Lesbók Morgunblaðsins - 19.08.2000, Qupperneq 11

HEIMSOKN A
DÝRA-SPÍTALANN
SMÁSAGA EFTIR
HALLDÓR SNORRASON
ÞAÐ VAR laust upp úr hádegi að
tengdamamma hringdi í mig og
tjáði mér að hún væri í standandi
vandræðum, aldrei þessu vant.
Einhver ótukt hafði hent steini í
hægri afturlöppina á Sæmundi
og hann gat naumast tyllt í hana.
Hann vildi hvorki éta né lepja og
frómt frá sagt bar hann sig afleitlega. Spurn-
ingin var því sú hvað ég gæti gert í málinu. Jú,
farið með þau bæði, tengdamömmu og Sæ-
mund, á dýraspítalann.
Þar sem ég hef alla tíð verið mikill kattavinur
brást ég skjótt við og tók að mér hlutverk
sjúkrabílstjóra. Þegar hér er komið sögu er trú-
lega öllum orðið Ijóst að títtnefndur Sæmundur
er köttur. Gulbröndóttur og stríðalinn eins og
allir kettú tengdamömmu hafa alltaf verið.
Ekki gekk ökuferðin þegjandi og hljóðalaust
fyrir sig. Sæmundur vældi og veinaði og bar
sig, vægast sagt, mjög aumlega enda þótt
tengdamamma færi um hann móðurlegum
höndum, rétt eins og hún væri með hvítvoðung í
kjöltunni. Hún sagði honum að læknirinn væri
góður maður sem myndi lækna litlu loppuna og
þá gæti hann aftur hlaupið um í garðinum. Með-
an tengdamamma var að útskýra hvað þetta
væri allt auðvelt og einfalt hætti Sæmundur
öllu voli og veini en um leið og tengdamamma
þagnaði upphófst sama vælið og veinið, bara
öllu átakanlegra.
Þegar við renndum í hlað á dýraspítalanum
tóku á móti okkur slefandi, geltandi og gólandi
risahundar. Sæmundur vildi helst snúa frá
enda voru þessar skepnur eins og Frankenstein
frá hans sjónarhóli séð. Sem betur fór voru þeir
tjóðraðir og innan girðingar. En alla vega varð
Sæmundi ekki um sel.
Aldeilis var þröíig á þffigí þSgST ÍHK VST liQffi-
ið, setið í hverju sæti og staðið með veggjum.
Allir voru með einhverja dýrategund. Hér átti
við lýsing bóndans í Svarfaðardal, þegar hann
kom úr fámenninu í kaupfélagið á Dalvík á Þor-
láksmessu, „að ekki væri hægt að snúa við grát-
ittlingi“.
Lítil ljóshærð stúlka með stórt fuglabúr í
kjöltunni stóð upp þegar hún sá tengdamömmu
koma inn með Sæmund í fanginu og bauð henni
sætið sitt. í búrinu var stærðar rauðnefjaður
páfagaukur. Tengdamamma þakkaði litlu
stúlkunni kærlega fyrir og settist. Þá skríkti í
fuglinum: „Segja takk, segja takk.“
„Hún var búin að segja takk,“ sagði Utla
stúlkan við páfagaukinn.
„Ekki skamma, ekki skamma," sagði þá fugl-
inn.
Ég var kominn í biðröð til að láta vita af komu
Sæmundar. Á undan mér var tætingslegur
drengur með svarta prjónahúfu á hausnum og
dúfu í bréfpoka. Bara goggurinn stóð upp úr.
„Jæja, hvað ert þú með í pokanum?“ spurði
dýralæknirinn, ung og brosmild stúlka.
„Þetta er dúfa,“ sagði stráksi. „Vængurinn á
henni er brotinn. Sko, hún getur ekki fljúgað.
Kanntu ekki að lækna hana? Geturðu ekki
gróað vænginn á hana?“
Dýralæknirinn tók dúfuna upp úr pokanum
og skoðaði hana.
„Er þetta kannski bréfdúfa?" spurði hún
stráksa.
