Alþýðublaðið - 14.04.1987, Síða 4

4
kosningaskrifstofa, fjölmiðlafólk
og kjósendur og stefnum markvisst
að því að metta Jón Baldvin Hanni-
balsson. Þótt liðið sé á daginn
heimtar Jón Baldvin að við ökum
út á Hótel Loftleiði þar sem hann
fær sér steikt egg og skinku í kaffi-
teríunni; segist ekki enn hafa haft
tíma til að borða morgunmat. Fólk
heilsar Jóni Baldvin með handa-
bandi, sumir segjast kjósa; hann
aðrir segja eitthvað annað. Alþýðu-
maður á miðjum aldri kemur með
tvær dætur sínar og eiginkonu til að
s^na formanninum fjölskyldu sína.
Eg spyr Jón Baldvinhvort svona
uppákomur séu vanalegar. Hann
hlær og segir: “Formaður Alþýðu-
flokksins á marga vildarvini - og
líka andstæðinga. Þannig á það að
veraí* Þegar Jón Baldvin hefur lok-
ið við morgunverðinn ökum við á
kyrrlátari stað og veltum fyrir okk-
ur vaxandi fylgi Alþýðuflokksins á
undanförnum árum. Ég spyr hann
af hverju Alþýðuflokkurinn hafi
stækkað svo snögglega eftir að
hann tók við formennsku.
Að gefa flokki ímynd og
stefnu
“Af hverju klúðraðist uppsveifl-
an mikla ’78 ?“ spyr Jón til baka.
“Af hverju fór flokkurinn úr 22%
1978 í 17 % ’79 og 12% ’83 og niður
í 6% í skoðanakönnunum haustið
1984? Stefna? Kúrs? ímynd? For-
ysta? Hvað olli? Þegar flokkurinn
virtist vera að deyja út haustið 1984,
varð til eitthvað sem enn er leyni-
skjal og heitir Svarta skýrslan; ber
sama heiti og skýrslan um hrun
fiskistofnanna. Þar var spurt:
Hvers vegna nýtur flokkurinn ekki
trausts? Menn hafa jú sannfæringu
fyrir því innst inni, að jafnaðar-
stefnan sem lífsskoðun og pólítísk-
ur meginstraumur eigi miklu fylgi
að fagna á íslandi. Þvínæst spurðu
menn sig: Hvað finnst fólki um
þennan flokk? Hvernig er hann í
samanburði við aðra flokka? Á
hvaða leið er hann? Og út frá klisj-
unum hægri flokkur - vinstri flokíc-
ur, félagshyggja - frjálshyggja, þá
var ímynd flokksins einhvern veg-
inn svona: Alþýðuflokkurinn er
vinstri flokkur. Alþýðuflokkurinn
er félagshyggjuflokkur. Sem slíkur,
á hann þá ekki einhverja samleið
með Alþýðubandalaginu? Væri
ekki eðlilegt að hann höfðaði til liks
kjósendahóps? Og af hverju verður
sérstakur Kvennalisti til 1983? Er
það ekki eining sem ætti að rúmast
innan stórrar jafnaðarmannahreyf-
ingar? Af hverju varð Bandalag
jafnaðarmanna til ? Slys? Var það
spurning um árekstur öflugra per-
sónuleika? Eða kom eitthvað annað
til?
Til að gera langt mál stutt: Al-
þýðuflokkurinn hafði ekki lengur
neina ímynd. Til vinstri við AI-
þýðuflokkinn hafði lengi verið öfl-
ugur flokkur sem kenndi sig við
sósíalisma, verkalýðshreyfingu og
þjóðfrelsi og taldi sig alltaf öðru
hverju búinn að taka við hlutverki
Alþýðuflokksins. Menn sáu hrein-
lega ekki tilverugrundvöll Alþýðu-
flokksins. Ef hann var vinstri sinn-
aður félagshyggjuflokkur var hann
þá ekki í ætt við Alþýðubandalag
eðaaðsumu leyti skyldur Kvenna-
listanum eða jafnvel Framsóknar-
flokknum? Hver var sérstaða Al-
þýðuflokksins? Hann virtist ekki
hafa neina sérstöðu. Hvað gerðist í
stóru bylgjunni 1978? Vimmi (Vil-
mundur Gylfason) gaf Alþýðu-
flokknum aftur sérstöðu. Hvernig?
