Lesbók Morgunblaðsins - 07.10.2000, Blaðsíða 3

LESBéK MORGLNBLAÐSBNS - MI NMXG I IS I IB
39. TÖLUBLAÐ - 75. ÁRGANGUR
EFNI
Lawrence Weiner
segir í viðtali við Fríðu Björk Ingvarsdóttur
að til þess að list geti tilheyrt samtímanum
verði hún að opna fyrir eitthvað framandi
sem áhorfandinn geti melt með sér og
auðgast af, annað sé hrein timasóun.
Réttlæti og fegurð
nefnir Eiríkur Jónsson grein sína um sögu-
persónur í Heimsljósi Halldórs Laxness, en
þar er teflt saman andstæðunum Ólafi
Kárasyni ljósvíkingi og Erni tílfari, sem Ól-
afur dáir, enda var Öm tílfar „í augum hins
rnjúklynda vinar síns sá klettur þar sem
ranglæti heimsins á að brotna..."

Grafarvogskirkja
MEÐAL þess sem auðgað hefur íslenska
byggingarlist síðustu ára er hin nýja Graf-
arvogskirkja. Gísli Sigurðsson skrifar um
kirkjuna og hefur einnig ljósmyndað hana.
I greininni segir hann að kirkjan sé veizla
fyrir augað þegar inn er komið. Ytra útlitið
er hann aftur á móti ekki eins ánægður
með.
Á slóð hornbogans
í SÍÐUSTU Lesbók birtist grein Bergsveins
Gizurarsonar um beinhringinn sem fannst
við Rangá. Þar er mikil saga að baki og hér
heldur Bergsteinn áfram á slóð hornbogans
sem hann telur að Þormóður Þjóstarson
hafi komið með úr austurvegi og síðar hafi
Gunnar á Hlíðarenda eignast hanni í grein-
inni færir hann rök fyrir því hvemig það
gat gerst.
FORSÍÐUMYNDIN
Snorri Snorrason fór í berjamó þar sem döggin glitraði ó blóberjunum og lynginu og hann tók
Ijósmyndina.
GUÐMUNDUR BÖÐVARSSON
ÞÓNÓTT
FARIYFIR
Er nóttin fóryfír og næddi um ungnr greinar
nístandi vindur úr hinni bitrustu átt,
að trölli varð drangur, að ókindum stakir steinar,
að stói'veldi hættunnar fjallið myrkvað og grátt.
Þá stóðst þú viðgluggann ogsást út til sólarlagsins,
er síðasta dagskíman kvaddi okkai’ einmana stað,
og mæltir af harmi þíns hjarta og barnsást til dagsins:
Hver hefur sólina skapað? Segðu mérþað.
Ég vissi ekki svarið. Hvað vita allar heimsins þjóðir? -
Þó varð mérþað auðvelt á tungu sem fomkunnugt ljóð:
Guð hefur skapað sólina, sagði mín móðir,
oghún sagði alltafsatt, hún mamma mín, vina mín góð.
Þú krafðist ei frekara svara, en sökktir þér niður
í sefjun gamallar trúar, sem mörgum varð sönn.
Og um okkur bæði rann kvöldsins kyrrláti friður,
þó koldimmt væri úti oghlæði þar niður fónn.
Þó nótt fari yfíir og drúpi haustfölir hagar,
í hringleikjum stormanna dansi snjóélin hörð,
já, hvernigsem er, þá bjarmar og brosir og dagar
af barnanna sólást, á hinni skugguðu jörð.
GuSmundur BöSvarsson, 1904-74, var fró Kirkjubóli ó HvítórsíSu og þar var hann
bóndi. Fyrstu IjóS hans voru nýrómantísk en urSu síSar þjóðfélagslegri, en víSa
kemur fram jarðbundin nóltúruskynjun. Fyrsta Ijóðabók hans kom út órið 1936.