„Bréfdúfa,“ át stráksi aulalega eftir. „Nei,
nei, það held ég ekki,“ hélt hann áfram.
„Kannski er þetta bara bréfpokadúfa," og það
urgaði í honum hláturinn um leið og hann
krumpaði saman bréfpokann með ósjálfráðu
handapati. Og stráksi hélt áfram: „Hún fljúgði
á símavír yfii- bílaplaninu og svo bara datt hún
ofan á bílinn. Og hvað heldurðu maður?“
Stráksi var orðinn óðamála. „Svo drullaði hún
bara á bflinn og...“
„Þetta var nú ekki skemmtileg saga,“ greip
dýralæknirinn fram í.
„En því miður er ekki hægt að lækna dúfuna
þína. Hún er svo mikið veik. Við verðum að
svæfa hana.“
„Og hvenær vaknar hún svo? Ég skal alveg
bíða þangað til hún vaknar,“ sagði stráksi.
„Ef við svæfum hana vaknar hún ekki aftur,“
sagði dýralæknirinn blíðlega.
„Það er eins og bróðir hennar ömmu. Hann
sofnaði einu sinni í ruggustólnum heima hjá
ömmu. Svo vaknaði hann bara ekki aftur,“ sagði
stráksi og bætti síðan við:
„Ég ætlaði að vekja hann og ruggaði og rugg-
aði stólinn þangað til bróðir hennar ömmu datt
á gólfið, en samt vaknaði hann ekki.“
„Já, þetta er alveg rétt hjá þér. Þetta getur
einmitt komið fyrir,“ sagði dýralæknirinn með
samúðarbros á vör og fór með fuglinn á bak við.
Stráksi var greinilega leiður með þessi mála-
lok og mjakaði sér frá skrifborðinu.
Þá var röðin komin að mér. Dýralæknirinn
fletti spjaldskránni og spurði um nafn án þess
að líta upp.
„Sæmundur," sagði ég.
„Hvers son?“ spurði hún.
„Hvers son?“ endurtók ég. „Ja, það lá aldrei
ljóst fyrir. Þetta var bara svona uppákoma.“
Hún leit upp á mig og brosti. Ég brosti líka.
„En það var allan tímann vitað hver var móð-
irin. Það var Skotta sáluga," sagði ég sannfær-
andi.
Hún hætti að gramsa í spjaldskránni, lagði
frá sér kúlupennann og lyfti sér aðeins í sætinu.
„Sæmundur," sagði hún og ætlaði að segja
eitthvað meir...
„Já, Sæmundur er héma.“ Tengdamamma
var komin upp að borðinu með Sæmund í fang-
inu og otaði honum fram svona til frekari
áréttingar. Eftir að hafa gefið greinargóða lýs-
ingu á krankleika Sæmundar settist tengda-
mamma aftur í sætið sitt með Sæmund.
Ennþá var setið í hverju sæti svo ég gekk um
og skoðaði hundamyndir á veggjunum. Ungt
par, leðurklætt uppúr og niðurúr sat á einum
bekknum og hélt í stóreflis hund sem lá við fæt-
ur þeirra. Hundurinn virtist afar taugaveiklað-
ur og slengdi álnarlöngu skottinu taktfast fram
og til baka eftir gólfinu.
„Mamma, mamma, sjáðu stóra hundinn.
Hann er að sópa gólfið með halanum," sagði lít-
ill óþekktarormur, sem lét öllum illum látum við
hné móður sinnar.
„Þú átt ekki að segja halanum væni minn.
Það heitir skott,“ sagði móðir hans í vælutón.
„Mér er alveg sama. Hann er samt að sópa
gólfið með halanum.“
„Ekki skamma, ekki skamma,“ gargaði páfa-
gaukurinn í búrinu.
Útidymar opnuðust og inn kom gamall mað-
ur með grátt alskegg, í frakka og með vettlinga.
Hann hélt á stóru búri í fanginu með tveimur
hömstrum. Með honum voru tveir litlir drengir.
