Lesbók Morgunblaðsins - 19.08.2000, Page 12

TORFUSAMTOKIN
VIÐ ALDAHVÖRF
EFTIR PÁL V. BJARNASON
HÚSVERNDUN á íslandi er
ekki gamalt fyrirbæri. Ekki
eru nema tæp fimmtíu ár
síðan fyrst var farið að
ræða um friðun húsa hér á
landi, ef undan eru skildar
þær fáu merku byggingar
sem til voru, svo sem
kirkjur og nokkur söguleg hús. Það mun hafa
verið árið 1966 að danski arkitektinn Helge
Finsen, sem reyndar var af íslenskum ættum,
kom hingað til lands í því skyni að mæla upp og
teikna nokkur af elstu steinhúsunum á íslandi,
m.a. Bessastaðastofu, Viðeyjarstofu og kirkju
og Stjómarráðshúsið. Niðurstöður hans birt-
ust síðan í bókinni Gömlu steinhúsin á íslandi
sem Esbjom Hjort lauk við eftir lát Finsen.
Upphaf húsverndarumræðu
Hörður Ágústsson listmálari og Þorsteinn
Gunnarsson arkitekt vom fmmkvöðlar á
þessu sviði hér á landi. Hörður hóf snemma að
fjalla um byggingarlist í ræðu og riti en lét
ekki þar við sitja. Hann sérhæfði sig í endur-
byggingum og hefur staðið að endurgerð
margra merkra bygginga á sínum ferli. Að öll-
um öðmm ólöstuðum má segja að Hörður hafi
verið sá framkvöðull sem var ötulastur allra
við vemdun og endurbyggingu gamalla húsa
hér á landi og ekki síður við að fjalla um mál-
efnið.
Segja má að með þeirri byltingu sem ’68
kynslóðin olli hafi ungt fólk farið að endur-
skoða öll gildi mannlífsins og þar á meðal hús
og varðveislu þeirra. Þessi kynslóð myndaði
þánn jarðveg sem njjar áhersiur og iifsgildi
uxu upp úr. Hún hafnaði forræði yfirvalda og
tók upp nýjar baráttuaðferðir. Áfstöðuna til
húsvemdar og gildi gamalla húsa tók þetta
unga fólk til endurskoðunar eins og önnur mál-
efni. Ýmsar raddir höfðu talað fyrir málstaðn-
um áður en fyrir daufum eyram þangað til að
unga fólkið tók undir þær. Húsvemdunarsinn-
ar, sem aðallega vora arkitektar, lögðu til
þekkinguna og skipulagninguna en unga kyn-
slóðin myndaði herinn, fjöldahreyfinguna sem
skort hafði áður.
Stjórnarráð á Bernhöftstorfunni
Teningnum var í raun kastað árið 1970 þeg-
ar stjómvöld ákváðu að rífa svokallaða Bem-
höftstorfu í Reykjavík, þ.e. húsaröðina ofan
Lækjargötu á milli Bankastrætis og Amt-
mannsstíg og byggja þar Stjómarráðshús.
Snörp orðaskipti urðu út af þeirri áætlun yfir-
valda í dagblöðum og sýndist sitt hverjum. Þá
var húsunum lýst sem „dönskum fúaspýtum"
og „hrútakofum" og hrópuð vora slagorð eins
og „rífið kofana“. Baráttunni fyrir vemdun
Torfunnnar óx þó ásmegin. Arkitektafélag Is-
lands, með Guðrúnu Jónsdóttur arkitekt, þá-
verandi formann félagsins, í fararbroddi, barð-
ist fyrir varðveislu húsanna og hafði síðan
frumkvæði að því að Torfusamtökin voru
stofnuð árið 1972.
Fyrstu greinina sem birtist í dagblöðunum
Bemhöftstorfunni til varnar skrifaði Sigurður
Örlygsson fyrir hönd áhugamanna um vemd-
un gamalla húsa. Þar segir hann m.a.: „Við
Bernhöftstorfan 1907. Myndin er tekin þegar styttan af Jónasi Hallgrímssynl var afhjúpuð.
Bakarílð í dag.
státum okkur af handritunum sem við fáum
bráðum heim og fyllumst vandlætingu á bláfá-
tækum forfeðram okkar sem notuðu þessa
dýrgripi í skóbætur ... En hvað munu afkom-
endur okkar hugsa um okkur sem í allsnægt-
um með allt okkar landrými dettur í hug að
eyðileggja einu heillegu húsaröðina sem til er í
Reykjavík frá síðustu öld og um leið eina þá
sögufrægustu til að hlamma þar niður einu
stjómarráði.
Samkeppni um Torfuna
Árið 1971 ákvað stjórn Arkitektafélags ís-
lands að efna til samkeppni um „hvernig glæða
megi þessi umdeildu hús nýju lífi og hvernig
megi tengja þau umhverfi sínu, miðbænum
gamla“. Fyrstu verðlaun í samkeppninni hlutu
arkitektamir Úlrik Stahr og Haukur Viktors-
son.
í júlí 1971 ritaði einn dómnefndarmanna,
Halldór Laxness, grein í Morgunblaðið tií
stuðnings varðveislu Bernhöftstorfunnar og
vakti hún mikla athygli. Hann nefndi hana
„Brauð Reykjavíkur". Þar segir Nóbelsskáldið
m.a.: „Á Bernhöftstorfunni standa enn fáein
heldur lágreist hús. Ef ætti að brúka um þau
lýsingarorð dytti manni helst í hug að kalla
þau yfirlætislaus vinhlý og prúðmannleg og
mundu þær einkunnir ekki vera því fjarri að
▼
1 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 19. ÁGÚST 2000