Alþýðublaðið - 16.05.1987, Page 5

Laugardagur 16. mal 1987
5
Margar hugmyndir Vilmundar
Gylfasonar voru róttækar. Margt af
því sem hann var með, var hægri-
sinnað, — frjálshyggjukennt að
mínu mati. En, ýmislegt af þessu
átti erindi og á erindi í dag.
Þegar ég er að tönnlast á þessu
um „raunverulega“ vinstri flokka,
þá er það vegna þess að mér hefur
fundist að sókn Alþýðuflokksins
hafi ekki verið fyrst og fremst á rót-
tækum vinstriforsendum. Sókn Al-
þýðuflokksins, þegar hann hafði
fylgið mikla í skoðanakönnunum,
var inn á miðjuna, jafnvel hægra
megin við miðjuna í utanríkismál-
um. Það versta sem gæti gerst núna
fyrir Alþýðuflokkinn væri, ef hann
færi að trúa því að hann sé að
óbreyttri pólitík eitthvert endurnýj-
unarafl vinstrimanna. Hann verður
að átta sig á því að til þess verður
hann að vera með mikið rótækari
jafnaðaráherslur en hann hefur ver-
ið með.“
— Sumir segja að í kosningabar-
áttunni hafi Alþýðuflokkurinn lagt
áherslu á róttœk félagsleg umbóta-
mál: Varðandi kaupleiguíbúðir, líf-
eyrissjóðakerfi, þar sem grunnrétt-
ur fyrir alla vœri tryggður, auk rót-
tœkra tillagna I heilbrigðismálum.
Er eitthvað hægrikennt við þessar
tillögur?
„Kaupleiguíbúðirnar eru bara
sönnun þess fyrir mér hve Jón Bald-
vin er sterkur áróðursmaður. Það
vantar kjötið og beinin í þessar til-
lögur. Hvaðan á að taka pening-
ana? Á að minnka aðrar íbúðar-
byggingar? Menn hafa sagt nei. Á
þá að byggja hérna hátt í þriðja þús-
und íbúðir á ári? Ég tel að hug-
myndin hafi fyrst og fremst gert sig
vegna þess hve Jón er sterkur áróð-
ursmaður.
Varðandi einn lífeyrissjóð fyrir
alla landsmenn, þá vita menn að
það er bullandi ágreiningur innan
stéttasamtakanna um það mál. Við
erum á móti þessu, vegna þess að
þetta þýðir valdaeinokun. Einn líf-
eyrissjóður fyrir alla landsmenn
þýðir líka skerðingu á lífeyrisrétt-
indum m.a. opinberra starfs-
manna“
— Sumir benda á að þessi and-
staða hjá ykkur sýni best hvað Al-
þýðubandalagið er mikill kerfis-
flokkur. Þið eruð ekki tilbúnir að
láta af sjóðunum ykkar og taka
valdið af sjóðsstjórunum?
„Það er alveg rétt við erum að
verja kerfið. Við erum að verja vel-
ferðarkerfið. Hverjir hafa verið
hinir róttæku byltingarsinnar á síð-
ustu árum? Það er Hannes Hólm-
steinn og co. Það er „hægri bylting"
sem hefur verið yfirvofandi. Þess
vegna höfum við verið að vérja
kerfið og það má kalla okkur kerf-
iskalla þess vegna. Við viljum verja
þá hugsun sem er í kerfinu, við vilj-
um endurbæta það. Það þarf að
endurmeta velferðarkerfið í heild
og tryggja að það sé raunverulegt
þjónustukerfi fyrir almenning. Þær
stofnanir sem voru settar á stofn
fyrr á árum, meðal annars fyrir til-
stuðlan krata.eru eins og skrímsli í
augum þorra fólks. Fólk er hrætt
við þessar stofnanir, það er hrætt
við að fara inn í Tryggingastofnun
að leita réttar sins t.d. í sambandi
við örorkumat. Það er ekki þar með
sagt að það hafi verið vitlaust að
setja þessar stofnanir upp. Það má
hins vegar alltaf laga“
Ágreiningur um
menn og málefni
— Nú stendur ágreiningurinn
innan Alþýðubandalagsins ekki
bara um málefni, heldur líka um
menn. hafið þið e.t.v. verið óheppn-
ir með frambjóðendur?