Breytti hann stefnunni ? Menn eru
búnir að gleyma því að Alþýðu-
flokkurinn hafði búið lengi við
stöðugt fylgi en takmarkað. Og
hann hafði sérstöðu borið saman
við fjöldahreyfingar krata á Norð-
urlöndum, af því að hann hafði
klofnað svo oft, af því að vinstri
armurinn hafði svo oft yfirgefið
hann. Það þýðir að tilverusvið
flokksins var þrengra en bræðra-
flokkanna á Norðurlöndum. Hann
hafði til dæmis greinilega ekki þessi
undirtök í verkalýðshreyfingunni.
Skilgreining á krataflokki er flokk-
ur með djúpar rætur í
launþegahreyfingu, sterkar ræt-
ur á vinnustöðum. Flokkurinn
hafði glatað því.alveg sérstaklega í
Reykjavik, en aldrei alveg
út á landi eins og á Vest-
fjörðum. Nú - ég segi Vimmi gaf
honum sérstöðu , ekki vegna þess
að hann hafi gefið flokknum nýja
pólítík. Alþýðuflokkurinn á við-
reisnarárunum til dæmis, boðaði
nýjar hugmyndir, sem voru andvíg-
ar ríkisforsjá; sagði að í blönduðu
hagkerfi á atvinnulífið að vera í
höndum fyrirtækja í markaðsbú-
skap; fyrirtækja sem keppa inn-
byrðis og svo framvegis. Ríkisvaldið
á hins vegar að vera stjórntæki,
tekjujöfnunartæki. Og það á að
stjórna eftir almennum reglum.
Hvað er þetta annað en BJ - hug-
myndirnar: Burt með bruðl stjórn-
málamanna, burt með spillinguna?
I þessum skilningu var ekki verið að
gera neitt nýtt, nema að fram kom
nýr persónuleiki, sem gaf þessari
pólítík nýjan svip. Eigum við ekki
bara að segja að Vimmi hafi klætt
þessa pólítík í ný föt sem passaði í
kram þeirrar tíðar?
Hvers vegna klúðraði flokkurinn
þessum miklu undirtektum? Hann
skildi ekki hvað það var í málflutn-
ingum sem skírskotaði til fólks.
Gömul fortíðarmynstur og gamlar
viðmiðanir eins og hægri - vinstri,
félagshyggja - frjálshyggja svifu
enn yfir vötnunum og menn héldu
að þetta væru hinar raunverulegu
andstæður. Og að Alþýðuflokkur-
inn ætti heima einhvers staðar á bás
með Alþýðubandalaginu eða
Framsóknarflokknum. Þetta voru
einhver skelfilegustu pólítísku mis-
töksem ég hef orðið áhorfandi að.
Ég hef alltaf kallað þetta pólítískt
umferðarslys. Vilmundur klæðir
pólítíkina í réttan búning, aflar
fylgis, keyrir flokkinn upp. En að
fengnum sigrinum, er tornæm for-
ysta, sem skildi ekki í hverju sigur-
inn fólst og fer inn í ríkisstjórn und-
ir forystu þess flokks, sem var hold-
gerving alls þess sem hafði verið
gagnrýnt. Alþýðuflokkurinn geng-
ur inn í þessa ríkisstjórn án mál-
efnasamnings; málefnasamningur-
inn var bara marklaust óskalistá-
tuð. Altsó - kúrslaus flokkur. Og
hvað átti hann að segja við fólkið,
sem hafði kosið hann? Alþýðu-
flokkurinn brást einfaldlega trún-
aði kjósenda. Og það merkilega er,
að aðrir flokkar mega bregðast
trúnaði sinna kjósenda og fyrir-
gefst endalaust. Hvað hefur Fram-
sóknarflokkurinn verið að gera
annað en að bregðast trúnaði sinna
kjósenda? Á hverjum hefur hann
níðst mest? Hverjum var hann
verstur, sem hann unni mest nema
bændum? Sjálfstæðisflokkurinn
hefur náttúrlega aldrei sýnt sinni
stefnu neinn trúnað. En það virðist
ekki hafa skaðað þá hingað til. En
ef Alþýðuflokkurinn fer af Ieið, þá
er honum þegar í stað refsað. Eru
gerðar meiri kröfur til hans? Hann
er með öðrum orðum ekki flokks-
kerfi og hann er ekki trúarsöfnuð-
ur. Alþýðuflokkurinn er hreyfing,
sem getur náð árangri ef fólk treyst-
ir honum;ef hann er á réttri leið.
