Tíminn - 28.12.1966, Síða 9

MIÐVIKUDAGUR 28. desember 1966
TÍMINN
4. Landhelgistnálið.
Henmann Jónasson mun fyrst-
ur manna hafa komið fram með
tillögu á flokksþingi Framsóknar-
manna um að sagt væri upp samn
ingi þeim, er Dariir gerðu við
Breta 1901, um íslenzka landhelgi.
Flutti !hann síðan, ásamt Skúla
Guðmundssyni, tillögu á Alþingi
um uppsögn samningsins og var
hún samþykkt. Þetta var nauðsyn
legt byrjunarskref til þess að Is-
lendingar gætu stækkað landhelg
ina.
Árið 1958 var það svo ríkis-
stjórn Hermanns, sem gerði þá mik
ilsverðu framkvæmd að færa land
helgina út í 12 mílur. Þurfti hann
þá sem stjórnarformaður að beita
bæði lagni og myndugleik, svo vel
tækist, þar sem hann hafði við
aðra hlið sér kommúnista, sem
ósárt var þó illindi risu við Breta
og aðrar vestrænar þjóðir, og við
hina hliðina Alþýðuflokksmenn-
ina trega til að gera nokkuð, sem
Bretar væru líklegir til að ýfast
við.
Þessi andstæðu öfl þurfti að
leiða og laða til sameiginlegrar
ákvörðunar og sameiginlegs átaks
um framkvæmd útfærslunnar.
Framkvæmdin var djörf, en gerð
með gætni og hófsemd eftir því,
sem unnt var.
Brezkir togarar voru sífellt elt-
ir uppi, ef þeir komu inn fyrir
12 mílna mörkin og teknir af ís-
lenzku varðskipuinum, skærist her-
skip ekki í leikinn, en þá var hörf
að undan til þess að ekki kæmi
til mannvíga. Hins vegar greitt
fyrir brezku sjómönnunum, ef
þeir þurftu á sjúkrahúsvist eða
læknisihjálp að halda. Bretar fengu
enga rökstudda ástæðu til að
hefja gegn íslendingum áróður,
er þeim kæmi að haldi á aiþjóða-
vettvangi. Meðan Hermann Jón-
asson fór með völdin náðu þeir
á engan hátt þeim tökum, sem
þeir voru alltaf að leita eftir.
Þannig tókst að láta okkar litlu
þjóð þreyta stórveldið að kalla
mátti til uppgjafar.
5. Vinstri stjórnin.
Hermann Jónasson beitti sér
fyrir myndun Vinstri stjórnarinn
ar 1956. Var sú stjórnarmyndun
grundvölluð á þeirri skoðun, að í
þannig uppbyggðu þjóðfélagi, sem
nú væri komið til sögunnar á ís-
landi, yrðu efnahagsmálin naum-
ast viðráðanleg nema með sam-
komulagi milli ríkisstjórnarinnar
og félagslega þroskaðra launa- og
framleiðslustétta.
Svo fór að viðsemjendur Vinstri
stjórnarinnar skyldu ekki sinn
vitjunartíma. Áttuðu sig ekki á
þeim nýju skyldum, sem fylgdu
þeim mikilvæga nýja rétti, sem
þeim var veittur af þessari ríkis-
stjórn. Aliþýðusambandið neitaði
fyrir hönd launastéttanna um lít-
ilsháttar umlíðun á kauphækkun
meðan leitað væri samkomulags
um úrræði til að hamla gegn dýr-
tíðarvexti.
Um leið og neitun Alþýðusam-
bandsins kom fram var starfs-
grundvöllur Vinstri stjórnarinnar |
brostinn, og Hermann Jónassonj
baðst lausnar fyrir ráðuneyti sitt, i
svo sem reglur lýðræðis- og þing-
ræðis ætlast til. Hinn gamalþjálf-
aði glímukappi taldi skylt að
hlýða hefðbundnum reglum á þessj
um leikvangi sem öðrum, þótt.
óskráðar séu sem lög.
Ríkisstjórnin, sem við tók varð
nauðug viljug í verki að viður-
kenna rétta þá ályktun Her-
manns Jónassonar — og Fram-1
sóknarflokksins — að ríkisvaldið
verður að hafa samkomulag við
stéttasamtökin um ýmissa — ann
ars óviðráðanlega — þætti efna-
hagsmála.
Og launastéttirnar urðu reynsl-
unni ríkari. Þær sáu eftir á, að
fulltrúar þeirra höfðu hagað sér
óviturlega gagnvart Vinstri stjórn
inni. Núverandi ríkisstjórn hefur
óverðskuldað notið þessa í miklu
meiri biðlund af þeirra hálfu, en
Vinstri stjórnin þurfti á að halda,
eða datt í hug að mælast til.
Vafalaust er, að sagan mun
telja að Vimstri stjóm Hermanns
Jónassonar hafi gefið launastétt-
unum nýtt tækifæri til eðlilegra
áhrifa, sem þær að vísu notuðu þá
ekki réttilega, en lærðu af.