„Ég veit það ekki. Ég held að það
væri of mikil einföldun að skrifa
þessar niðurstöður á reikning fram-
bjóðenda. Þeir eru auðvitað mis-
jafnir eins og gengur“
„Nú hefur Þjóðviljagrúppan,
þeir sem kenna sig við lýðrœðis-
kynslóðina, verið áberandi I þeirri
átakahríð sem átt hefur sér stað.
Hefur þetta fólk ekki verið til
óþurftar fyrir flokkinn?
„Þessi innri átök hafa auðvitað
sést á Þjóðviljanum. Ég get hins
vegar ekki neitað því að ég er
fjarska óánægður með það, ef að
blaðinu er beitt í þágu eins hóps í
flokki. Þannig á það ekki að vera,
heldur i þágu flokksins í heild. Auk
þess er það mikið álitamál hvaða
kröfur er hægt að gera til blaða nú-
orðið. Eiga menn að vera með sömu
kröfur og hér áður? Þetta er eitt af
því sem mér finnst að eigi að endur-
meta nú í Alþýðubandalaginu."
Þessi nýja rödd, stundum kennd
við Þjóðviljann eða lýðræði, hefur
einmitt að sumra mati ekki fram-
fylgt neinni nýrri fjölmiðlun eða
frjálsri. Það heyrist að sumir fái
ekki að tala í Þjóðviljann meðan
aðrir eru þar á beinni línu. Má ekki
segja að þetta sé eitt dœmið um hve
illa hefur tekist til með að velja fólk
til ábyrgðarstarfa innan flokksins?
„Eins og ég sagði áðan verður
blað eins og Þjóðviljinn að hafa
skyldur við hreyfinguna í heild,
sýna mönnum, forystumönnum
sem öðrum trúnað. Það hefur verið
uppi sú gagnrýni að Þjóðviljinn
hafi ekki sinnt því nægilega vel, en
ég endurtek það að ég tel að það eigi
að endurmeta stöðu blaðsins og
blaðanna á vinstri væng íslenskra
stjórnmála. — Það sé hluti af þeirri
róttæku endurnýjunarumræðu sem
verður að eiga sér stað innan Al-
þýðubandalagsins.
Samstarf á
vinstri væng
— Hver er hugur þinn til sam-
starfs við Alþýðuflokkinn?
„Ég er jákvæður gagnvart sam-
starfi við Alþýðuflokkinn og hef
alltaf verið það. Ég skrifaði ára-
mótagrein 1983, sem hét „Nýtt
w
landsstjórnarafl" og var þar með
tillögur um það að reynt yrði að
stuðla að samstöðu þáverandi
stjórnarandstöðuflokka. Alþýðu-
flokkurinn var í þannig keng þá að
hann gat ekki talað við neinn. Síðan
endurtókum við þetta í byrjun árs
1985. Þá var Jón í „einkaflippi“
sínu, SCyo-flippinu og nennti ekki
að tala við aðra og hefur í raun alla
sína formannstíð verið með það á
vörunum að Alþýðubandalagið sé
ósamstarfshæft að öllu leyti. Fyrst
var það sem sagt Alþýðuflokkur og
Sjálfstæðisflokkur. Síðan Alþýðu-
flokkur og Sjálfstæðisflokkur og
Kvennalisti og núna er allt í einu
farið að tala um Alþýðubandalag.
Þetta útspil okkar 1985 virti AI-
þýðuflokkurinn ekki viðlits. Ég tel
að þetta hafi verið ákaflega mikið
slys að menn skyldu ekki þarna,
með endurnýjaðri forystu í Alþýðu-
flokknum, strax fara að tala saman.
Ég held að kosningarnar hefðu far-
ið öðruvísi ef þessir flokkar hefðu
snúið sér saman, t.d. um kröfu um
nýja jafnaðarstjórn eins og við
gerðum tillögu um í vetur. Það hef-
ur alltaf verið mitt áhugamál. Al-
þýðubandalagið er samfylkingar-
sinnað í eðli sínu; stofnað sem sam-
fylkingarsamtök. Við viljum fylkja
liði og mín skoðun er sú að þessar
kosningar hafi sett á dagskrá spurn-
inguna um það hvort flokkakerfið
sem varð til fram að 1942 hafi geng-
ið sína götu á enda. Hvort að því á
að breyta. Því verður hins vegar
ekki svarað bara með vilja hjá topp-
unum — einhver Jón, Svavar eða
Guðrún Agnarsdóttir setjist niður
og vilji eitthvað gott og fallegt.
