Lesbók Morgunblaðsins - 19.08.2000, Síða 3

LESBðK MOIU.I MSI AI)SI\S - MIÍNMNÍ, IISIII!
32. TÖLUBLAÐ - 75. ÁRGANGUR
Sturla
Sighvatsson var heillum horfinn eftir Apa-
vatnsförina, sem batt enda á uppgang
Sturlunga. Gissur Þorvaldsson hafði að
engu eiða sína við Sturlu og örlög skildu
svo með þeim í Örlygsstaðabardaga.
Tíminn
ræður ríkjum á alþjóðlegri sýningu, sem
verður opnuð í Listasafni Reykjavíkur -
Kjarvalsstöðum í dag, á degi menningar-
nætur Reykjavíkur. Tími - fresta flugi þínu
heitir þessi sýning.
FORSÍÐUMYNDIN
Torfusamtökin
voru stofnuð í desember 1972 og börðust
fyrir því að Bemhöftstorfan yrði ekki látin
víkja fyrir stjómarráðsbyggingu. Á Menn-
ingamótt Reykjavíkur gangast samtökin
fyrir Torfudegi.
Stafafell
er ein af stærstu jörðum landsins og í fjall-
lendi hennar hefur verið skipulagt friðland.
í Stafafelli hafa búskaparhættir breytzt
mikið og nú er rekin þar umfangsmikil
ferðamannaþjónusta með fjárbúskapnum.
sem Gísli Sigurðsson tók, sýnir útsýni af lllqkambi inn Jökulsórdal. Múlaskál
sést til hægri á myndinni. Næst til vinstri er Ölkeldugil og sést gönguleiðin um
Viðibrekkur. í baksýn sést i Lambatungnajökul.
SEAMUS HEANEY
SUMARIÐ 1969
KARL GUÐMUNDSSON ÞÝDDI
Meðan lögregluliðið bældi múginn
skjótandi yfir í Falls-hverfí var ég aðeins
að þjást undir ofríki Madrid-sólar.
Síðdegi hvert, í soðketilssvækju
kytrunnarþár sem ég bjó, að brjótast ígegnum
ævisögu Joyce, barst ódaunn af físksöslutorgi
sem fnyk legði af fúlli hörtjörn.
Að kvöldi á svölum, rautt vín,
grunur einhver um börn ískuggakimum,
konur með svart sjal við opna glugga;
loftið oggatan, gljúfui- niðandi spænsku.
Við ræddum okkur heim um stirnda vegu
og leiftri sló af gljáleðri varðsveita
sem af kviði físka á fíoti íhörspiiltu vatni.
„Snúðu heim,“sagði einhver, „reyndu að ná tU fólks-
ins.“
Annar þar særði Lorca fram úr haugi.
Við sátum við sjónvarp undirfréttum
af tölu fallinna og nautaati; frægt fólk
kom þaðan sem allt var enn að gerast..
Seamus Heaney er af mörgum talinn höfuöljóðskáld á enska tungu. Hann hefur
hlotið Nóbelsverðlaun og var margverðlaunaður á síðasta ári fyrir endurgerð
Bjólfskviðu.
ARIÐ SEM
ERAÐLÍÐA
RABB
NÚ ER árið sem var svo
langt undan, og átti að
vera boðberi nýrra
tíma, skyndilega skoll-
ið á og upprunnið. Inn-
an fárra vikna verður
þáð árið sem er að líða.
Ég man vel hversu
óralangt árið 2000 var í burtu þegar ég var
barn á sjöunda áratugnum. Þegar ég sá
kvikmyndina 2001 og las bókina 1984 voru
þau árin óralangt í burtu. Ég man það
meira að segja að hafa farið í könnunarleið-
angur á Þjóðskjalasafnið fyrir um fimmtán
árum og fengið m.a. að sjá pakka sem opna
átti á næstu öld. Þá var hlegið að þessu en
nú er búið að opna pakkana og margt fróð-
legt komið upp úr þeim.