Og með því að leggja sjálfá sig
að veði fyrir stefnu sína og segja
af sér, þegar grundvöllurinn brast
þá sýndi sú ríkisstjórn — og for
maður hennar sérstaklega — þá
háttvísi gagnvart stjórnskipun
landsins, að höfð skyldi til fyrir-
myndar af íslenzkum ríkisstjórn-
um — og hennar krafizt.
VL
íþróttir hafa verið Bermanni
Jónassyni mjög kærar, enda stund
aði hann ýmsar íþróttir kappsam-
lega framan af ævi — og sumar
fram undir þetta. Hann var af-
renndur að afli og hafði keppni-
skap mikið og þolgott. Lagði alúð
við að skilja og læra, hvernig
bezt væri hægt að neyta sín í
hverri iþrótt. Hann varð glímu-
kóngur íslands 1921, svo sem
kunnugt er.
Þegar Hermann Jónasson var
tekinn við yfirstjórn landsmál-
anna, leið ekki á löngu þangað
til að hann skipaði nefnd til að
semja frumvarp til allsherjar-
íþróttalaga og um skyldu þjóð-
félagsins til stuðnings við íþrótt-
ir. Vann með nefndinni í tómstund
um sjálfur. Þannig urðu íþróttalög
in til, sem Alþingi setti 1940.
Þeir, sem fyrir íþróttamálum hafa
staðið síðan, vita hvílíkt hald-
reipi þeim hefur þessi lagasetn-
ing orðið, enda hafa þeir við
nokkur tækifæri minnzt Her-
manns Jónassonar virðulega með
þakklæti fyrir hana.
Um íþróttamanniinn Hermann
Jónasson gæti ég skrifað langt
mál og ítarlegt, vegna allnáinnar
kynningar okkar á þeim sviðum,
en neita mér um það að þessu
sinni.
Hermann Jónasson hefir margs
konar störfum gegnt um dagana
í almannaþágu öðrum en ég hefi
þegar nefnt.
Hann var lögfræðilegur ráðu-
nautur Búnaðarhanka íslands frá
1942—1960 og hefur átt sæti í ráði
bankans síðan 1943.
Hann hefir verið í Þingvalla-
nefnd síðan 1946
Fór í sendinefnd á allsherjar-
þing Sameinuðu þjóðanna 1948.
Var í mannréttindanefnd
Evrópuráðsins 1954-1957. Full-
trúi íslands í Evrópuráði frá stofn
un þess.
Varla þarf fram að taka að
hann er vel til þess fallinn að
mæta fyrir land sitt meðal er-
lendra þjóða. Þjóðrækni hans,
studd af þrekmennskunni og eðlis
gróinni umhyggju fyrir mannrétt
indum, heldur vöku sinni hver
sem í hlut á.
Hann var þingmaður Stranda-
manna frá 1934, og eftir að kjör-
dæmabreytingin gekk í gildi 1959
hefir hann setið á þingi fyrir
Vestf j arðakj ördæmi.
Formaður Framsókharflokksins
var hann samfleytt frá 1944 til
1962, að hann neitaði nð taka
endurkjöri. Ástæðan til þess að
hann neitaði var sú, að hann
vildi að stjórnmálafóstbróðir sinn
Eysteinn Jónsson, yrði formaður
flokksins, áður en lengra væri
liðið á ævi þessa dugmikla, snjall
gáfaða og árvakra stjórnmála-
manns. Lýsir þetta vel drengskap
Hermanns.
Hæstaréttarlögmaður hefir Her
mann Jónasson verið síðan 1945.
VII.
Hermann Jónasson er mikil-
hæfur ræðumaður. Hann semur
vei ræður sínar og ritgerðir. Lyft-
ir löngum máli sínu með skáld-
legri viðmiðun samhliða máls-
færslurökum.
Hann ey ljóðlesinn og hagmælt
ur sjálfur, ef hann vill það við
hafa. Ágætlega minnugur á bók-
menntaleg snjallyrði í bundnu
máli og óbundnu og kann sæg af
skemmtilegum og táknrænum
sögum um menn og atburði.
Aramótaávörp hans sem for-
sætisráðherra voru jafnan prýði-
lega samin, — og árslokagreinar
hans sem flokksformanns minnis
verðar. Ennþá — eftir fjölda
ára — tala menn um „Heiðna-
berg íhaldsins“, sem hann brá
upp sem likingarmynd í einni
árslokagreininni. Það bjarg f er
síðan í hugum fólks einn af
hömrum virkileikans.— Mörgum,
sem ekki hafa kynnst Hermanni
Jónassyni persónulega, virðist
hann tilsýndar allþungbúinn og
ekki alþýðlegur. Hann kastar ekki
kveðjum langar leiðir umhverfis
I sig, — veifar ekki hatti sínum á
i gatnamótum, — er gjarnan hugsi
j á göngu sinni.
