Alþýðublaðið - 13.10.1987, Blaðsíða 5

Þriöjudagur 13. október 1987
5
Listir og menning rj|
Atli Heimir Sveinsson skrifar Éil
„Hér hefur verið rekin harösviruð menningarpólitik, sem er mjög austantjaldsleg, flokkræð-
isleg, með handahófskendum tilhlaupum og geðþóttaákvörðunum," skrifar Atli Heimir
Sveinsson m.a. i grein sinni um menningarpólitík.
Vio þurfum
glasnost í
menningar-
pólitíkina
Mörgum þykir menningarpólitfk hið
versta orð. Menningarpólitík, sé það
að ríkið ráðskist með menninguna,
beiti hana miðstýrðu kúgunarvaldi
eins og tiðkast i einræðisríkjum. Og
kannski hér lika.
En áður en ég kem að pólitíkinni vil
ég nálgast hugtakió menning. Hvað er
menning? Orðið hefur mjög viðtæka
merkingu á íslensku. Eru ekki öll
mannleg samskipti menning? Erekki
menning þegar bændur af Norður- og
Suðurlandi hittast? Er ekki menning
að spila bridds? Leyfi til hreindýra-
veiða heyra undir menntamálaráðu-
neytið. Er það menning að skjóta
hreindýr? Og svona má lengi telja. Við
ruglum saman óskildum hlutum í
menningarumræðunni: uþpfræðslu og
kennslu, umhverfismálum, almennum
mannlegum samskiptum, listum,
áhugastarfi og atvinnumennsku á því
sviði, og ýmsu fleiru.
Ég vil geraeinn þátt menningar-
mála að umtalsefni hér: listasviðið
eða „kúltúrsektorinn" eins og sagt er
á útlensku. Tilefnið er ávarþ Birgis ís-
leifs, menntamálaráðherra, sem hann
hélt nýlega í Portúgal, og birtist í
Morgunblaðinu 27. seþtember sl.
Draga má ræðu ráðherrans saman í
fjóra meginpúnkta eða fullyrðingar:
1) að listastarfsemi njóti verulegrar
aðstoðar hins opinbera
2) að ríkið hafi reynt að örva stuðning
einkaaðila við menningar- og lista-
starfsemi, með því að gera gjafir til
menningarmála, að hlutatil frádráttar-
bærar til skatts.
3) að á íslandi sé almenn þólitísk sam-
staða um að ríkinu beri að styðja við
bakið á menningarstarfsemi í landinu
með beinum styrkjum til menningar-
stofnana og listamanna.
4) að tímabært sé að hefja opinberar
umræður um nýjar leiðir til að styrkja
menningu og listir. Hér er gerð heiðar-
leg tilraun til að skilgreina og leggja
grunn að menningarpólitík, það er
sjaldgæft að stjórnmálamenn, hvað
þá ráðherrar, reyni slíkt. Ég hef ekki
stefnuskrár stjórnmálaflokkanna við
hendina, en mig grunar að menningar-
kapítulinn í þeim öllum sé svipaður
og einkennist af frösum: vernda ber
menningararf vorn styrkja skal bók-
menntir og aðrar listir, reisa félags-
heimili og sundlaugar.
Raunar hefur verið rekin hér harð-
svíruð menningarpólitik, sama hvað
pólitíkusar sverja það af sér, sem er
mjög austantjaldsleg, flokkræðisleg,
með handahófskenndum tilhlaupum
og geðþóttaákvörðunum. Hafa listir
og listamenn orðiö illilega fyrir barð-
inu á því. Hér hefur ríkt töluvert sovét
í listamálum, allt frá velmektardögum
Jónasar frá Hriflu. Og okkur mundi
ekki veita af glasnost, jafnvel pere-
strojku á þessu sviði, og raunar fleir-
um, eins og Rússum. Dæmin, forn og
ný, eru mýmörg í kringum okkur, en
það er algjör útúrdúr að telja þau upp.
Við þurfum nýja menningarpólitík.
Við þurfum að ákveða hvaða listastarf-
semi það er sem ríkið á að hafa af-
skipti af, og hvernig. Ég býst t.d. við,
að nær allir landsmenn vilji að ríkiö
greiði myndarlega styrki til Þjóðleik-
hússins. En hversu mikið? Við hvað á
að miða? Og hvað með aðra leiklistar-
starfsemi, t.d. leiksýningar áhuga-
manna? Á ríkið að greiða með þeim?
Eða veita aðstoö i öðru formi? Svona
mætti lengi spyrja.
Það þarf að gera sér grein fyrir
heiIdarfjárþörf listasviðsins, og
ákveða framlag ríkisins eftir því. Svara
spurningunni: hversu mikill hluti af
heildarútgjöldum ríkisins á að renna
til listastarfsemi, og hvernig skipta
skal sjóðnum til hinna ýmsu þarfa.
Ragnar Arnalds, sem var mjög góður
menntamálaráðherra, hefur sagt að
tvöfalda ætti framlag til lista. Sumir
segja að 1% af kökunni væri hæfilegt
til listastarfsemi. Ég held að heildar-
framlagið hafi stórminnkað á seinustu
árum. Þegar efnahagsörðugleikar
steðja að er oft klipið af framlögum til
lista, og það var gert hér nýlega. En
það breytti engu um ástandið, því hér
var ekki um verulegar upphæðir að
ræða.
Það er rétt hjá ráðherranum, að
hefja þarf opinbera umræðu, ekki bara
nýjar fjármögnunarleiðir, heldur um
nýja skipan mála á listasviðinu. Og
ríkið á að hafa forgöngu um það, og
hefja viðræður við listamenn og sam-
tök þeirra. Ákveða heppilega tilhögun
mála og styrktarform. Kortleggja af-
skipti ríkisins af listamálum. Gera ein-
hvers konar heildarskipulag. Þetta á
ekkert skylt við miðstýringu — þvert á
móti. Hlutur ríkisins hlýtur að vera
mikill í fjármálum lista, líkt heilbrigð-
is- og skólamála. Riiíisframlög eru
kjöifesta, en þar fyrir utan má vel
hugsa sér framlög annars staðar frá,
einstaklingum og félögum, sem yrðu
viðbót og skrautfjöður listalífsins. Það
má eflaust auka gjafmildi fyrirtækja til
lista með því að auka þeim skattaiviln-
anir. Það er ein aðferð af 'leirum, og
hana ge>ir Ármann Örn Áimannsson
að umtalsefni í Morgunblaðinu þann 2.
október sl. Hann vill auka skattalviln-
anir, og telur að örlæti fyrirtækja við
listir muni aukast við það. Þó einstakl-
ingsframtög stórykjust, tel ég að rlkið
hafi jafnmiklu hlutverki að gegna eftir
sem áður. Ríkið á ekki að njóta einka-
framlaga, heldur listastarfsemin sjálf.
Eg vona að umræða um nýja menn-
ingarpólitik hefjist nú. Menntamála-
ráðherrann er því fylgjandi, nú þurfa
listamenn að láta til sín taka, almenn-
ingur, stjórnmálaflokkarnir og aðrir
sem áhuga hafa. Og umfram allt,
hreinskilni og umbótavilja.