Annar hélt innidyrunum opnum meðan afinn
smokraði sér aftur á bak með búrið í fanginu og
auðvitað þurfti hann endilega að trampa ofan á
skottið á stóra hundinum, sem var „að sópa
gólfið".
Myndlýsing/Guðný Svava Shxmdberg
Nú gerðust hlutimir hratt. Stóri hundurinn
urraði hroðalega og sleit sig frá leðurklæddu
eigendunum sínum, glefsaði síðan eldsnöggt í
aðra buxnaskálm afans sem auðvitað missti
búrið með hömstrunum tveimur. Búrið hrökk
úr lás og hamstrarnir tóku strax á rás og fóru
að skoða sig um í heiminum. Ein konan reyndi
að klifra upp á stól og jesúsaði sig í bak og fyrir
en það dugði ekki til. Hún valt um koll með
miklum látum.
„Ekki skamma, ekki skamma," gargaði fugl-
inn.
Afadrengirnir lokkuðu hamstrana til sín og
tróðu þeim inn í búrið og allt varð tiltölulega ró-
legt.
„Það ætti að banna svona óféti,“ sagði mikið
máluð frú í pels með svipljótan kjölturakka sem
hún hjúfraði upp að sér og kyssti á trýnið.
„Það ætti nú að hafa svona pelsakerlingar í
búri, eins og hina apana,“ sagði annar afastrák-
urinn við bróður sinn.
„Ekki skamma, ekki skamma," urgaði í fugl-
inum.
Litla ljóshærða stúlkan með fuglabúrið stóð
ennþá við hliðina á tengdamömmu og spurði
hana, ósköp hæversklega, hvað væri að Sæ-
mundi.
„Hann meiddi sig á annarri afturloppunni.
Annað hvort er hún brotin eða snúin.“
, Ajnma mín datt líka í hálku og hún sneri fót-
inn á sér voða illa. Hann bara sneri öfugt. Afi
sagði að það gerði ekkert til, hún amma vissi
aldrei hvort hún væri að fara eða koma.“
„Aldeilis er ég nú hissa,“ sagði tengda-
mamma. „Þetta var nú ekki fallega sagt hjá
honum afa þínum.“
„Hann afi lét alltaf svona en hann var nú
samt ágætur. Hann gaf mér páfagaukinn.“
Nú var röðin komin að Sæmundi að fara á
bak við í læknarannsókn. Tengdamamma var
hálfóróleg á meðan. Sæmundur kom til baka
með spelku og vafða loppu. Dýralæknirinn
lagði hann í kjöltu tengdamömmu og sagði með
sínu ljúfa brosi að þetta myndi gróa fljótt og vel.
Þegar við komum út byijuðu stóru Ijótu
hundarnir að gelta og góla. Sæmundur lét það
ekki fá neitt á sig. Hann vissi að við vorum á
heimleið, tengdamamma hafði sagt honum það.
Höfundurinn rak um árabil bilasölu í Reykjavík og
hefur verið annar aðstandenda sumarleikhússins
Light Nights.
ERLENDAR/
BÆKUR
,MAKT
MYRKRANNA"
//'
James Sharpe: Instruments of Dark-
ness. Witchcraft in England. 1550-
1750. Penguin Books 1997.
Óttinn við illviljuð yfimáttúruleg öfl
var einn þáttur mennskrar meðvitundar
svo langt sem heimildir vitna. Andstæða
þessara afla var goðsöguleg öfl, guðir
sem vernduðu mannheima. Með kristn-
um sið nefndust þessi öfl Guð og Djöfull.