Hinsvegar vita kunnugir, að
hann er glaður maður, og mjög
alþýðlegur í þess orðs beztu merk
ingu, jafnréttismaður að lífs-
skoðun, lítur eiginlega ekki upp
til neins manns og heldur ekki
niður á neinn. Er nærgætinn og
kveðjuhlýr við alla, sem nálgast
hann og fara með friði. Hafinn
yfir tiltektasemi og orðsýki, —
mjög hégómalaus. Mannvirðingar
nar, sem hann hefir hlotið í ríkum
mæli, hafa síður en svo stigið
honum tO höfuðs. Á honum má
skilja, að reynslan hafi kennt hon
um, að þó gaman geti verið að
klífa tinda og stanza þar uppi
stundarkorn, þá sé eftirsóknar-
verðara að eiga heima og dveljast
langdvölum í gróðursæld og skjóli
hlíða og dala.
Sannleiksperluna finnur hinn
fundvísi víðar en á sorgarhafs-
botni.
' VIII.
Skógrækt hefir verið eitt af
i áhugamálum Hermanns Jónas-1
sonar og hann lagt í hana mikið
fé og tómstundavinnu með góð-
um árangri, fyrst I Fossvogi og
síðan að Kletti í Borgarfirði.
Nýlega sagði Týninn frá skóg-
rækt Hermanns og birti fallegar
myndir af sumarheimili hans að
Kletti, þar sem hann sjálfur, kona
hans og dóttursonur þeirra sjást
inni í stofu og úti í skógi, sem
umlykur bústaðinn.
Kona Hermanns er Vigdís Stein
grímsdóttir trésmíðameistara Guð
mundssonar í Reykjavik. Þau 'gift
ust 30. maí 1925.
Frú Vigdís er vel menntuð kona
höfðingi mikill en yfirlætislaus.
Húsmóðir er hún svo af ber, —
listvirk og hefir alla hluti í röð
og reglu, án þess að á þvi beri.
að hún eigi nokkurn tima ann-
ríkt. Gestaboðum manns síns sem
forsætisráðherra stýrði hún af
svo miklum myndarskap og kunn
áttu að frægt er. Hún vakir yfir
velferð manns síns og heimili
þeirra í smáu og stóru, — virðist
aldrei gleyma neinu, sem fyrir
i liggur að gera, og les daglega allt,
sem þarf til að vita, hvað efst er
á baugi, og maður hennar og
samstarfsmenn hans, þurfa við að
fást hverju sinni á stjórnmála-
sviðinu.
Þegar Hermanni Jónassyni eru
þökkuð störf hans í þágu þjóðar
innar, er sannarlega skylt að
þakka frú Vigdísi Steingrims
dóttur líka.
Börn þeirra hjóna eru tvö:
Pálína, — gift Sveinbirni Dag-
finnssyni, hæstaréttarlögmanni,
deildarstjóra í stjórnarráðinu.
Steingrímur, — verkfræðingur,
framkvæmdarstjóri Rannsóknar-
ráðs ríkisins. Kvæntur Eddu Guð
mundsdóttur
Á sextugsafmæli Hermanns
Jónassoníír var hann ávarpaður í
símskeytiskveðju með þessari vísu:
Sveimhugi jafnan á sóldögum
blíðum,
sæll undir vorloftsins kór.
Leiðsögumaður í moldviðris-
hríðum
manndóms- og átaka-stór.
Ég tel honum þarna rétt lýst.
Hann er lífsyndismaður, — en
jafnframt tilþrifamikill í harðræð-
um. þegar þörf krefur og mest á
reynir.
Stórátöbum hlýtur nú að fækka
hjá Hermanni Jónassyni eins og
öðrum, þegar þeir verða að halda
inn á áttunda áratuginn. En gerðra
átaka er þó gott að geta minnst,
og finna að þökkum fyrir þau
andar frá manni og mold.
Og þá hlýtur einnig að vera
gaman fyrir sveimhuga og lífsynd-
ismann að njóta sóldaga í ilmi
eigin skóga.
Ég óska Hermanni Jónassyni
og fjölskyldu hans á þessum tíma-
mótum í ævi hans, til hamingju
með liðnu árin og komandi sól-
daga.
Kari Kristjánsson.
Hermann Jónasson var for-
sætisráðherra fslands á tíma-
bilinu 1934-42 eða nál. 8 ár og
þar með lengur samfleytt en
nokkur annar hefur verið til þessia.
Hann var ráðherra landbúnaðar-
raforkum.- kirkju.- og vegamála
á árunum 1950—53. Hann var for
sætisráðherra öðru sinni á árun-
um 1956—58. Hann var formað-
ur Framsóknarflokksins í 19 ár
af þeim 50 árum, sem liðin eru
af æfi flokksins.' Hann er búinn
að vera alþingismaður í þrjá ára-
tugi og 2% ári betur og hefur
átt sæti á 39 þingum. í vitund
samtíðarmanna er hann eiim af
svipmestu sonum þjóðarinnar,
þeirra, sem uppi hafa verið á 20.
öld.
Hann hóf göngu sína út á
,jnenntaveginn,“ frá einum hinna
sex þúsund íslenzku bóndabæja
Framhald á blt. 12.