Annars er flokkurinn bara afskrif-
aður.
Við Vilmundur vorum
samherjar
Pólítíkin sem Vimmi var merkis-
beri fyrir, hafði orðið undir eftir
kosningarnar 1978. Vimmi hafði
kallað á mig '19 til að gerast ritstjóri
á Alþýðublaðinu af því að hann
vissi og fann að við vorum samherj-
ar í pólítík; við vorum sömu skoð-
unar, við vorum bandamenn. Þetta
fær hver sá staðfest, sem les skrif
mín í Alþýðublaðinu frá ritstjóra-
tíma mínum þar. Það sem gerðist
1984 var að þessi pólítík varð að
meirihlutaskoðun. Þegar líf flokks-
ins virtist vera að fjara út, tókst mér
að gera það að meirihlutaskoðun í
flokknum og ná forystu til að fram-
kvæma það sem við getum sagt að
hafi verið hálfnað verk áður.
Stefnulýsingin Hverjir eiga ísland
sem ég fór með sem vegarnesti í for-
mennskuna - um hvað var hún? Um
það að Alþýðuflokkurinn væri rót-
tækur umbótaflokkur. Að hann
væri ekki bundinn á klafa neinna
sérhagsmuna. Að hann væri þaraf-
leiðandi ekki að verja óbreytt
ástand eða úreltar hugmyndir um
ríkisforsjá. Heldur legði hann fram
róttækar umbótatillögur , fyrst og
fremst á því málasviði sem er sígild
jafnaðarstefna; sumir kalla það fé-
lagsmál , hagfræðingarnir kalla
það “tekjuskiptingarvanda“
hahaha ! - og er um það hvað við
eigum að gera í húsnæðismálum,
lífeyrismálum, í málefnum hinna
Þriðjudagur "14. apríl 1987
öldruðu, skólamálum o.s.frv..En
um leið reynum við að draga réttar
ályktanir af öllu, sem hefur verið að
gerast í stjórnmálum og efnhags-
þróun landanna í kringum okkur,
nefnilega : það hagkerfi, sem skilar
vörunum og lífsgæðunum heitir
markaðsbúskapur. Ef þú hafnar
því þá lendir þú í ríkisforsjá og ein-
okun. Og þú getur lesið það úr sög-
unni að ríkisforsjá og einokun end-
ar í tómum disk. Og þetta var kallað
sósíalismi. Og það er vitlausa for-
ritið, sem Alþýðubandalagið er allt-
af með. Þess vegna eru þeir alltaf
með þennan sultardropa á nefinu.
Og þeirra pólítík verður aldréi ann-
að en nöldur. Nöldur í óbreyttu
kerfi. Sem að lokum verður eins og
hljómndi málmur og hvellandi
bjalla; það er að segja eins og útslit-
in plata frá liðinni tíð.
Það sem með öðrum orðum
tókst, var að hin rétta, sígilda sósí-
aldemókratíska pólítík náði meiri-
hluta. Stefnan var skilgreind og þar
með var flokkurinn skilgreindur.
Ég sagði: Við erum ekki gamaldags
ríkisforsjárflokkur. Við erum rót-
tækur umbótaflokkur. Við vísum á
bug tilkalli Alþýðubandalagsins til
þess að verða sameiningarafl vinstri
manna og fullyrðum að það geti
aldrei orðið það. Og af hverju ekki?