En hefur eitthvað breyst? Vitaskuld
breyttist ekkert á nýársnótt. En þegar litið
er til æskuára minna hefur margt breyst
og kannski ekki allt til hins verra. Ég vil
samt taka það fram að ég er hvorki gamall
né fom! Kalda stríðinu er lokið. Landa-
kortið er annað. Evrópusambandið hefur
tekið upp sameiginlega mynt. Umhverfis-
mál eru lykilmál. Þegar heimurinn fyrir
fjörutíu árum er borinn saman við heiminn
i dag er augljóst að benda á meira frjáls-
ræði. Því fylgja kannski gallar líka en er
það ekki alltaf þannig? Það var svo gaman
þegar nýlega var endursýndur þáttur í
sjónvarpi, frá 1971, þar sem ýmsir fræði-
menn áttu að varpa fram hugmyndum um
það hvernig umhorfs yrði á ýmsum sviðum
hér á landi árið 2001. Ekki man ég hvaða
dóma þeir fengu þá. Sumt er ekki fjarri
lagi og annað var fáránlegt, - eftir á að
hyggja. Framtíðarsýn okkar byggist á því
sem við vitum. Við höfum oft röng viðmið
að ganga út frá. Rétt eins og bóndinn sem
árið 1896 var að reyna að sjá fyrir sér Is
land öld síðar. Hann velti því upp að
kannski yrði pósturinn kominn með auka-
hest í ferðina, kannski gufuvagn og jafnvel
kæmi hann fljúgandi.
Skólar áttu að gerbreytast, sagði Andrí
Isaksson og lýsti skólum eins og hann vildi
hafa þá. Vissulega hafa þeir breyst og eiga
eftir að breytast enn frekar, - en kannski
ekki á þann hátt sem Andri taldi.
Margt lítur í sjálfu sér eins út í dag og
það gerði í Lærða skólanum á síðustu öld!
En það er líka skrýtið að hlutir sem léku í
höndum manns daglega í þessari fyrr-
greindu fomöld em orðnir eins konar þjóð-
háttagripir nú.
Eitt áþreifanlegt dæmi kom upp á dög-
unutn þegar barn spurði mig til hvers
flöskupptakari væri notaður. Um var að
ræða upptakara eins og var notaður á
glerflöskur, en ekki þarf að nota vegna
þess að gos er oftast í plastflöskum eða
dósum. Og hver man eftir mjólkurhymum?
En það er margt sem hefur breyst á þess-
um árum þótt maður átti sig ekki á því
strax. Þannig eru bílar í dag nokkuð önnur
tól en þeir voru þó svo aðgrundvallar-
hugmyndin sé sú sama. I þeim em mun
fullkomnari stýritæki, léttari efni, þeir
nota minni orku og nú em raunverulega að
koma á markað ökutæki sem nota aðra
orkugjafa en bensín og dísil. Hins vegar
eru enn óleyst vandamálin sem felast í því
að gmnnhugmyndafræði borga byggist
ekki á því að þær séu fullar af bílum. Sam-
býli mannabyggða og vega er ennþá erfitt
og ekki sýnt að það breytist því nú er gert
ráð fyrir mun hraðari fjölgun bíla en gert
var fyrir um þrjátíu ámm.
Sama gildir um flug. Flugtími styttist,
flugferðum fjölgar og ferðir um hnöttinn
þveran taka sífellt sþemmri tíma. Þegar
menn fluttu sig frá Islandi til Banda-
ríkjanna fyrir um einni öld tók ferðalagið
margar vikur. Nú tekur það nokkrar
klukkustundir og sjálfsagt kostar það hlut-
fallslega lægri hluta af ráðstöfunartekjum
en þá.
Arið 1965 var á íslandi ein útvarpsstöð,
íslensk, sem og önnur bandarísk og banda-
rísk sjónvarpsstöð. íslenska stöðin var
með tvo tónlistarþætti þar sem spiluð var
unglingatónlist, - og þá hreint ekki hvað
sem var. Sumt var bannað vegna þeirrar
hættu sem af því stóð. Ári síðar tók ríkis-
sjónvarpið til starfa og sendi út í tvær til
þrjár klukkustundir tvö kvöld í viku en
þegar útsendingardögum var fjölgað var
samt ekki sent út á fimmtudögum. Fólk
þurfti nú frí! Sinfónían hélt tónleika á
fimmtudögum svo það skaraðist ekki við
sjónvarpið og fjöldi félagasamtaka miðaði
fundahald við fimmtudaga um margra ára
skeið og gerir enn. Þetta hélt áfram fram-
undir það að Stöð tvö hóf útsendingar tæp-
um tuttugu árum síðar. Ég man enn reiði
mína þegar útsendingar voru færðar á
matmálstíma. Nú nær heimili mitt send-
ingum frá um tuttugu stöðvum, þar af sex
íslenskum, allan sólarhringinn.