Fólkið verður að finna sér slíkan
farveg sjálft. Fyrsta skrefið er þá að
menn séu með jákvæðan vilja. Vilji
vera heiðarlegir, starfa saman. Geri
sér grein fyrir því hver óvinurinn er.
Hver er samnefnarinn og þrói þetta
síðan stig af stigi. Vegna þess að í
Alþýðuflokknum, Alþýðubanda-
laginu og í Kvennalistanum er alveg
„massi“ af fordómum gagnvart
hinum, bæði frá mér, krötunum og
kvennó. Allt tekur tíma og tilfinn-
ingar eru líka pólitík. Menn sem
ætla sér að vaða í gegnum pólitík án
þess að taka tillit til tilfinninga; þeir
eru ekki góðir pólitíkusar.
— Þú hefur þegar nefnt eitt
dæmi um hvernig þessi rödd kynni
að geta hljómað saman; samvinnu
blaða á vinstri vængnum. Hvergeta
verið önnur skref? Hvað segir þú
t.d. um hugmyndina um sameigin-
lega þingflokksfundi, ef þessir
flokkar lentu saman utan stjórnar
eða í stjórn?
„Þetta var hugmyndin sem ég var
með á síðasta kjörtímabili, að
stjórnarandstöðuflokkarnir mynd-
uðu sameiginlegan þingflokk, hitt-
ust t.d. tvisvar á vetri. Mín hugsun
varsú að reyna að tengja menn sam-
an. Ég held að ef um stjórnarsam-
starf flokka yrði að ræða, geti það
vel komið til greina. Ég held að það
væri eðlilegast að við reyndum að
ná saman þremur flokkum í stjórn;
Alþýðubandalagi, Alþýðuflokki og
Kvennalista. Ég tel að það hafi
komið fram í málflutningi og af-
stöðu Kvennalistans ákveðinn end-
urnýjunarkraftur sem vinstrimenn
þurfa á að halda og þess vegna held
ég að við eigum að horfa þannig á
hlutina, að þessir flokkar þrír geti
með einhverjum hætti staðið sam-
an.
Gallinn við þessar stjórnarmynd-
unarumræður í fjölmiðlum undan-
farna daga er sá, að það er aldrei
spurt um mál. Þetta er einhver
reiknivélasamlagning, A plús B,
plús C plús D og út úr því fæst hitt
og þetta. Síðan er spurt: Viltu fara
með þessum eða hinum? Það er
aldrei spurt um hvað eigi að mynda
stjórnir.
Stjórn þessara þriggja flokka
yrði róttæk stjórn. Hún á að fiytja
peninga til að efla velferðarkerfið.
Hún á að koma á nýju stjórnkerfi.
Hún á að endurskoða stjórnar-
skrána og tala sig niður á nýja
stefnu í utanríkismálum. Þessir þrír
flokkar eiga að geta þetta og þeir
eiga að taka sig saman“
Skrefin í áttina
— Hvaða málamiðlun væri hægt
að komast niður á í utanríkismál-
um?
„Afstaða okkar er þekkt: Utan
hernaðarbandalaga, friðlýsing ís-
lands, enginn her. Það er stefna
okkar og markmið. Ég segi hins
vegar: Allir áfangar á þessari leið
eru betri en núverandi ástand. Ég sé
fyrir mér stöðvun hernaðarfram-
kvæmda sem nú eru í fullum gangi.
Nú er t.d. á teikniborðinu stjórn-
stöð fyrir hernað á Norður-Atlants-
hafi. Stjórnstöð sem á að duga í
totalwar, kjarnorkustríði í sjö
daga. Þessar framkvæmdir ber að
stöðva að okkar mati og við berj-
umst fyrir uppsögn og endurskoð-
un herstöðvarsamningsins og vilj-
um kjarnorkuvopnalaus Norður-
lönd.
Allt þetta væri í rétta átt. í þess-
um efnum hlýtur Alþýðubandalag-
ið að leggja á það áherslu, að við
sem höfum í áratugi verið á móti
hernum og aðgerðum Nató, verðum
meðhöndluð á jafnréttisgrundvelli,
en ekki ýtt út í horn eins og óhreinu
börnunum hennar Evu. Einnig
þarna væri gaman að kanna, hvaða
möguleikar eru á samstöðu. Það
eru í raun hundrað þúsund mál sem
við gætum náð samstöðu um. Þetta
er allt hægt, ef við finnum sam-
nefnara. En við skulum ekki vera
alltof óþolinmóð. Við gætum t.d.
sett okkur það að marki að verða
orðinn svona 50% flokkur fyrir
aldamót. í dag værum við saman-
lagðir mikið, mikið stærri en íhald-
ið, ef við hefðum verið með fram-
bjóðendur um allt land, segjandi
þetta í öllum blöðum, á öllum þing-
málafundum, öllum sjónvarps-
fundum, alltaf látlaust: Ný jafnað-
arstjórn. Þá værum við ekki með
24, heldur miklu fleiri“
— Það urðu margir hissa á dög-
unum, þegar þú í útvarpsviðtali
hafnaðir hugmyndinni um nýsköp-
un?