Vegna sögunnar. Alþýðubandalag-
ið hefur verið klofningsaðili innan
vinstri hreyfingarinnar í nafni hug-
myndafræði sem er dauð. Og þeir
sem i 50 ár hafa siglt undir vitlaus-
um formerkjum veita okkur hinum
ekki leiðsögn. Einnig vegna þess að
Alþýðubandalagið hafði reynst svo
skelfilega í þremur ríkisstjórnum -
ekki vegna þess að forystumenn
þeirra væru óhæfir. Alls ekki.
Heldur vegna þess að hugmyndirn-
ar voru og eru rangar.Og vegna þess
að Alþýðubandalagið er í hugsun
sinni ,vegna fortíðarinnar, um stað
íslands meðal þjóða, með úrelta,
vitlausa og hættulega utanríkis-
pólítík.
Næsta skref var síðan að segja
við Bandalag jafnaðarmanna sem
hafði klofnað frá okkur: Stefnan
sem við höfum borið sameiginlega
fram, hefur orðið ofan á í Alþýðu-
flokknum. Nú er okkur ekkert að
vanbúnaði að ná endum saman aft-
ur. Haustið ’82 stóð ég upp úr rit-
stjórastól Alþýðublaðsins. Ég kall-
aði blaðið reyndar alltaf safnaðar-
bréf, svo sem hjá Páli postula forð-
um, því þetta var bréf til safnaðar-
ins. Én þar sem þetta er einhver fá-
sénasti fjölmiðill í heimi þá er ekki
hægt að sigra heiminn með því. Og
hvað gerði ég þá? Jú, ég tók saman
pjönkur mínar og settist upp í
rauða vaskafatið hans Áma
(Ámundi Ámundason). Og við
bara lögðum í’ann!“
Af tusku, daufri peru og
rauðum fána
— Og þar með hófst hin fræga
100 funda herferð Jóns Baldvins
um land allt?
“Já. Og mér hefur alltaf fundist
fyndið og írónískt þegar virðulegup
stofnanamiðill eins og Mogginn var
að láta að því Iiggja að ég væri í
pólítik með einhverjum nútímaleg-
um, amerískum aðferðum.
Hahaha! Hvað var svona nútíma-
legt? Ég man að við höfðum tusku
sem við erfðum frá Stínu systur. Ég
held að Samband alþýðuflokks-
kvenna hafi einhvern tímann látið
bródera þennan dregil og á honum
stóð: Vinna — jöfnuður — frelsi.
Alveg banalt. Þessi tuska var tveir
og hálfur metri á breidd og einn og
hálfur á hæð. Við hengdum þessa
tusku alltaf upp í fundarsölunum
þar sem við komum og settum
daufa ljósaperu á bakvið. Þetta var
mjög skrautlegt. Svo reistum við
einn rauðan fána á sviðið og einn ís-
lenskan. Og svo byrjaði ég að tala.
Þetta var kallað “sjó“ “fjölmiðla-
brellur“ og “sjónhverfingar"! Og
þetta átti að vera í amerískum stíl —
Þeir hefðu átt að sjá “sjóið“ í Hollí-
vúdd ! Hafi nokkur maður lagt upp
með hefðbundna pólítíska aðferð,
hafi nokkur maður notað pólítíska
“aðferð kreppuárannaþ þá var það
Jón Baldvin Hannibalsson í 100
funda-ferðinni um landið. Þetta var
í kreppuárastíl í þeim skilningi að
maraþonfundir byggjast á þeirri
forsendu að fólk hefði áhuga á pólí-
tík. Og það stóð heima. Það voru
allir salir fullir. Ég man að þegar ég
„Vilmundur vissi og fann að við vorum
samherjar í pólitík. Við vorum sömu
skoðunar, við vorum bandamenn“
Jón Baldvin og eiginkonan Bryndfs Schram: „Ég er góður pólitfk-
us sem þýðir að ég kann þessar fléttur. En ég er ekki baktjalda-
makkari og ég er ekki plottari."