1983 hóf Rás tvö útsendingar og sendi
mest út poppmúsík og hjalþætti.
Nú er ljósvakinn þakinn fjölda nákvæm-
lega eins útvarpsstöðva sem senda út ná-
kvæmlega sama efnið með mismunandi
áherslum þó. Um gæðin verður ekki rætt
hér.
Það að horfa á Eurovision í beinni þótti
ekki eðlilegt hvorki 1966 eða 1976 og það
var árið 1986 sem við vorum með í fyrsta
sinn. Síðan þá hafa menn óttast það mest
hvað gera skuli ef við vinnum keppnina.
Þeirri spurningu er enn ósvarað.
Þegar sjónvarp hóf útsendingar og við
gátum enn horft á Kanann, eins og það hét
þá, var fólk varað við sjónvarpssýki. Það
var ógurleg magakveisa. Mér var sagt af
ábyrgum lækni að ég væri með þann sjúk-
dóm.
Börnin mín hafa aldrei fengið slíkt svo
það hefur vanist af okkur.
Heilsufar okkar er í heildina líklega
betra þó svo að við búum við fleiri skil-
greinda sjúkdóma nú en áður og þar á
meðal allmarga nýja.
Nú kippa menn sér ekki upp við líffæra-
flutninga, þótt enn vanti lækningu við
kvefi. I apótekum er hægt að kaupa afrétt-
ara eða timburmannameðal, en ég er alveg
hættur að heyra talað um apótekaralakkrís
sem var mesta nammi sem ég gat fengið í
eina tíð. Fjöldi sjúkdóma sem fyrir fáein-
um áratugum þóttu stórhættlegir eru
kæfðir með meðalagjöf eða bólusetningu í
dag. Við vitum líka fleira, s.s að fiskofnæmi
er ekki gikksháttur heldur raunverulegur
erfðagalli. Hommar eru ekki perrar heldur
fæðast með þeim kostum eða göllum sem
því fylgja. Okkur bjóðast mun fleiri aðferð-
ir og staðir til að halda okkur við góða
heilsu og líklega eru fáránleikakúrar ýmsir
farnir út í hafsauga þótt enn sé verið að
selja fólki töframeðul af ýmsu tagi.
Um leið og margt breytist í gnmdvallar-
atriðum gerir viðmótið það ekki. Símar eru
í sjálfu sér sama apparatið og þeir voru
fyrir um tuttugu árum. Hins vegar hefur
tæknin á bak við þá gjörbreyst.
Samtölin fara um gervihnött. Símtækin
eru þráðlaus tæki. Nú er hringt beint til út-
landa. Myndir eru sendar með myndsíma
sem og tölvuskilaboð hvert sem er á fáum
sekúndum.
Árið 1970 sagði einhver spekingurinn að
árið 2001 myndu menn bera á sér smátölv-
ur sem leyfðu þeim að nálgast upplýsingar
hvar sem var og hvenær sem væri. Þetta
getur átt við WAP- og VIT-kerfi GSM-
síma, eða lófatölvur og fistölvur. Við erum
þó ekki farin að tala við tölvur nema þá í
örvæntingu! Ég held nú að í heildina búi ég
í betri heimi en ég bjó í fyrir um þrjátíu og
fimm árum. Hins vegar er margt sem enn
þarf að leysa. Á fjórðu hverri sekúndu deyr
manneskja úr hungri í heiminum og 75%
þeirra eru böm. Ennþá er verið hleypa
hættulegum efnum út í andrúmsloftið og
enn er verið að velta sér upp úr því hvað
eigi að gera við kjarnorkuúrgang.
Hins vegar vænti ég þess að aukin skyn-
semi í umhverfismálum og sú langtímasýn
sem er að eflast í nútímanum nái að bæta
líf okkar enn frekar.
MAGNÚS ÞORKELSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 19. ÁGÚST 2000 3