„Hví skyldu menn vera hissa á
því? Sósíalistaflokkurinn og Sjálf-
stæðisflokkurinn ásamt Alþýðu-
flokknum störfuðu saman í ríkis-
stjórn '44-46. Það er Ameríkaninn
sem sundraði þeirri stjórn: „Sósíal-
istar eiga ekki að vera í ríkisstjórn-
um á Vesturlöndum“. Það er knú-
inn fram Keflavíkursamningurinn á
þeim tíma og Sósíalisaflokkurinn
fer úr þeirri stjórn. Síðan hafa Sósí-
alistar og Sjálfstæðisflokkurinn
aldrei starfað saman í ríkisstjórn.
Þegar ég er að segja nei við nýsköp-
unarstjórn, þá er ég að segja nei við
stjórn með Sjálfstæðisflokknum
nema hann komi með einhver bita-
stæð tíðindi í íslenskum stjórnmál-
um. Mér sýnist að Sjálfstæðis-
flokkurinn sé þannig á sig kominn
eftir kosningaúrslitin, að hann geti
ekki komið með neitt fram í þá
veru. Svo er hitt, að ef það gerðist
að kratarnir og við færum saman
inn í stjórn með íhaldinu, þá vær-
um við að splitta upp þessari hreyf-
ingu sem ég var að tala um. Kvenna-
listinn er til. Hann er pólitískur
veruleiku út á tilteknar pólitískar
aðstæður. Hann er ekki bara
kvennahreyfing heldur líka
„alternatíf" stjórnmálahreyfing við
gömlu flokkana. Ef við ætlum að
loka augunum fyrir þeirri stað-
reynd, þá erum við að vinna þessari
framtíðarmynd ógagn. Þess vegna
vil ég að þessir þrír flokkar nálgist.
Svo geta þeir raunverulega gert
samkomulag við hvern sem er, þeg-
ar að þeir eru búnir að átta sig á
hvað sameinar þá. Slíka nálgun
hefði ég viljað sjá.
Maður er dálítið pirraður á þessu
tali um stjórnir og stjórnir. Um
hvern fjandann? Það er aldrei spurt
um hvað“
— Ertu að tala um að þessir þrír
flokkar, Alþýðubandalag, Alþýðu-
flokkur og Kvennalisti, geti betur
stillt saman strengina í stjórnarand-
stöðu?
„Mér finnst í rauninni alveg ljóst,
því miður, að fráfarandi stjórnar-
flokkar sem sögðust vera á réttri
leið fyrir kosningar, fengu 32 þing-
menn, að meðtöldum Stefáni Val-
geirssyni. Þeir gætu þess vegna
myndað ríkisstjórn. Það vantar að
vísu einn mann í annarri deildinni,
en þeir kæmu fjárlögum í gegn og
gætu samið við stjórnarandstöðu-
flokkana um einstök mál. Þetta
mynstur kalla ég Stefaníu Valgeirs-
dóttur, til aðgreiningar frá Stefaníu
gömlu. Ef svona stjórn yrði mynd-
uð, gætu þessir flokkar farið að
vinna saman og finna samnefnara.
Vinna t.d. að málum innan verka-
lýðshreyfingarinnar og fleiri mál-
um. Auðvitað er líka sá möguleiki
að þeir verði allir í stjórn þessir þrír,
t.d. með Framsóknarflokknum. Af
hverju ekki? Af hverju að einblína
á gamla hluti, eins og svokallaða
nýsköpunarstjórn, eða Stefaníu,
einmitt þegar við stöndum frammi
fyrir nýjum staðreyndum, allt öðru
flokkakerfi. Mér finnst menn því
allt of fastir í fortíðinni í þessu tali
um nýsköpunarstjórn. Fjórðungur
kjósenda er búinn að segja nei,
þetta gengur ekki. Fjórðungur
kjósenda kaus ekki gömlu flokkana
fjóra.“
Vil eiga gott
samstarf við formann
A Iþýðuflokksins
— Hvað finnst þér um Jón Bald-
vin?