SÆLIR ERU
EINFALDIR
RABB
HAUSTIÐ komið. Lauf
falla. Fjöll grána. Fugl-
amir búnir með öll rifs-
berin og reyniberin úr
garðinum og flúnir til
fegri heima. Þögnina sem
þeir skilja eftir til minn-
ingar um sig tekur marg-
ur sem váboða, hrollur komandi illviðra sest
í sálina, minningin um örvæntingarbarning
við fasta bfla í sköflum eða köldu krapi
blossar upp á ný, ellin hlammar sér af alefli
á þá ellimóðu, sem um stundarsakir í sumar
ruku upp til æskunnar á ný og hjörtun
herpastaf kvíða.
En bömin hlakka til. Snjórinn kemur!
Snjórinn kemur! hrópa þau - og svellin! Þá
er gaman að velta sér og renna sér og
henda snjóboltum og fara í stríð. Guði sé lof
að þeim er fyrirmunað að sjá fyrir sér erfið-
ið sem allt þetta kostar foreldra þeirra, afa
og ömmur og aðra sem eiga fyrir þeim að
sjá - tryggja þeim glaðværar stundir.
Þeirra blessun er að þau sjá skammt og
horfa þangað ævinlega sem birtan er. Njáll
heitinn á Bergþórshvoli var forvitri. Hann
sá fyrir óorðna hluti og afleiðingar verka.
Honum hefur ekki alltaf liðið vel. Héðinn
sonur hans sá aftur á móti ekki miklu
lengra en til næsta manns sem hann þurfti
að kljúfa í herðar niður. Til afleiðinganna
náði hans sjón ekki - né heldur Hallgerðar.
Það er víst þetta sem átt er við þegar sagt
er að sælir séu einfaldir. Og guðir hafa til-
hneigingu til að blessa þá, til skamms tíma
litið að minnsta kosti. Og „er á meðan er“
segja þeir. Hetjur eru til frægðar en eigi
langlífis. Þær lifa stutt, lifa hratt og hafa
gaman af því. Mín samúð er þó öllu frekar
með hinum gömlu og forvitru sem verða að
horfa upp á ósköpin, jafnvel leggja á ráðin
en fá að engu gert, sjá fyrir komandi vetur
strax á blómstrandi vori, guðum gleymdir,
blessaðir með þeirri huggun einni að eigi
má sköpum renna og að eitt sinn skal hver
deyja.
„Með framsýni, bjartsýni, stórhug og
vilja,“ sagði Olafur Thors, „þá fær þjóðin
fæði, skæði og hús-næði“ (Merkileg þessi
áhersla mikilla pólitíkusa á seinni hlut
arða). Svo lét hann í samráði við kommana
kaupa 30 nýsköpunartogara og byggja hell-
ing af síldarbræðslum fyrir stríðsgróða og
moka upp silfri hafsins sem þá flaut í þykk-
um torfum um allan sjó. Þetta entist á með-
an stríðsgi'óðapeningarnir entust og þang-
að til silfur hafsins var eytt, þá fór það á
hausinn (Ymsir reikningsglöggir menn telja
reyndar að gróðinn af stríðinu og síldaræv-
intýrunum samanlagt hafi enginn orðið, að
allt hafi það farið í ævintýramennsku og
óþarfa sukk en sú hagsæld sem nú er orðin
sé byggð á því fólki sem ekki lét þennan
djöfulgang trufla sig. En það er önnur
saga). En þá komu nýir menn með nýjan
stórhug og efndu til nýrra framsýnna og
bjartsýnna stórvirkja. Og þannig er nú það,
að um leið og hinir eldri vitkast og sjá að
sér, þá eru óðara komnir upp nýir menn,
yngri og kraftmeiri, sem ryðja hinum vitr-
ari frá og æða fram fullir bardagagleði,
bjartsýni, stórhug og vilja (líkari Héðni en
Njáli) og svo framsýni sem þó nær, guði sé
lof, aldrei svo langt að sjá hver endirinn
verður, hver gjalda þarf stórvirkjanna og
hvað þau leggja í rúst. Þá yrði nefnilega
engin dramatík og engin saga!