Mennirnir tóku þátt í þessari baráttu
góðs og ills. Á ármiðöldum viðurkenndi
kirkjan hinn svonefnda svarta galdur en
óttinn við hann virðist hafa verið minni
en síðar varð. Kirkjuleg yfirvöld bönn-
uðu fom hindurvitni, svo sem að trúa á
loftferðir noma á sóplum á dögum Karls
mikla og aðra óttablandna hjátrú. Guð
var djöflinum yfirsterkari og þau öfl
sem talin vom skaðsamleg mennskri sál
máttu sín lítils. Trúin á galdra, svarta-
galdur var lífseig meðal almúga og yfir-
stétta. I upphafi nýaldar virðist ótti
manna við djöfulinn hafa magnast. Með
uppkomu mótmælendatrúar magnaðist
þessi ótti að mun, innan kaþólsku
kirkjunnar magnaði hin svonefnda
„djöflafræði" þennan ótta, en sú fræði-
grein 16. og 17. aldar, guðfræðingar og
„náttúruskoðæ'ar" lögðu mikið kapp á
náttúmskoðun og „vLsindalegar" rann-
sóknir náttúmaflanna, djöflafræðin var
einn þáttur þessara rannsókna. Lærðir
höfundar sem stunduðu þessi fræði
sldptu hundmðum, meðal þeirra var
Páll Bjömsson í Selárdal, hann stundaði
landaskipunarfræði, stjömufræði og
skrifaði lærðar ritgerðir í erlend fræði-
rit, en jafnframt var hann altekinn vissu
um ógnvekjandi öfl í mynd svarta gald-
urs.
Menn stunduðu náttúravísindi nýju-
aldar samkvæmt heimildum sem þá
mótuðu hinn lærða heim. Bodin, sem
nefndur var Aristoteles 16. aldar, er
kunnastur tyrir nt síii Urfi StjórílfGEðl,
en hann var jafnframt „meðvitaður“ um
tilveru djöfulsins og erindreka hans,
noma og annarra galdrakinda. í 300 ár
vom þessi efni rædd og íhuguð sem fúll-
komin staðreynd og til þess að geta skil-
ið „galdrafárið" og afleiðingar þess
verður að setja sig inn í hugarheima,
hugsunarhátt og þekldngu þá og „raun-
vísindi" sem þá giltu auk guðfræði tím-
anna. Galdrar vom ein staðreynd
mennskrar tilveru og til þess að geta
skilið þessa staðreynd dugir ekki fyrir-
fram fordæming á viðhorfum lærðustu
heimspekinga og guðfræðinga á því
tímabili sem galdrafárið geisaði í
Evrópu. James Sharp leitast við að
segja sögu „galdrafársins" á Englandi
1550-1750. Hann telur að borgara-
styrjaldir, trúskipti, kvenhatur og efna-
hagslegar formbreytingar hafi stuðlað
að galdraofsóknum á Englandi og að ný
viðhorf í guðfræði og skynsemisstefna
hafi orkað að hjöðnun þess. Höfundur
rekur viðhorf ráðamanna og almennings
til galdraiðkunar, eins og hún var iðkuð
frá fornu fari, síðan ræðir hann guð-
fræðilegar og lögfræðilegar forsendur
að ofsóknunum. Hann rekur nokkur
galdramál, málatilbúnað, rannsóknir og
dóma og hegningar og iðmn sem yfir-
völd lögðu mikla áherslu á að fengist.
Höfundur virðist álíta að iðranarkrafan
hafi verið formsatriði til þess að hinn
sakfelldi viðurkenndi skoðanir valdhaf-
anna. Þessi misskilningur kemur oft
fram f umíjöllun um sakamál frá þess-
um tímum. Áherslan á iðmn var komin
til af því, að dómarar töldu sig bera sið-
ferðilega skyldu til þess að forða saka-
manni frá enn verri refsingu annars
heims með iðranarkröfunni, ástæðan
var trúarleg umhyggja fyrir sáluhjálp
sakamannsins. Þessi misskilningur staf-
ar af því að „nútímamenn" eiga erfitt
með að skilja hugarheima liðinna tíma,
þar sem menn lifðu í tveimur heimum.
Skortur á ímyndunaraíli og þekkingu
kemur hér til. Bókin er ítarleg og ná-
kvæm í skilgreiningum og má flokka
hana til vandaðra rita frá Englandi um
þessi efni, svo sem rita Keith Thomas,
A. Macfarlines og Trevor Ropes.
Siglaugur Brynleifsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 19. ÁGÚST 2000 I 1