„Ertu að spyrja mig í blaðavið-
taliý spyr Svavar og brosir. „Ég segi
ekkert. Frá mínum bæjardyrum séð
hefur hann haft á sér hægrisvip.
Hann hefur virkað dálítið fljótfær
og fyrirsagnaglaður núna undan-
farnar vikur. En, ég vil sjálfur eiga
gott samstarf við formann Alþýðu-
flokksins og ég held að það sé skyn-
samlegt af formanni Alþýðuflokks-
ins að hafa gott samstarf við for-
mann Alþýðubandalagsins. Jón er
náttúrlega í talsverðum vanda.
Fyrst og fremst vegna þess að hann
er kominn frá okkur. Hann kom út
úr Alþýðubandalaginu 1967. í öðru
lagi, vegna þess að hann kemst til
valda í Alþýðuflokknum við býsna
sérkennilegar aðstæður. Þannig að
honum er það mikil nauðsyn, svo
að segja í öllum hans athöfnum, að
sanna sig fyrir krötunum — í einu
og öllu.
Einu sinni var ég spurður að því
af hverju mér væri illa við Jón Bald-
vin. Ég veit ekki af hverju ég var
spurður að því. Þetta er ekkert á
svona persónulegum grunni. Ef við
tölum um pólitík í þáskildagatíð;
þá hefði verið betra að hann, sem
nýr formaður um haustið 1985,
hefði tekið vel í okkar málaleitan.
Þá hefði pólitískt landslag á íslandi
strax orðið öðruvísi. Ég tel einnig
að það yrði slæmt fyrir framtíðar-
þróun vinstrihreyfingar í landinu,
ef það gerðist, að saman færu í
stjórn íhald og kratar ásamt Fram-
sókn. — En, það er hans mál. Það
er mál Alþýðuflokksins.“
— Gætir þú eða Jón Baldvin
orðið sameiningartákn ef draumur-
inn um sameinaða vinstrimenn og
jafnaðarmenn á að rœtast. Þarf
ekki einhver nýr maður að koma
til?
„Jú, alveg örugglega. Ég held
reyndar að við verðum að passa
okkur á því í félagshyggjuflokkun-
um, að einblína ekki of mikið á ein-
staklinga eins og borgaralegu
flokkarnir gera. Ég held að við
verðum að læra að vera með fjöl-
breytilegri framlínu, en við höfum
verið með á seinni árum.
Róttœkt endurmat
— Nú er miðstjórnarfundurinn
framundan um helgina. Hvers
væntirðu?
„Ég á von á því að við ræðum
kosningaúrslitin“
— Muntu ræða þessar hug-
myndir um samstarf á vinstri
vængnum?
„Eg mun gera það. Vinnuheiti
minna hugmynda er „Róttækt end-
urmat“. Þá er ég að tala um alla
hluti. Og heilagar kýr eiga ekki að
vera til. Menn eiga að horfa á hlut-
ina eins og þeir séu að koma að nýju
landi og skipuleggja málin eins og
landnemar mundu gera“
— Fyrst þú ert að tala um heilag-
ar kýr; sérðu fram á að formanns-
ferill þinn muni styttast eftir þenn-
an miðstjórnarfund?
„Ég vil ekki neitt um það segja.
Það er auðvitað alveg ljóst að við
verðum að ná fram endurnýjun og
uppstokkun og ég mun taka þátt í
því af lífi og sál. Ég hef aldrei litið
á formannssæti mitt sem fasteign
og aldrei litið á flokkinn sem mitt
tæki. Ég hef reynt að líta á mig sem
vinnumann fyrir flokkinn og þær
hugsjónir sem hann stendur fyrirí*
— Ertu bjartsýnn um að þessir
sundruðu flokkar á vinstri vængn-
um taki fljótlega höndum saman?
„Það veltur mikið á stjórnar-
myndunarviðræðunum núna og
mönnum sem bera ábyrgð á þessum
flokkum, og málefnunum. Það er
hins vegar lífsspursmál að við eign-
umst sterkt sameiningarafl vinstri
manna í landinu og Alþýðubanda-
lagið hlýtur að vera stofn þess afls,“
segir Svavar Gestsson, formaður
Alþýðubandalagsins.
FASTEIGN