Lesbók Morgunblaðsins - 15.07.2000, Blaðsíða 20

Tónlist Johanns Sebastians Bachs á 250 ára ártíð hans í Skálholtskirkju
•MEKKAFÖR
SELLÓ-
LEIKARANS
Sigurður Halldórsson sellóleikari ræðst í það þrekvirki
að leika allar sex sellósvítur Johanns Sebastians
Bachs á Sumartónleikum í Skálholtskirkju. Þrjár leikur
hann í dag og aðrar þrjár eftii ' hálfan mánuð. ORRI
PÁLL ORAAARSSON skrapp í Skálholt þar sem
Sigurður hefur æ ftogl ivílst í vikunni.
EGAR Johann Sebastian Bach skrifaði
svíturnar sex fyrir barokkselló á ofan-
verðum öðrum áratug átjándu aldar
var Jón Vídalín biskup í Skálholti.
Hann þótti skörungur á stóli, merkur kenni-
maður og stakur mælskusnillingur. Ekki er
vitað til þess að þessir menn hafí þekkst enda
samgöngur litlar milli sögubólsins góða og
Leipzig, þar sem meistari tónsköpunarinnar
bjó og starfaði á þeim tíma. Það hefði þó ekki
verið lakara. Þannig er nefnilega að engin
handrit að svítunum eru til eftir Bach sjálfan
en Skálholtsbiskupar voru orðlagðir fyrir
áhuga á dýrmætum handritum á þessum
tíma, ekki síst forverar Jóns, Oddur Einars-
son og Brynjólfur Sveinsson, og söfnuðu
þeim. Guðsmaðurinn hefði því hugsanlega
getað haldið gerseminni til haga. En það mun
hafa verið vilji æðri máttarvalda að hafa ís-
land úr alfaraleið.
Nú, ríflega 280 árum síðar, skila svíturnar
sex sér loksins upp í Skálholt, þar sem þær
verða leiknar í tvennu lagi, í dag kl. 15 og
laugardaginn 29. júlí. Hljóðfærið verður í
höndum Sigurðar Halldórssonar. Mun hann
leika svítur 1, 2 og 6 í dag og endurtaka svítu
2 á morgun kl. 16.40. Laugardaginn 29. júlí
mun hann síðan flytja svítur 3, 4 og 5 kl. 17 og
endurtaka þær allar daginn eftir kl. 15.
Oft er talað um glímuna við svíturnar sex
sem hina endanlegu áskorun - Mekkaför
t sellóleikarans. Sigurður segir það ekki fiarri
lagi. „Svítumar eru alveg sér á parti í selló-
bókmenntunum. Maður tekur til dæmis ekki
próf án þess að spila einhvem hluta þeirra.
Sjálfur er ég búinn að vinna í þeim í tuttugu
ár. Þetta er ferð án enda.“
Oftast flutt í tvennu lagi
Það er til marks um umfangið að enginn ís-
lenskur sellóleikari hefur flutt svítumar í
heild á tónleikum, eins og Sigurður gerir nú,
en Erling Blöndal Bengtsson, sem er af
íslensku bergi brotinn, hefur í tvígang flutt
þær hér á landi á vegum Kammermúsík-
klúbbsins.
^ Sigurður segir Erling hafa tvískipt flutn-
ingnum sem sé algengast. „í seinni tíð hefur
einn og einn ofvirkur sellóleikari ráðist í að
flytja þetta í heilu lagi en það heyrir til und-
antekninga," segir hann brosandi.
Ástæðuna fyrir því að enginn íslendingur
hefur fyrr ráðist í verkið tengir Sigurður við
fámenni og álag. „Það em einfaldlega ekki svo
margir íslenskir sellóleikarar sem eru að fást
við verkefni af þessum toga. Hljóðfæraleikar-
ar hér á landi þurfa líka að vinna mjög mikið,
einkum þeir sem era í Sinfóníunni, og hafa
fyrir vikið ekki tíma til að sinna svona verk-
efnum. Þetta er meðal annars ástæðan fyrir
því að ég kaus snemma að standa fyrir utan
Sinfóníuna."