I mínum sveitum tíðkaðist að taka öllu
með fyrirvara, gleðjast ekki óhóflega yfir
velgengni og hryggjast ekki heldur nema í
hófi harmanna vegna, erindislaust erfiði tal-
ið til hollustu en langvarandi góðviðri vara-
söm og vissu á héraðsbrest, enda Njáll kari-
inn hin stóra guðdómsmynd, sá sem lét
segja sér tíðindin þrim sinnum og brá ekki
grön. Þetta hafa löngum verið farsælar
byggðir og jafnt hvalrekar sem kreppur
sneitt þar hjá garði. Engu síður urðu bænd-
ur þessara sveita að láta undan þunga tísk-
unnar á þessum síðustu svonefndu fram-
faratímum, ganga með í stórvirkjaæðið,
vélgrafa hundnið hektara mýrafláka,
teygja túnflæmi út um allar grundir og
dæla ótölulegum sauðafjölda alla fjalldali
fulla. Uns markaðinn þraut og landið var
uppétið - af framsýni-bjartsýni-stórhug og
vilja.
En menn létu síst deigan síga við þetta.
Næst var bara að moka ofan í skurðina af
sömu framsýni og þeir höfðu verið grafnir,
reka sauðféð og bænduma burt af landinu
og fylla það af sjoppum og túrisma af sömu
bjartsýni, ryðja upp jarðgöngum, virkjun-
um, laxeldi, tófurækt og skógum af sama
stórhug, reisa í verki viljans merki fram um
öll nes, uppi á hveiju fjalli. Uns markaður-
inn fyllist og mannvirkin breytast í rúst,
eins og eftir annan gróðavænlegan hernað
gegn landi og fólki.
Það dregur ekki úr vetrarkvíðanum hjá
þeim sem sjá örlítið lengra en hin svonefnda
viðtekna framsýni stórathafnamannanna að
gi-óðinn af túristabransanum, sem fram
undir þetta átti öllu að bjarga, er minni en
enginn þetta árið. Innkoman að vísu mikil
en útgjöldin þó meiri. Yfir þessu eru menn
bara brattir, þetta hefur sínar skýringar,
óhagstæð gengisþróun o.s.frv; „það gengur
bara betur næst“. En það er því miður ekki
svo. Málið er að þessi markaður mettast
eins og aðrir, verðið fellur með sífelldri auk-
inni hagræðingu, sífeEt harðari samkeppni.
Víða í löndum er þessi „iðnaður" kominn á
sveitina og það sem arðvænlegast er í hon-
um; brennivínssala, húsabrask og vændis-
húsarekstur komið í hendurnar á útlendum
mafíufélögum eins og suður á Kanarí þar
sem ég var fyrir skemmstu og þýska og
spænska mafían eru famar að berjast á göt-
um úti og vega menn hvor fyrir annarri
þessara kámugu peninga vegna. Innfæddir
eyjaskeggjar virðast hinsvegar mjög hóf-
lega ríkir, að ekki sé meira sagt. A einum
stað mætti ég gamalli konu með fjórar geit-
ur á heimleið úr haga upp langar snarbratt-
ar brekkur og hún lifði af þessu. En einmitt
þar, í þessum illgenga fjalldal, þar sem fólk
bjó í hellum, gat að heyra einn fegursta
söng og sjá einn þokkafyllsta dans sem á
mínum ferðum hefur fyrir borið.
Og kannski það fari eins með sveitunga
mína upp til Hlíða í Tungunum, að þegar
hálendisnefnd í krafti „þjóðarinnar“ er búin
að gera meirihluta lands þeirra upptækt til
að leggja undir innlendar og erlendar stór-
virkjana- og stórtúristamafíur, þá haldi
söngur þeirra samt lífi?
Egvona það.
EYVINDUR ERLENDSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 7. OKTÓBER 2000 3