík
til Akureyrar og loks er einungis tæpra
þriggja tíma lestarferð til Parísar frá Water-
loo-brautarstöðinni.
Postulínið ber í sér sögu er nær yfir tæpa
hálfa aðra stóröld og er frábært sýnishorn
kínversks postulíns á listiðnaðarsafninu auk
innlends frá ýmsum tímum sem þar er alla
jafna til sýnis.
A.C. Luplau: Evrópa og griðungurinn sirka 1786. Listiðnaðarsafnið Kaupmannahöfn.
Ursula Munch-Petersen: Urusla 1993. Listlðnaðarsafnið Kaupmannahöfn.
Carl Mortensen 1895: Mávar á flugi. Peterhof safnið, Pétursborg.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 15. JÚLÍ 2000 1 7