I heilt ár hefur Sigurður æft svíturnar á
hverjum degi og árið þar á undan greip hann
reglulega í þær. Svona flutningur verður ekki
mótaður á einni nóttu. „Ég naut góðs af
starfslaunum, sem ég fékk í sex mánuði á síð-
asta ári, en þau gerðu mér kleift að helga mig
verkefninu að minnsta kosti hálfan daginn
þann tíma. Ekki svo að skilja að ég hefði hætt
við að öðram kosti en starfslaunin breyttu
miklu. Því er ekki að neita.“
Sigurður hefur leikið svíturnar nokkrum
sinnum á tónleikum erlendis að undanfömu,
meðal annars í Lundúnum. „Það er nauðsyn-
legur liður í undirbúningi fyrir flutning af
þessu tagi, til að fá keyrslu á þetta, eins og við
segjum."
Er Sigurður þá tilbúinn?
,Alveg eins tilbúinn og hægt er að vera,“
svarar hann brosandi. „Eg sleppti nótunum
að 1., 2. og 6. svítunni fyrir nokkra en reikna
með að hafa þær fyrir framan mig á seinni
tónleikunum, einkum vegna þess að stilla þarf
hljóðfærið öðravísi í fimmtu svítunni, og þá
kemur ýmislegt manni í opna skjöldu. Síðan
er þetta bara spurning um að vera óþreyttur
og vel upplagður."
Rólegt í Skólholti
Sigurður hefur dvalist í Skálholti frá því á
mánudag og lætur vel af dvölinni. „Hér er ró-
legt og notalegt að vera, því á þessu stigi er
ekki síður mikilvægt að hvfla sig en æfa. Hér
er maður laus við allt stressið úr borginni og
getur því slappað vel af.“
Hann hefur aðstöðu til að æfa í kirkjunni,
skólahúsinu og æfingasal í Skálholtsbúðum.
„Ég nýti mér þessa staði á víxl. Sýnu minnst
æfi ég þó í kirkjunni enda stríður straumur af
ferðamönnum þar á daginn og erfitt að ein-
beita sér. Það er aftur á móti gott að æfa í
kirkjunni á kvöldin, þegar kyrrðin hefur tekið
völdin.“
Sellósvítur Bachs era engin smásmíði, 36
kaflar sem taka um tvær klukkustundir og
tuttugu mínútur í flutningi. Fyrsta svítan er
styst, um sextán mínútur, og er hún oftast
leikin en sú sjötta lengst, losar hálftímann.
Lokasvítan hefur einnig þá sérstöðu að
vera skrifuð fyrir fimm strengja selló og mun
Sigurður leika hana á slíkt hljóðfæri. „Sjötta
svítan er að vísu oftast spiluð á venjulegt fjög-
urra strengja hljóðfæri en þar sem ég á ágætt
fimm strengja selló sjálfur mun ég að sjálf-
sögðu nota það,“ segir Sigurður.
Talið er að Bach hafi samið sviturnar á
skömmum tíma á ofanverðum öðrum áratug
átjándu aldar. „Bach samdi jafnan einleiks-
verk í törnum og það er greinilegt að hann
vex í verkinu,“ segir Sigurður.
Svíturnar vora, að sögn Sigurðar, líklega
ý
20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 15. JÚLÍ 2000
Morgunblaðið/Orri Póll
Sigurður Halldórsson æfir sig á tröppum Skálholtskirkju. Klukkan 15 í dag færir hann sig inn fyrir
og leikur 1., 2. og 6. svítu Bachs fyrir barokkselló.
J. S. Bach
oft fluttar meðan tónskáldið var uppi og líka
fyrstu áratugina þar á eftir. Flutningur virð-
ist að mestu hafa legið niðri á 19. öld og það
er ekki fyrr en spænski sellósnillingurinn
Pablo Casals tók þær upp á sína arma í upp-
hafi 20. aldarinnar að þær fóra að hljóma aft-
ur á tónleikum. Til era frægar hljóðritanir
sem Casals gerði á fjórða áratugnum. „Það er
misskilningur að svíturnar hafi fallið í
gleymsku og Casals „fundið" þær. Það vissu
ýmsir af þeim. Hitt er aftur á móti rétt að
Casals vakti þær til lífsins og frá þeim tíma
hafa þær verið með helstu viðfangsefnum
sellóleikara um heim allan,“ segir Sigurður.
Segir hann það til marks um sérstöðu svítn-
anna að þær hafi áratugum saman ekki verið
bomar saman við önnur verk frá sama tíma.
„Þær voru eins og eyja í hafinu. Það hefur þó
verið að breytast smám saman á undanförn-
um tuttugu áram.“
Margir möguleikar
Eins og fyrr segir er ekkert handrit að svít-
unum til eftir Bach sjálfan en elsta handritið
sem vitað er um er frá Önnu Magdalenu
Bach, eiginkonu tónskáldsins. Segir Sigurður
að mest mark hafi lengst af verið tekið á því.
„Þar ræður Bach-nafnið að ég held miklu.
Annað handrit frá sama tíma er um margt
vandaðra. Ég styðst því síst minna við það.
Síðan era til þrjú yngri handrit, þar sem
sitthvað fleira er skráð inn. Ég hef gefið mér
góðan tíma til að fara í gegnum handritin og
komist að raun um að það er margt í þeim
sem ekki hefur verið farið eftir í gegnum tíð-
ina eða að minnsta kosti túlkað með öðrum
hætti. Auðvitað býður verk af þessu tagi upp
á marga möguleika. Ég mun gera þetta eftir
bestu samvisku."
Tvö ár eru löng sambúð hljóðfæraleikara og
tónverks. Óttast Sigurður ekki tómleika í
kjölfar tónleikanna?
„Nei, nei. Ég er búinn að búa þannig um
hnúta að ég verð mjög upptekinn næstu mán-
uði. Það er líka tími til kominn að snúa sér að
öðram verkefnum. Að vísu fæ ég að endur-
nýja kynnin stuttlega við svíturnar í haust,
þegar sex sellóleikarar koma saman til að
flytja þær. Ég mun leika þá þriðju.“
Það er heldur ekki eins og Sigurður segi nú
skilið við svíturnar. „Öðru nær. Þetta er bara
áfangi á leiðinni. Maður getur alltaf bætt við.
Þetta er verk sem gott er að leggja frá sér um
tíma og koma að aftur. Ég ætla til dæmis ekki
að taka svíturnar upp núna. Það mun ég gera
síðar.“
Hvers vegna?
„Ég verð eiginlega að verða mér úti um
ennþá betri hljóðfæri áður en ég ræðst í upp-
tökur. Ég er raunar með alveg ágæt hljóð-
færi, sem hafa reynst mér vel, en lengi getur
gott batnað. Þetta er, eins og allt, spurning
um kostnað.“
Sigurður segir lítið til af upprunalegum
barokkhljóðfæram þvi þeim hafi í stóram stíl
verið breytt á síðustu öld. Hann gæti því al-
veg eins hugsað sér að láta smíða fyrir sig
nýtt hljóðfæri.
Meðal verkefna Sigurðar á næstu vikum og
mánuðum má nefna flutning á sónötum Beet-
hovens ásamt Daníel Þorsteinssyni píanóleik-
ara, flutning á sónötum Bachs ásamt Helgu
Ingólfsdóttur semballeikara og tónleikaferð
með CAPUT-hópnum til Bandaríkjanna,
Tékklands og Ítalíu.
Þá er væntanleg í verslanir geislaplata, þar
sem Sigurður leikur einleiksverk frá tuttug-
ustu öldinni, meðal annars sónötu Kodálys,
sem var, vel að merkja, íyrsta einleiksverkið
sem samið var fyrir selló frá tímum Johanns
Sebastians Bachs. „Þegar menn fóru að kynn-
ast Bach-svítunum fóra þeir í auknum mæli
að spreyta sig á tónsmíðum af þessu tagi,“
segir Sigurður.
Þau era ótvíræð, áhrif Bachs.